Buitengebied

3.2 Bodem en water

De opbouw en kwaliteit van bodem en water (de abiotische omstandigheden) zijn bepalend voor een duurzame (ruimtelijke) ontwikkeling van de verschillende functies in het landelijk gebied. Bodem en water bepalen enerzijds de aanwezigheid en potenties van natuur- en landschapswaarden en anderzijds de gebruiksmogelijkheden voor de overige gebruiksfuncties in het gebied.

Op basis van de beschikbare gegevens, waaronder het Waterplan Voorst 2009-2015, wordt in deze paragraaf een beeld geschetst van de bestaande opbouw en de kwaliteit van het bodem en grond- en oppervlaktewatersysteem en de verwachte ontwikkelingen.

Huidige situatie

Bodem en grondwater

De gemeente Voorst is gelegen op de overgang van de Veluwse stuwwal naar de IJsselvallei. Het overheersende beeld is een agrarisch landschap, met omzoomde akkers in het zuiden en oosten van de gemeente en grote open weidegebieden langs de weteringen in het westen en noorden. Andere kenmerkende beelden zijn de natuurlijke uiterwaarden langs de IJssel en de vele lommerrijke landgoederen.

Het noordelijke deel van de gemeente ligt op circa 2 tot 3 m boven NAP. Hiermee ligt dit gebied aanmerkelijk lager dan het zuidelijk gedeelte dat op circa 7 tot 9 m boven NAP ligt. Dit verschil is terug te zien in de bodemopbouw. Het noordelijk gedeelte ligt grotendeels op de kleigrond en het zuidelijke deel op de kalkloze zandgronden. Om de afwatering van het noordelijke deel te garanderen, zijn vroeger de weteringen gegraven die het regenwater dat gevallen is op het Veluwemassief en het kwelwater in noordelijke richting naar de IJssel afvoeren. In het zuidelijke deel wordt het regenwater via enkele beken in oostelijke richting afgevoerd naar de IJssel. De gemeente Voorst wordt beschermd door dijken tegen een hoge waterstand van de IJssel.

Het watersysteem van de gemeente Voorst omvat het grondwater en het oppervlaktewater. De opbouw van het watersysteem tussen Veluwe en IJssel is complex, maar ook zeer kenmerkend. De neerslag die op de hoger gelegen delen valt zijgt in en op de lager gelegen komgebieden tussen Veluwe en IJssel treed kwel op. Dit kan diepe kwel zijn, komende vanaf het Veluwemassief of het kan gaan om lokale kwel, afkomstig uit dekzandruggen en oeverwallen. Bij hoog water komt ook kwel vanuit de IJssel voor. De stromingrichtingen van het grondwater zijn ook terug te vinden in het systeem van het oppervlaktewater. Kwelwater stroomt via beken en sprengen van west naar oost af richting de lager gelegen komgebieden. Hierna stroomt het in twee richtingen verder. Voorst is gelegen binnen twee regionale hoofdstroomgebieden: de zuidelijke IJsselvallei en de noordelijke IJsselvallei. Beken als de Klarenbeek en de Voorsterbeek stromen in de zuidelijke IJsselvallei van west naar oost af in de IJssel. In de noordelijke IJsselvallei liggen vochtige broek- en komgronden. De afwatering vindt voornamelijk plaats op de IJssel bij Hattem, maar door het graven van een toevoerkanaal kan het water al eerder bij Terwolde op de IJssel geloosd worden. Ook kan het toevoerkanaal gebruikt worden om bij extreme droogte water vanuit de IJssel in te laten in het systeem van weteringen in de noordelijke IJsselvallei.

Naast de weteringen, beken en sprengen is er water aanwezig ter plaatse van de recreatieplas Bussloo, ten zuiden van Twello. Verder heeft Voorst twee wateren met een Specifiek Ecologische Doelstelling (Fliert en Klarenbeek) en een ven met water van Hoogst Ecologisch Niveau (HEN).

Waterkeringen

Het Waterschap Veluwe is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de waterkeringen in het buitengebied. In het bestemmingsplan dient voor de bescherming van deze dijken een passende dubbelbestemming te worden opgenomen. Binnen de beschermingszones van de dijken is het bouwen en het uitvoeren van werken en werkzaamheden aan voorwaarden gebonden.

De Veluwse Bandijk, de IJsseldijk en de Appensedijk hebben geen waterkerende functie meer. Wel zijn de dijken in het Landschapsontwikkelingsplan aangewezen als waardevolle landschapselementen die een groot deel van het totale landschap 'zichtbaar' maken.

Grondwaterkwaliteit

Ten aanzien van de waterkwaliteit spelen er problemen door de instroom van verontreinigingen uit riooloverstorten en de aanwezigheid van zwerfvuil.

Waterwinning/Grondwaterbeschermingsgebied

Ten noorden van Twello wordt op een diepte van 126 tot 157 m grondwater onttrokken ten behoeve van drinkwater. De vergunning bedraagt 2 miljoen m³ per jaar, de werkelijke onttrekking ligt rond 1 miljoen m³ per jaar. Deze winning vindt plaats onder een dikke kleilaag. Deze kleilaag beschermt de grondwaterwinning tegen verontreinigingen van bovenaf. Met het oog hierop is door de provincie Gelderland een boringsvrije zone aangewezen. In boringsvrije zones mogen kleilagen die het onderliggende grondwater beschermen niet worden doorboord. Dit is vastgesteld in de Provinciale milieuverordening Gelderland (PmG). Ook is het verboden de bodem te gebruiken als energiebron (voor bijvoorbeeld de opslag van koud of warm water). Gedeputeerde Staten van Gelderland kunnen hiervoor ontheffing verlenen. In de ontheffingsvoorschriften staat dat de kleilaag niet mag worden beschadigd en dat het gebruik van stoffen het grondwater niet mag verontreinigen. Voor de boringsvrije zone zijn geen voorschriften opgenomen in de Ruimtelijke Verordening Gelderland.

Binnen de boringsvrije zone is een waterwingebied aangewezen. In waterwingebieden geldt ook een verbod op het gebruik van de bodem als energiebron. Hier kan geen ontheffing voor worden afgegeven. Het waterwingebied mag volgens de provinciale Ruimtelijke Verordening alleen bestemmingen krijgen die geen negatieve effecten kunnen hebben op de kwaliteit van het grondwater. Daarnaast wordt grondwater ontrokken als proceswater of voor het beregenen van landbouwpercelen.

Afvalwater en riolering

De gemeente beschikt voor het grootste gedeelte over een gemengd rioolsysteem. In het buitengebied wordt het afvalwater gescheiden ingezameld en met een drukriolering verpompt. Het afvalwater wordt via vrijvervalriolen, gemalen en persleidingen uiteindelijk getransporteerd naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Terwolde.

Verwachte ontwikkelingen

In het Waterplan Voorst 2009-2015 is de watervisie voor de gemeente Voorst vastgelegd. Deze visie is gericht op de lange termijn om zo te komen tot een toekomstbestendige inrichting van het watersysteem. Voor de gemeente Voorst zijn tot 2030 de volgende ambities en doelen van belang:

• ruimte creëren voor waterberging teneinde wateroverlast en watertekorten tegen te gaan;
• realiseren van voldoende water van goede kwaliteit in natuurgebieden;
• verbeteren van de bodemwaterkwaliteit in de watergangen;
• behouden van een kwalitatief en kwantitatief goed grondwaterbeschermingsgebied en het opheffen van verdrogingsproblemen en grondwateroverlast door onder andere de bescherming van grondwater binnen de boringsvrije zone/waterwingebied;
• vergroten van de 'beleving van het water' door het uitbreiden van de recreatieve voorzieningen rondom Bussloo, behoud en ontwikkeling van cultuurhistorische dijken en de realisatie van recreatieve voorzieningen langs robuuste watergangen;
• langs de waterlopen zullen ecologisch verbindingszones worden gecreëerd, waardoor het voor dieren en planten makkelijker wordt om tussen natuurgebied te migreren;
• op lange termijn: ruimtereservering bij Deventer.

De Visiekaart Waterplan Voorst 2009-2015 is weergegeven in figuur 3.1.

Ruimte voor de rivier

Het project Ruimte voor de rivier is erop gericht die maatregelen te nemen en plannen te ontwikkelen die de te verwachten toename van afvoer van rivierwater in Nederland kunnen verwerken. Uitgangspunt is dat eerst de rivieren meer ruimte krijgen alvorens de dijken te verhogen. In de gemeente Voorst betekent dit een verbreding van het stroombed van de IJssel bij de Voorster Klei door dijkverlegging. Ruimtelijke ingrepen die noodzakelijk zijn voor uitvoering van het project Ruimte voor de rivier worden via een apart spoor geregeld. Op de grens met de gemeente Deventer worden in het kader van Ruimte voor de Rivier werkzaamheden uitgevoerd die in beperkte mate ook het grondgebied van de gemeente Voorst raken. Hier wordt een nevengeul vergraven.

Opgaven voor het bestemmingsplan

• Behoud van bodemkundige waarden.
• Beschermen van de huidige waterstructuur en waterkeringen.
• Ruimte bieden voor waterberging.
• Bescherming van grondwater binnen de boringsvrije zone/waterwingebied.
• Water gebruiken als onderdeel van de versterking van de recreatieve sector.
• Mogelijkheden bieden voor de realisatie van ecologische verbindingszones.
• Inhoud geven aan de lange termijn reserveringen door in het buitengebied geen grootschalige, kapitaalsintensieve ontwikkelingen mogelijk te maken.