Kockengen

3.3 Ruimtelijke analyse

De belangrijkste elementen van de ruimtelijke hoofdstructuur van Kockengen zijn de lijnelementen, te weten:

• de weteringen Heicop en de Bijleveld;
• de oude linten Voorstraat en Heicop met het daartussen gelegen oude dorp;
• de Dreef en Kerkweg als belangrijke ontsluitingswegen van het dorp;
• ten noorden van het dorp vormt de provinciale weg (N401) een harde grens met het omliggende landschap.

3.3.1 Ruimtelijke structuur

Het oude deel van Kockengen, tussen de watergangen Heycop en De Bijleveld heeft een meer organisch gegroeide structuur. Hier is geen sprake van gelijkvormigheid van bebouwing of kavels. Functiemenging komt van oudsher voor op deze plek. Zo zijn woningen, voorzieningen en (voormalige) agrarische bedrijven door elkaar aanwezig. In de omgeving van de Nieuwstraat, Voorstraat en het Kerkplein zijn van oorsprong de voorzieningen te vinden. De bebouwing kenmerkt zich door een hoge mate van individualiteit en staat in dit deel van Kockengen dicht op elkaar. Naar het noorden en zuiden toe neemt de bebouwingsdichtheid af. Alhoewel de woonfunctie hier overheerst, is enkele plekken sprake van een andere functies.

In de vanouds aanwezige structuur zijn geen structurele wijzigingen aangebracht. Plaatselijk zijn in de loop van de tijd ondergeschikte wijzigingen gerealiseerd in de vorm van nieuwbouw.

De Kerkweg vormt van oudsher de verbinding met Portengen. Langs deze straat bevindt zich op enkele plekken vooroorlogse woonbebouwing.

Het 'nieuwe' deel van Kockengen ten oosten van De Heycop en ten noorden van de Kerkweg heeft een planmatige structuur en bestaat uit de naoorlogse woonwijken. De verkaveling is voornamelijk rechthoekig. Uitzondering hierop is het kwadrant Groenlust II. Dit heeft weliswaar een meer organische vorm maar is desondanks wel planmatig aangelegd in een typische woonervenstructuur. Deze wijk houdt het in mindere mate rekening met de bestaande (landschappelijke) karakteristieken van Kockengen. De huidige randen van het dorp zijn vrij hard. Bebouwing en tuinbeplanting grenzen vrijwel direct aan de open weilanden.

3.3.2 Verkeersstructuur

Aan de westkant van het dorp vormt de Voorstraat samen met de Wagendijk en de aanliggende bebouwing de grens. De Kerkweg en zijn bebouwing vormt de zuidelijke grens. Vanaf deze wegen vindt de ontsluiting plaats van de rest van het dorp volgens de vrijwel lineaire ontsluitingswegen.

Vanaf de provinciale weg (N401) wordt het dorp ontsloten door verschillende wegen, te weten de Wagendijk en de Dreef. De Dreef is de directe ontsluiting. De Wagendijk loopt in eerste instantie parallel aan de provinciale weg alvorens hier op te ontsluiten. Het oostelijk deel van het dorp maakt veel gebruik van de ontsluiting middels de Kerkweg en de Portengen.

3.3.3 Landschap en natuurwaarden

Binnen het dorp wordt de groenstructuur gevormd door een aantal binnen de wijken gelegen parken. Daarnaast spelen de laanbeplantingen langs watergangen en wegen een belangrijke rol bij de groene beleving van het dorp.

Het aanwezige groen in de omgeving van Kockengen bestaat voornamelijk uit grasland. Op sommige plekken komen enkele kleine geriefhoutbosjes voor die kenmerkend zijn voor het landschap. Ook staan er enkele forse solitaire bomen die door het weidse landschap van ver herkenbaar zijn. Tussen de Dreef en het Bijleveld ligt een wat groter, kunstmatig aangelegd, groengebied.

In de omgeving van het plangebied zijn voornamelijk oost-west georiënteerde kavelsloten met daartussen enkele noord-oost gerichte koppelingen. In de wijken is water opgenomen om zorg te dragen voor de afwatering van hemelwater. Hiervoor is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande waterlopen. Ten noorden van het dorp ligt een wat meer (kunstmatig aangelegd) waterrijk gebied.

Ecologische verbindingszone
De Bijleveld is in de Structuurvisie Utrecht 2005-2015 aangewezen als ecologische verbindingszone tussen Polder Groot Wilnis-Vinkeveen, polder Haarrijn en de Bethunepolder. Deze zone vormt de zuidelijke verbinding tussen de aanwezige en te ontwikkelen natuurgebieden in De Venen en het Vecht- en Plassengebied. Verder vormt het de zone tussen de hiervoor genoemde gebieden en de vochtige loofbossen en schraallanden rond Haarzuilens. Met name wordt er gestreefd naar nat schraalgrasland. Binnen de zone valt het bestaande natuurgebied ten noorden van het dorp Kockengen. Dit gebied valt voor een klein deel binnen de plangrenzen van het bestemmingsplan.

Zowel grenzend ten zuiden als ten noorden van het plangebied ligt bestaande natuur die toebehoord aan de Ecologische Hoofdstructuur.

Figuur - Ecologische Hoofdstructuur (Provincie Utrecht)

Natura 2000
Natura 2000-gebied Oostelijke Vechtplassen kwalificeert zich onder zowel de Vogel- als de Habitatrichtlijn. De Oostelijke Vechtplassen zijn gelegen ten oosten van Kockengen op een afstand ongeveer vijf kilometer. Tussen Kockengen en de Oostelijke Vechtplassen ligt ondermeer bebouwing en grootschalige infrastructuur.

Figuur - Ligging Kockengen (rode cirkel) ten opzicht van Natura 2000-gebied Oostelijke Vechtplassen.

Natura 2000-gebied De Oostelijke Vechtplassen bestaat uit een reeks van laagveengebieden tussen de Vecht en de oostrand van Utrechtse heuvelrug. Voor dit gebied zijn instandhoudingsdoelstellingen opgesteld voor acht habitattypen, negen habitatsoorten (waaronder Meervleermuis), negen broedvogelsoorten en acht nietbroedvogelsoorten.

3.3.4 Cultuurhistorie en archeologie

Bij cultuurhistorische waarden gaat het om het geheel van en de mogelijke samenhang tussen archeologie, historische geografie, historische bouwkunde en historische stedenbouw. Het plangebied heeft in de Provinciaal ruimtelijke verordening de aanduiding "Veiligstellen cultuurhistorische hoofdstructuur". In deze gebieden is sprake van een grote cultuurhistorische samenhang in tijd en ruimte. Bovendien kennen deze gebieden in het algemeen al geruime tijd dezelfde (economische) functie en ruimtelijke opbouw. In gebieden met deze aanduiding zijn transformaties aanvaardbaar, mits de cultuurhistorisch waardevolle structuren behouden blijven. Grootschalige transformaties zijn echter niet aanvaardbaar, tenzij er geen reëel alternatief voor de locatie is en de gekozen oplossing de cultuurhistorische waarde zo min mogelijk aantast.

Archeologie
Op basis van de gemeentelijke archeologische verwachtingskaart zijn de verwachtingswaarden voor Kockengen in kaart gebracht. De ontginningsbasis, aan de westzijde van Wagendijk en Voorstraat, is een gebied met een hoge archeologische verwachting voor resten van bewoning vanaf de late Middeleeuwen. De historische kern van Kockengen bestaat in grote lijnen uit het bebouwde gebied tussen de Korte Kerkweg en de percelen grenzend aan de Wagendijk. Het gebied dat deel uitmaakt van de historische kern heeft een hoge verwachting voor archeologische resten vanaf de IJzertijd maar met name vanaf de (vroege) Middeleeuwen.

Op de gemeentelijke archeologische verwachtingskaart is de historische kern dan ook aangeduid als AMK-terrein. AMK-terreinen zijn terreinen met hoge archeologische waarden. Bodemingrepen dienen binnen het AMK-terrein voorkomen te worden. Indien toch plannen worden ontwikkeld dan dient voorafgaand archeologisch onderzoek te worden verricht. Daarnaast is in Kockengen een archeologisch monument aanwezig, dit gebied valt binnen de rode omkadering.

Het gebied dat op de verwachtingskaart is aangeduid als AMK-terrein heeft op de verbeelding de dubbelbestemming "Waarde - Archeologie" gekregen. Hetzelfde geldt voor de gronden die op de verwachtingskaart zijn aangeduid als zone met een middelhoge of hoge archeologische verwachtingswaarde.
Indien werkzaamheden worden verricht op gronden waarop de dubbelbestemming "Waarde - Archeologie" van toepassing is, kan onderzoek naar aanwezigheid van archeologische waarden nodig zijn.

Figuur - Archeologische verwachtingskaart

Cultuurhistorie
Binnen het dorpscentrum bevindt zich een groot aantal rijks- en gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden. De monumenten bevinden zich met name aan het Kerkplein, Nieuwstraat, Voorstraat en Wagendijk. Het gaat in de meeste gevallen om monumentale woonhuizen maar daarnaast zijn er ook monumentale boerderijen, schuren en kerken aanwezig. In bijlage 1 is een lijst opgenomen met de aanwezige monumenten in Kockengen. Panden waarvan bekend is dat deze sinds de MIP (Monumenten Inventarisatie Project) zijn gesloopt, zijn niet in deze lijst opgenomen. Monumenten zijn in dit bestemmingsplan beschermd door een aanduiding 'karakteristiek'.

Beschermd dorpsgezicht
Het dorpscentrum wordt dermate waardevol geacht, dat het op 8 augustus 1966 is aangewezen als "Beschermd Dorpsgezicht" in de zin van de Monumentenwet.

De structuur van het dorp Kockengen wordt bepaald door het beloop van de twee polderweteringen de Bijleveld en de Heycop. Hoewel een gedeelte van de Bijleveld in het centrum van de oude dorpskern gedempt is, wordt het typische aspect van de aanleg toch altijd nog beheerst door de historische aanleg tussen de beide waterlopen. Hierbij vormt de bebouwing van de kern met kleine dorpshuizen rondom de forse kerk een boeiend contrast met de enkele grote hofsteden aan weerskanten van de kern respectievelijk aan de westzijde van de Bijleveld en aan de oostzijde van de Heycop. In verband met het aspect van de dorpskern aan de oostzijde (bij de Heycop) is vervolgens een drietal boerderijen mede in het dorpsgezicht betrokken.

Figuur - Ligging beschermd dorpsgezicht en monumenten (bron: www.kich.nl)