Buitengebied Rijssen-Holten

3.9 Cultuurhistorie en archeologie

Cultuurhistorie kan worden gedefinieerd als: "Sporen, objecten en patronen/structuren die zichtbaar of niet zichtbaar, onderdeel uitmaken van onze leefomgeving en een beeld geven van een historische situatie en ontwikkeling" (Nota Belvedère, 1999). Cultuurhistorische waarden zijn daarom verbonden aan landschappelijke kwaliteiten, archeologie en bouwkundige monumenten. In 3.4 Landschap is reeds ingegaan op de verschillende landschapstypen in Rijssen-Holten. Deze paragraaf gaat in op de archeologische waarden en de bouwkundige monumenten.

Archeologische waarden

Voor het gehele grondgebied van de gemeente Rijssen-Holten is een archeologische inventarisatie uitgevoerd (zie ook 2.5.2). Op basis van deze archeologische inventarisatie is een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart opgesteld. Op deze kaart staan naast de bekende archeologische waarden ook de te verwachte archeologische waarden in de vorm van zones met een bepaalde trefkans. Hiermee wordt een beeld verkregen waar archeologische sporen en vondsten in de bodem aanwezig kunnen zijn. In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de archeologische verwachtingskaart.

De archeologische verwachtingskaart

Op basis van kennis over de relatie tussen het nederzettingspatroon en het landschap in het verleden kunnen voorspellingen worden gedaan over de plaatsen waar nederzettingen aangetroffen kunnen worden. Dergelijke voorspellingen zijn vooral belangrijk voor de perioden tot de Late Middeleeuwen, waarvoor historische bronnen (zeer) schaars zijn of ontbeken en cartografische bronnen geheel ontbreken. Dit heeft geleid tot een archeologische verwachtingskaart met schaal 1:10.000 waarbij in ieder geval tot op perceelniveau zichtbaar is welke archeologische verwachting er geldt voor een bepaald terrein. De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart is opgenomen als Bijlage 10 bij deze toelichting. De archeologische verwachtingskaart bestaat uit de volgende kaartlagen:

• 1. terreinen en puntlocaties waar archeologische resten al zijn vastgesteld;
• 2. archeologische verwachtingslaag;
• 3. terreinen waar de eventueel aanwezige archeologische resten mogelijk zijn verstoord of opgeruimd door bodemingrepen in het verleden.

Ad 1. Terreinen en puntlocaties met een vastgestelde archeologische waarde staan aangegeven op de archeologische monumentenkaart en zijn onder te verdelen in twee groepen.

• Terreinen met de status van Rijksmonument (wettelijke beschermd). Binnen de gemeente Rijssen-Holten zijn twee terreinen met de status van beschermd archeologisch Rijksmonument aanwezig.
• Terreinen van archeologische waarde. Deze terreinen hebben geen wettelijke bescherming. Binnen de gemeente Rijssen-Holten zijn elf AMK-terreinen aanwezig. Deze zijn onder te verdelen in één terrein van archeologische waarde, negen terreinen van hoge archeologische waarde en één terrein van zeer hoge archeologische waarde.

Ad 2. Op basis van de landschappelijke ligging zijn drie zones te onderscheiden die samen een vlakdekkend kaartbeeld vormen. De drie zones zijn:

• 1. zones met een hoge archeologische verwachting. Het gaat hierbij om terreinen, waar op grond van de landschappelijke ligging, een grote kans is op het aantreffen van archeologische resten. Voor het buitengebied betreft het:
  • a. de hogere delen in het landschap: dekzandruggen, gordeldekzandwelvingen en smeltwaterruggen;
  • b. delen van de beekdalen binnen een straal van 100 meter van dekzandruggen;
  • c. zones van 100 meter om de historische hoeven in 1500;
• 2. zones met een middelhoge verwachting. Het gaat hierbij om terreinen waar op grond van de landschappelijke ligging een middelhoge kans is op het aantreffen van archeologische resten. Het betreft:
  • a. dekzandwelvingen, gordeldekzandruggen, gordeldekzandvlakte, lage stuwwal;
  • b. zones van 100 meter om de dekzandruggen;
• 3. zones met een lage archeologische verwachting. Het gaat hierbij om terreinen waar op grond van de landschappelijke ligging een kleine kans is op het aantreffen van acheologische resten. Het betreft de landschapstypen: dekzandvlakten, stuwwal, stuwwalplateau, smeltwaterwelvingen, dal en stuifzandgebied.

Ad 3. Als aparte kaartlaag zijn zones met (grootschalige) bodemverstoringen weergegeven. Aangezien veelal onduidelijk is tot hoe diep de bodemverstoringen hebben plaatsgevonden, is niet bekend of hierdoor de eventueel aanwezige archeologische laag verstoord is. Derhalve zijn de zones met bodemverstoringen met een arcering over de verwachtingszones aangegeven.

Bouwkundige monumenten

Een aantal karakteristieke (oude) gebouwen en bouwwerken is aangewezen als Rijksmonument. Ook kent de gemeente Rijssen-Holten een aantal gemeentelijke monumenten. In onderstaande tabellen zijn de rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten opgesomd.

Tabel 3.2 Rijksmonumenten in het plangebied.

Adres	Omschrijving monument
Oude Veerweg 6	Boerderij, thans woonhuis (2005)
Kasteellaan 1	Complex historische buitenplaats havezathe De Oosterhof (kasteel, parkaanleg, tuinmuur)
Pelmolenpad 9/9a	De Pelmolen (windoliemolen), molenhuis
Oosterhofweg 49	Volkspark, met parkgebouw, volière en gedenknaald
Enterstraat 118	Poortgebouw/lijkenhuis, R.K. begraafplaats
Oosterhofweg bij nr. 250	Voormalig dagsanatorium
Helhuizerweg 3	Voormalig jachthuis
Holterbergweg 2	Dubbel woonhuis "Panochthus"
Markeloseweg ongen.	Ruïne kasteel De Waerdenborch
Pasmansweg 3	Boerderij
Borkeldsweg 91	Boerderij "Struik"

Tabel 3.3 Gemeentelijke monumenten in het plangebied.

Adres	Omschrijving monument
Oosterhofweg 162-164	Koetshuis/dienstwoningen (dubbel woonhuis)
Schietbaanweg ong.	Schietpoorten
A.H. ter Horstlaan 13	Woonhuis "De Hoogenkamp"
A.H. ter Horstlaan 17	Woonhuis "De Spannevogel"
Markeloseweg 113	Woonhuis
Burg. Knottenbeltlaan 63	Woonhuis "De Riethoeve"

Het Oversticht heeft een actualisatie gemaakt van de lijst met karakteristieke panden in Rijssen (zoals vastgesteld in het Parapluplan Wonen en Recreatie 2009) en de panden met de aanduiding landelijke bebouwing in Holten (zoals opgenomen in het Bestemmingsplan Buitengebied Holten uit 1992).

In Bijlage 13 Karakteristieke panden is de inventarisatie van karakteristieke panden in het buitengebied opgenomen. Op de plankaart hebben alle karakteristieke panden een aanduiding gekregen. In de regels van het bestemmingsplan is in artikel 43.1 Karakteristieke bebouwing opgenomen dat de panden die deze aanduiding hebben niet zomaar verbouwd mogen worden om de uiterlijke verschijningsvorm van het pand te beschermen.