Herziening delen Maaspoort-Oud Empel

2.2 Noorderplas

Noorderplas als onderdeel van Maaspoort

De ontwikkeling van Maaspoort gebeurde in deelgebieden. De Noorderplas wordt omsloten door deelgebied B, C en F en deelgebied K. Karakteristiek voor deelgebied B, C en F, onderdeel van fase 2 van de ontwikkeling van Maaspoort, is de ligging tussen de Noorderplas en de Maaspoortweg. De organisch vormgegeven watergang die begint bij het Bollenveld, loopt tussen de deelgebieden B en C en mondt uit in de Noorderplas. Tussen de deelgebieden C en F ligt de langzaamverkeersroute Durendael die het winkelcentrum verbindt met de Noorderplas. Langs de Noorderplas en de langzaamverkeersroute Durendael is de bebouwingsdichtheid aanmerkelijk hoger dan in de rest van deze deelgebieden. Deelgebied B, C en F zijn niet onderdeel van het plangebied van dit bestemmingsplan.

Deelgebied K is tot stand gekomen in fase 3. Het is een bijzondere woonbuurt met veel ruimte voor water en groen. Een prijsvraag leidde tot het ontwerp van de waterwijk Aqua Ducis. In dit deel zijn vooral dure woningen gebouwd. Er is veel differentiatie in woningtype en vormgeving: woningen in één bouwlaag met een kap, woningen in twee bouwlagen met een kap maar ook vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen. Op de kop van de Zwartbroekweg is, in een boog, een hoog appartementengebouw gerealiseerd: Pisastaete. Dit gebouw maakt deel uit van dit bestemmingsplan, in het bijzonder van het plandeel Noorderplas. Aan de Noorderplas zijn twee eilanden aangelegd waarop vrijstaande woningen zijn gebouwd, over een derde onbebouwd eiland wordt de langzaamverkeersroute voortgezet. Ook dit onbebouwde eiland maakt deel uit van het plandeel Noorderplas, de rest van deelgebied K niet.

Landschapsgeschiedenis

Ten zuiden van de Noorderplas liggen smalle dekzandruggen die de noordelijke uitlopers vormen van een reeks grote dekzandruggen onder het centrum van 's-Hertogenbosch en Rosmalen. Het dekzandlandschap is ontstaan tijdens de laatste fase van de laatste ijstijd, toen er nauwelijks begroeiing was om het zand vast te houden. Het losse zand kon door de wind worden meegevoerd en er ontstond een reliëfrijk dekzandlandschap. Door de invloed van rivieren als de Maas zijn delen van het dekzandlandschap opgeruimd of afgedekt met rivierafzettingen. Het resultaat is een afwisselend maar plaatselijk complexe opeenvolging van landschappen en bijbehorende sedimenten.

Door menselijk ingrijpen zijn veel elementen van het oorspronkelijke landschap intussen grotendeels verdwenen of aangetast. Hoge zandkoppen werden vaak gebruikt als zandwinningslocaties of zijn tijdens de naoorlogse ruilverkaveling geëgaliseerd. Archeologische vindplaatsen op de hoogste delen van het dekzand zijn hierdoor vaak sterk aangetast. Vaak zijn hier alleen nog diep ingegraven sporen bewaard gebleven. Op de lagergelegen flanken van de dekzandkoppen kunnen nog wel intacte vindplaatsen aanwezig zijn (zie paragraaf 2.6).

afbeelding 2: landschapskaart gemeente 's-Hertogenbosch, plandeel Noorderplas: 1. komgebied; 2. kom op oeverwal; 3. fossiele geulen

Bewoningsgeschiedenis

Tijdens diepe ontgravingen en ontzandingen in de omgeving van 's-Hertogenbosch en Rosmalen zijn herhaaldelijk werktuigen aangetroffen die er op wijzen dat in dit gebied al ruim 35.000 jaar geleden mensen en dieren leefden. Met name uit de zandput van De Groote Wielen en de Noorderplas zijn zulke oude resten aangetroffen. De kampjes van de jagers-verzamelaars uit deze periode liggen echter verstopt onder vele meters zand en klei en komen daarom alleen bij diepe bodemingrepen aan het licht. Vanwege de diepe ligging (10 tot 13 meter onder het maaiveld) en de geringe omvang van de kampementen zijn de resten van deze oudste bewoningsfasen vrijwel niet op te sporen met archeologisch onderzoek. De vindplaatsen uit latere perioden liggen minder diep onder het maaiveld, zodat deze makkelijker worden ontdekt. Voorbeelden hiervan zijn aangetroffen ten zuidoosten en ten zuiden van de Noorderplas. In het zuidoostelijk deel ('t Geerke) werden bij het graven van een sloot grote hoeveelheden vuursteen uit het Vroeg Mesolithicum gevonden, in de top van het dekzand. Ook bleek er op een hoger niveau aardewerk uit de IJzertijd aanwezig te zijn. Aanvullend archeologisch onderzoek bracht vervolgens nog meer vuursteen, een bronzen bijl en aardewerk uit het Neolithicum aan het licht. Ten zuiden van de Noorderplas zijn resten van een rendiergewei uit het Laat-Paleolithicum, versierde botten en stukken gewei uit het Mesolithicum en vuursteen en enkele fragmenten aardewerk uit het Neolithicum gevonden. Archeologisch onderzoek in 1989 en 1990 leverde aanwijzingen op voor bewoning in het Mesolithicum en Neolithicum. De bewoning vond plaats in de top van het dekzand. Dit dekzand is later overgroeid met een dikke laag veen. In de top van het veen werden tot slot aardewerkscherven uit de IJzertijd aangetroffen. Het is vooralsnog onduidelijk of in het gebied rond de Noorderplas ook na de IJzertijd nog bewoning plaatsvond. Het is aannemelijk dat het gebied na deze tijd te nat werd voor bewoning. Archeologische aanwijzingen voor bewoning na de IJzertijd ontbreken.

Eendenkooi

In het Burgemeester Van Zwietenpark ligt een historische eendenkooi, voorheen de 'Empelse eendenkooi'. De Empelse eendenkooi werd tussen 1665 en 1739 aangelegd. Vroeger lag de kooi in de gemeente Empel en Meerwijk, in het uitgestrekte poldergebied van het vlakke Maasland. Het poldergebied overstroomde regelmatig. Daardoor waren de omstandigheden voor de eendenkooi ideaal. Mede door cultuurtechnische maatregelen, normalisatie van de Maas, ontginning voor bouwland en het onder controle brengen van de waterhuishouding, werd het kooikerbedrijf onrendabel en verwaarloosd. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de eendenkooi niet meer gebruikt als vangkooi. Tegenwoordig heet de eendenkooi 'Eendenkooi Maaspoort'. Dit deel van het plangebied bleef tot 1976 een open poldergebied. Ten behoeve van de ontwikkeling van de uitbreidingswijk Maaspoort eind jaren '70 werd er zand gewonnen waardoor de Noorderplas is ontstaan. De plas en de omgeving ervan, de eendenkooi en de natuur eromheen, zijn onderdeel gaan vormen van het wijkgroen aan de zuidrand van Maaspoort.