Bestemmingsplan Elden 2012

4.6 Groen en ecologie

De hoofdgroenstructuur van Elden bestaat uit de dijk met park Westerveld en fort Westerveld, de waterlopen in een groene zone, de Defensiedijk, de Elderhofseweg met een groene zone en het dorp Elden met een oude lintweg (Klapstraat) en de Rijksweg West, de voormalige Griftdijk met Grift. Deze groenstructuur is in het Groenplan (2004) onderverdeeld in Groen blauwe lijnen en Polderlinten (dijk en oude lintwegen).

Groen blauwe lijnen

In Elden zijn dit de Batavierenweg en de Defensiedijk (Nijmeegseweg). Deze groenblauwe lijnen begeleiden de (hoofd)infrastructuur op stads- en stadsdeelniveau. Het zijn structuurdragers en entrees van de stad, met een landschappelijk karakter. Noord-zuid gerichte lijnen in de stad van landschap naar landschap, van rivier naar kom.

Een groenblauwe lijn is een natuurzone + stapsteen. De soorten zijn gebonden aan water, oevervegetatie en struweelbeplantingen. In en via de natuurzones en de stapstenen komt veel van de natuur uit de natuurkernen tot in de stad. Konijn, haas en egel komen hier voor (1999 – 2005). In het struweel en bomen broeden houtduif, tjiftjaf, heggemus, staartmees, zwarte kraai, kneu, bosrietzanger, grauwe vliegenvanger en zanglijster (bron Vogelwerkgroep Arnhem 1997).

De brede wespenorchis is waargenomen in de berm langs het fietspad van de Nijmeegseweg (IVN 2009).

De taluds van de defensiedijk langs de Nijmeegseweg worden eenmaal per jaar in de vroege herfst gemaaid. Dat geldt ook voor het vlakke deel van de Nijmeegseweg noord. Daarentegen wordt het vlakke deel van de Nijmeegseweg zuid tweemaal per jaar gemaaid. De vegetaties zijn van het Fluitenkruid-Gewone berenklauwtype en van het Jakobskruiskruid-Peentype (bron KNNV 2008). Langs de Nijmeegseweg noord stonden vijf bijzondere soorten, te weten aardaker, bont kroonkruid, gewone agrimonie, grijskruid en klavervreter. Deze soorten komen op het vlakke deel voor of aan de rand van de berm en het talud. We vonden zes doelsoorten (Tabel 19).

De doelstelling voor het water is behoud en versterking van de kwaliteit en diversiteit aan verschijningsvormen van water, als voorwaarde voor behoud en ontwikkeling van natuurwaarden. In de waterlopen komen algemene amfibieën voor, zoals gewone pad, bruine kikker en kleine watersalamander (bron RAVON 1990). Over waterloop aan de Batavierenweg foerageert de watervleermuis (bron VZZ 1993 en VLEGEL 2001). De wilde eend, meerkoet broeden in de oevers van de waterlopen. In het riet broedt de kleine karekiet (bron Vogelwerkgroep Arnhem 1997).

De groenzones hebben een recreatieve functie doordat ze de verbinding vormen via doorgaande langzaam-verkeerroutes naar “buiten de stad”. Ze sluiten goed aan op de aangrenzende wijken. Hier kunnen mensen wandelen, fietsen, paardrijden en spelen met natuurlijke materialen (informele speelruimte). Ook kunnen ze genieten van het landschap.

Polderlinten – dijken

De Huissense- en Drielsedijk met brede landschappelijke groenzones vormen de belangrijkste dragers van de groenstructuur. De dijkzone heeft een markante landschappelijke verschijning en heeft een geleidende werking binnen de stedelijke structuur. Binnendijks ligt het dorp Elden. Het groen binnendijks heeft een semi-agrarisch karakter op veelal oude verkavelingpatronen weides, fruitakkers, agrarische bebouwing, bosjes, wielen en sloten.

Het park Westerveld is ontstaan rondom een kolk. Het fort Elden is een restant van de oude IJssellinie. Het park en het fort en omgeving liggen buiten de bebouwde kom Boswet. Het noordelijk gelegen Meinerswijk valt binnen de Ecologische Hoofdstructuur.

De dijk is een natuurkern van de gele deelstructuur waaruit planten en dieren zich verder over Arnhem kunnen verspreiden. Konijn, haas en egel komen hier voor (1999 – 2005). De sperwer en torenvalk broeden in de dijkzone (bron Vogelwerkgroep 1997).

De dijktaluds bevatten bloemrijke stroomdalgraslanden en glanshaverhooiland. Voor 2008 werd de dijk in de zomer en de nazomer gemaaid. In 2008 is gestart met beweiding door schapen.

Aan het Hoefijzerpad groeit goudhaver, aardaker, beemdkroon, groot streepzaad en kleine ratelaar (bron KNNV 2008). Het dijktalud heeft een vegetatie van het Jakobskruiskruid-Peentype, met soorten als beemdkroon en goudhaver (KNNV 2008). De zuidelijke helling van de dijk ter hoogte van het park Westerveld ligt vrijwel volledig in de schaduw van de bomen van het park. Het noordelijk deel grenst aan de Batavierenweg en wordt daarvan gescheiden door een struik- en boomlaag waarin grazige stukken voorkomen. De vegetatie is van het Fluitenkruid-Gewone berenklauwtype met dominantie van grote brandnetel. Er komen geen bijzondere soorten voor. Fluitekruid en grote brandnetel zijn dominant aanwezig.

Voor de van oorsprong steile oevers van de sloten en wielen is de cultuurhistorische identiteit het leidende principe. Voor de flauwere oevers van de waterlopen is een ecologisch profiel met gradiënten in de begroeiing het uitgangspunt. De fuut, wilde eend en meerkoet broeden in de waterlopen en kolken (bron Vogelwerkgroep 1997)

De dijken zijn belangrijke doorgaande fietsroutes. Ze zijn extra aantrekkelijk vanwege de uitzichten die de hoge ligging van de weg met zich mee brengt en de aanliggende groengebieden. Het groen binnendijks fungeert als wijkgroen. Door hun ligging vormen deze parken een groen netwerk dat een belangrijke verbinding vormt tussen de woonomgeving en het buitengebied. Een intensieve padenstructuur en voorzieningen geeft het groen veel gebruiksruimte. Hier is ruimte voor een informeel spelen en formeel spelen.

Park Westerveld

Park Westerveld, inclusief Perenlaantje is een gemeentelijk monument. De ouderdom van de bomen en de kolk maakt het park interessant voor verschillende dieren- en plantensoorten. Park Westerveld is daarom het meest onderzocht op flora en fauna.

In het park groeien planten als guichelheil, gele plomp, gele lis, beekpunge, moerasspirea, stijve waterranonkel, watermunt, heelblaadjes en moerasrolklaver (bron Stuurgroep Milieukartering 1989 en 1993). Ook tal van paddenstoelen, o.a. fluweelleemhoed, bedwelmende inktzwam en oranje inktzwam komen in het park voor door de ouderdom van de bomen (bron Paddenstoelenvereniging 2002).

Broedvogels in het park zijn geïnventariseerd in 1997 (bron Vogelwerkgroep Arnhem 1997). In de bomen en struweel broeden heggemus, houtduif, tjiftjaf, roodborst, zanglijster, grauwe vliegenvanger, boomklever en zwarte kraai. De buizerd heeft er een horstboom en de grote bonte specht broedt in holen van bomen. In de oever van de kolk broeden meerkoet en wilde eend. In 2000 is de koekoek waargenomen. In een boerderij broedt de huiszwaluw. De ijsvogel is foeragerend in de winter waargenomen van 1999 en 2004. In de kolk leven amfibieën, als gewone pad, bruine kikker en kleine watersalamander (bron RAVON 1990). De kolk is foerageergebied voor de watervleermuis (bron VZZ 1993 en VLEGEL 2001).

De grazige delen van Park Westerveld behoren ook tot het te inventariseren gebied (bron KNNV 2008). Dit gebied wordt extensief beheerd en tweemaal per jaar gemaaid. Een deel ervan bevat bagger in de ondergrond die uit de waterwegen van Arnhem-Zuid is gehaald en is afgedekt met de oorspronkelijke toplaag. De vegetatie behoort tot het Engels raaigras-Scherpe boterbloemtype. Als bijzonder soort komt alleen de brede wespenorchis voor, zowel in het grazige deel als in het bos. Aan de vegetatie in Westerveld is te zien dat het nog betrekkelijk jong is. Het bestaat voor een groot deel uit pleksgewijs groeiende soorten, in plaats van een goede menging van planten van verschillende soorten zoals dat het geval is bij een oudere vegetatie die onder gelijkblijvende omstandigheden zijn gegroeid.

Polderlinten – oude lintwegen

De Klapstraat, Elderhofseweg en Rijksweg-West (De Grift) zijn oude lintwegen. De Grift is de oude verbinding van Arnhem naar Nijmegen via de trekschuit. De linten zijn smalle verharde wegen met één- of tweezijdige bomen onregelmatig op een rij (met name knotwilgen en fruitbomen), bloemrijke bermen en smalle sloten met steile oevers. De Elderhofseweg is een doorgaande fietsroute. De oude wegen naar het voormalige dorp Elden hebben hun ontsluitingsfunctie voor het dorp.

De linten hebben een ecologische functie als corridor, omdat ze een natuurlijk beheer kennen met een inheemse vegetatie. In de bomen en struiken broeden roodborst en heggemus (bron Vogelwerkgroep 1997). Waternatuur is een kenmerkend onderdeel. In de sloten broedt de wilde eend. In de weilanden grenzend aan de Elderhofseweg broeden kieviet en scholekster. In het riet broedt de kleine karekiet.

Ten zuiden van de Elderhofseweg is een park aangelegd in combinatie met een nieuw verzorgingstehuis. De parkstructuur sluit aan op het polderlint en heeft een deels open karakter, met (speel)weides, bloemrijk grasland, moeraszone en een boomgaard.

Aan de linten in de boerderijen en woningen broeden huiszwaluw, boerenzwaluw, gierzwaluw, steenuil (2006). De laatvlieger is ook foeragerend waargenomen (bron VZZ 1993) en kan in de woningen een verblijfplek hebben. Er zijn 2 bekende locaties waar de gewone dwergvleermuis verblijft in de spouw van woningen (bron VLEGEL 2001). Omdat deze soort een netwerk van verblijven gebruikt, kan worden aangenomen dat er meer verblijven aanwezig zijn in Elden. De gewone vogelmelk en de grote kaardebol groeien op het kerkhof van Elden (bron Natuurbalans 2006).

Beschermde soorten van de Flora- en faunawet:

• Vaatplanten van tabel 1: aardaker, brede wespenorchis, grote kaardebol, zwanebloem en gewone vogelmelk.
• Zoogdieren van tabel 1: egel, haas en konijn.
• Zoogdieren van tabel 3: gewone dwergvleermuis, laatvlieger, rosse vleermuis en watervleermuis.
• Vogels met vaste rust en verblijfplaats: buizerd, torenvalk, steenuil, sperwer en grote bonte specht. Boerenzwaluw, huiszwaluw en gierzwaluw.
• Vogels algemeen beschermd: in totaal 42 verschillende soorten, waaronder patrijs, ijsvogel en diverse holenbroeders.

Afbeelding 4.1 geeft een overzicht van de verschillende beschermde flora en faunasoorten, ingedeeld in beschermingsklasse. De waarnemingen zijn gedaan in de periode 1989 – 2009. De groene kleur geeft de algemeen beschermde soorten en algemene vogels weer. De overige kleuren vormen de streng beschermde soorten.

Afbeelding 4.1

Monumentale Bomen

Vanwege de ouderdom van park Westerveld en het dorp Elden staan er veel oude bomen. Daarvan zijn een aantal bomen monumentaal (Bomenstichting), te weten:

• Huisensedijk voor huisnummer 12. Platanus orientalis = Oosterse plataan. Plantjaar 1725 (dikste Oosterseplataan van Nederland).
• Park Westerveld, tegenover woonhuis, in bocht bij grote vijver. Aesculus hippocastanum = Witte paardenkastanje. Plantjaar 1855
• Rijksweg-West 65. Acer pseudoplatanus (5 stuks) = Gewone esdoorn, Bergesdoorn. Plantjaar 1905
• Rijksweg-West 65. Aesculus hippocastanum = Witte paardenkastanje. Plantjaar 1895
• Rijksweg-West 65. Fraxinus excelsior = Gewone es. Plantjaar 1895
• Rijksweg-West 65. Fagus sylvatica 'Atropunicea' = Bruine beuk. Plantjaar 1895
• Rijksweg-West 65. Platanus acerifolia = Gewone plataan. Plantjaar 1895.

Naast monumentale bomen zijn er in Elden ook waardevolle bomen. Zowel de monumentale als de waardevolle bomen moeten in het bestemmingsplan worden beschermd. De bomen die zijn gelegen in het park worden beschermd doordat deze zijn bestemd als 'Groen - Landschap en park'. In deze bestemming is het kappen van bomen beschermd door middel van een omgevingsvergunningplicht voor het uitvoeren van een werk, geen bouwwerk zijnde, of van werkzaamheden. De boom aan de Huissensedijk en een waardevolle boom aan de Meester Merkxstraat zijn beschermd met een algemene aanduiding 'Waardevolle boom' op de plankaart.

Speel- en ontmoetingsruimte

De groenstructuur rondom het dorp biedt veel informele speel- en ontmoetingsruimte voor 0 – 25 jaar. Daarnaast liggen in het dorp 3 formele speelruimtes voor kinderen van 0 – 12 jaar, te weten:

• De school de Troubadour, met speeltoestellen op schoolplein (à 1500m2) en een sportveld (à 1000 m2, gras).
• Het plantsoen aan 't Hofje (835 m2) , met speeltoestellen.
• Het plantsoen aan Willem Roodbeenhof (985 m2), met speeltoestellen.

Het streven is om voldoende formele speelruimte te hebben in een wijk, met een goede spreiding naar behoefte. Daarvoor kunnen de plantsoenen en (school)pleinen gebruikt worden.