Buitengebied

3.3 Landschap en cultuurhistorie

Versterking van de landschappelijke identiteit

Menterwolde ligt in een gebied met verschillende landschappen. De gemeente Menterwolde voert als beleid om deze verschillende landschappen te beschermen en de kwaliteiten ervan te versterken. Datzelfde geldt voor de kenmerkende bebouwing binnen deze landschappen, zoals dat blijkt uit de monumentale Oldambster boerderijen met bijbehorende slingertuinen.

Het landschap van Menterwolde bestaat oorspronkelijk grotendeels uit randveenontginningslandschap. Daarnaast bestaat het uit een klein deel veenkoloniaal landschap aan de zuidwestzijde en een klein deel kleilandschap (dijkenlandschap van de Dollardinbraken) aan de noordoostzijde Samenhangend met het ontstaan van de landschappelijke verscheidenheid is er sprake van een duidelijke cultuurhistorische identiteit. Waar het gaat om de ruimtelijke aspecten, komt dat zowel in de bebouwde als de onbebouwde ruimtes naar voren.

In de gemeente komen de volgende landschapstypen voor:

• het dijkenlandschap van het Oldambt;
• veenkoloniaal landschap;
• het wegdorpenlandschap op de overgang tussen het zand, veen en het klei.

De provincie heeft in het POP verschillende deelgebieden en bijbehorende landschapstypen aangewezen. Menterwolde ligt hoofdzakelijk in de deelgebieden 7 (Midden-Groningen) en 3 (Veenkoloniën). In onderstaand figuur zijn de landschapstypen weergegeven.

Fragment kaart landschapstypen en deelgebieden, (bron: Provinciaal Omgevingsplan 2009-2013)

In onderstaande tabel zijn de kernkarakteristieken van de landschapstypen weergegeven:

Tabel Kernkarakteristieken van de verschillende landschapstypen

In onderstaande kaart is specifiek de ligging van een aantal kernkarakteristieken weergegeven.

Figuur: Landschappelijke waarden (bron: Omgevingsverordening Groningen)

Oorspronkelijke landschappelijke eenheden

De randveenontginning

Het veengebied is vanaf de hoger gelegen zandruggen ontgonnen. Bij Muntendam ligt centraal in het gebied de veenstroom van de oude Ae. Op de bodemkaart en de hoogtekaart is het patroon van hoger gelegen zandruggen en zandgebieden zichtbaar. In het huidige landschap manifesteren de zandruggen zich door de situering van de lintstructuren op de zandruggen. Ten noordwesten van Muntendam is een hoger gelegen zandrug aanwezig in het open landschap. De oorspronkelijke kleinschalige opstrekkende verkaveling is grotendeels verdwenen.

Aan de oostzijde van de veenontginningen loopt een oud veenstroompje, de Oude Ae. In Polder de Wiede is de oude loop nog herkenbaar; de naam Wiede verwijst naar een meertje dat hier ooit was. In de aansluitende wijk van Veendam is de Oude Ae nog deels aanwezig in de vorm van enkele watergangen en –partijen. Het zuidelijk deel is echter niet meer in het landschap terug te vinden. Het stukje oud beekdallandschap met het meanderende riviertje de Oude Ae is een van de landschappelijke juweeltjes in het buitengebied van Menterwolde.

Dollardpolder

De Dollardpolder (het landschap van de voormalige Dollardinbraken) ligt aan de noordoostzijde van de gemeente. De dijk de Hamrik is de westelijke begrenzing van dit gebied.

Het veenkoloniale landschap

In het zuidwestelijke deel ligt het veenkoloniale landschap van Tripscompagnie en Borgercompagnie met de kenmerkende, agrarische linten en de waterstructuur van diepen en wijken. Van het oorspronkelijke landschap is een aantal landschappelijke elementen behouden gebleven die bepalend zijn voor de identiteit van het gebied. Ook in het noordwesten van het buurtschap Spitsbergen liggen enkele wijken die bepalend zijn voor de identiteit van het gebied.

Figuur: verkaveling (kanalen en wijken). Bron: Landschapskaart Provincie Groningen

Cultuurhistorie

Het element cultuurhistorie sluit aan op de landschappelijke ontstaansgeschiedenis.

Karakteristieke objecten en panden

De gemeente Menterwolde heeft enige jaren geleden een inventarisatie naar cultureel erfgoed uitgevoerd. Aanleiding was de constatering dat oudere bebouwing verdween, terwijl een toetsingskader voor behoud van karakteristieke bebouwing ontbrak. Zo zou bij aanvragen om een sloopvergunning getoetst moeten worden op de cultuurhistorische waarden

Met als inzet het behoud van het dorpseigen karakter is een cultuurhistorisch onderzoek naar waardevolle bebouwing en objecten uitgevoerd. Deze heeft plaatsgehad met inbreng van lokale deskundigen en begeleidingscommissies per dorp. Daarop is een lijst met karakteristieke panden en objecten ontstaan. Er ingezet om de zichtzijde bepalend te laten zijn en verder als selectiecriteria te hanteren:

• cultuurhistorische waarde;
• architectuurhistorische waarde;
• stedenbouwkundige/ ensemblewaarde;
• authenticiteit;
• zeldzaamheid.

Het overzicht met karakteristieke objecten en panden is benut bij dit nieuwe bestemmingsplan Buitengebied. Voor de karakteristieke panden en objecten is een specifieke regeling opgenomen.

Tripscompagnie

Tripscompagnie is een lintdorp aan een van de kanalen in Oost-Groningen in Nederland. Het dorp is ontstaan langs het Tripscompagniesterdiep dat in 1640 gegraven is in opdracht van Adriaan Trip om de turf uit de omliggende venen te kunnen winnen. Het dorp ontstond 8 jaar later. Na de vervening is akkerbouw belangrijk geworden. Veel boerderijen in het dorp zijn van het Oldambtster type. Het veenkoloniale karakter in Tripscompagnie is goed bewaard gebleven en de bebouwing bezit over het algemeen een redelijke kwaliteit. Vanwege de cultuurhistorische betekenis van het lintdorp is een specifieke regeling opgenomen (waarde - landschap en cultuurhistorie).

Dijken

Tussen de linten van Tripscompagnie en Tusschenklappen is nog een restant waarneembaar van de oorspronkelijke verbinding van Groningen naar Winschoten, de zogenaamde Veendijk. Langs de Veendijk is een fietspad aangelegd. Ook de Boven- en Benedenveenslootdijk en een gedeelte van de Westelijke Dollardboezemdijk zijn aangemerkt als dijken met een cultuurhistorische waarde. Ten behoeve van de bescherming van genoemde dijken als cultuurhistorisch element is een specifieke regeling opgenomen (waarde - cultuurhistorisch waardevolle lijnen).

Figuur: dijken (bron: Landschapskaart provincie Groningen)

Aardkundige waarden

In het plangebied komen gebieden met een aardkundige waarde voor. Het betreft enkele glaciale en dekzandruggen. In het open gebied ten noordwesten van Muntendam is een landschappelijk markante zandopduiking aanwezig. Ook westelijk van het lint Uiterburen (tussen Noord- en Zuidbroek) bevindt zich een dergelijke zandopduiking. De dekzandrug ten noordoosten van het Botjeszandgat (glaciale rug Noordbroek-Zuid), de dekzandrug Meeden en de dekzandrug het Veen dienen vermeld te worden. Ten behoeve van de bescherming van de zandopduikingen is een specifieke regeling opgenomen (waarde - reliëf).

Figuur: aardkundige waarden ( bron: Landschapskaart provincie Groningen)