Buitengebied Rijssen-Holten

3.6 Natuur

In Nederland zijn veel natuurwaarden beschermd, zowel soorten als gebieden kunnen zijn beschermd.

Soortenbescherming

De bescherming van natuurwaarden vindt plaats via de Flora- en faunawet en de Natuurbeschermingswet. Sinds 1 april 2002 worden in het wild voorkomende inheemse planten en dieren beschermd door de Flora- en faunawet. In de wet is geregeld dat bij ruimtelijke plannen met mogelijke gevolgen voor beschermde planten en dieren het verplicht is om vooraf te toetsen of deze plannen kunnen leiden tot overtreding van algemene verbodsbepalingen. Wanneer dat het geval dreigt te zijn, moet worden onderzocht of maatregelen kunnen worden genomen om dit te voorkomen, of de gevolgen voor beschermde soorten te verminderen. Op grond van de Flora- en faunawet is iedere handeling verboden die schade kan toebrengen aan de op grond van de wet beschermde planten en dieren en/of hun leefgebied. Op grond van artikel 75 van de wet kan ontheffing van het verbod worden verleend en op grond van de ex artikel 75 vastgestelde AmvB gelden enkele vrijstellingen van het verbod. Voor vogelsoorten bestaat geen ontheffingsmogelijkheid.

Het halfnatuurlijke landschap van de regio's Salland en Twente was van oorsprong zeer rijk aan flora en fauna. De heides bestonden uit dopheide- en struikheidevegetaties. De kwelgebieden met opwellend water uit de regionale stelsels leidden tot bronbosjes en deels blauwgraslanden. Houtwallen en hagen kenden sinds de ontginning van deze natte terreinen een hoge dichtheid, aangezien deze werden gebruikt als vee- of wildkering. Hier kwamen goed ontwikkelde mantel- en zoomvegetaties voor, evenals bij landgoedbossen. Na de mechanisatie en schaalvergroting van de landbouw is het grootste deel van de hagen en houtwallen verdwenen.

De eikenbossen kenden een rijke ondergroei met soorten als bosanemoon en dalkruid. In het kleinschalige landschap kwamen soorten als de das veelvuldig voor.

De huidige natuurwaarden zijn slechts een zwakke afspiegeling van dat soortenrijke halfnatuurlijke systeem. Door de ontginning, ontwatering en intensivering zijn slechts een klein aantal relicten van het vroegere landschap behouden gebleven.

In het gebied van de Sallandse Heuvelrug is bijzondere flora aanwezig als rode en blauwe bosbes, jeneverbes, grondster, bosdroogbloem, dwergviltkruid, klein warkruid, kruip- en stekelbrem, beenbreek, ronde en kleine zonnedauw, zandhagedis en 90 soorten broedvogels waaronder korhoen, boomleeuwerik, nachtzwaluw, roodborsttapuit en houtsnip. Ook de das is aanwezig.

Binnen het plangebied ligt het natuurreservaat Numendal, namelijk in de Sallandse Heuvelrug aan de westkant van de Holterberg. Het Numendal is een ravijn dat ontstaan is in de IJstijd. Het diepe dal was het gevolg van de erosie die veroorzaakt werd door het smeltwater uit de voorlaatste IJstijd.

Voor het buitengebied van Rijssen-Holten geldt dat in het landschap sprake is van een belangrijke natuurlijke gradiënt tussen het Rijssenerveld, Middelveen en het brongebied van de Elsenerbeek, het Elsenerveld en -veen. Ook in het gebied tussen de Holterberg en de Elsenerbeek is een waardevolle gradiënt. Natuurwaarden zijn te vinden in de kwelgebieden en langs de Regge en de Schipbeek. Tussen de stuwwal en de Regge zorgen grote hoogteverschillen over een korte afstand voor een relatief sterke kwelstroom naar de lage gebieden ten oosten van de Holterberg. Daarnaast wordt dit gebeid ook beïnvloed door lokale grondwaterstromen, afkomstig uit dekzandruggen. Dit uit zich in de aanwezigheid van veel plantensoorten, zoals snavelzegge, holpijp, veldrus en waterviolier. Bij de Regge worden soorten aangetroffen, zoals moeraszegge, blaaszeggen en scherpe zegge.

Gebiedsbescherming

Natura 2000

Binnen de Europese Unie wordt beoogd een samenhangend netwerk van leefgebieden en soorten te realiseren, Natura 2000 genaamd. De vogel- en habitatrichtlijngebieden maken deel uit van de Natura 2000. Voor beschermde Natura 2000-gebieden geldt dat door projecten en handelingen geen verslechtering mag optreden van de kwaliteit van de habitats of een verstorend effect op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Binnen en in de omgeving van het plangebied zijn de Natura 2000-gebieden Sallandse Heuvelrug en de Borkeld van belang. In 2.2.2 Natura 2000-gebieden is reeds ingegaan op deze Natura 2000-gebieden.

Beschermde natuurmonumenten

Beschermde natuurgebieden hebben als doel om gebieden met een natuurwetenschappelijke of landschappelijke betekenis te vrijwaren tegen ingrepen. Het kan gaan om gebieden met zeldzame plant- en/of diersoorten, maar ook om gebieden die door hun ontstaansgeschiedenis, bodembouw of landschappelijke schoonheid waardevol zijn. Voor beschermde natuurmonumenten geldt een verbod om schadelijke handelingen te verrichten, tenzij een vergunning kan worden verleend (Natuurbeschermingswet). In het plangebied liggen geen beschermde natuurmonumenten.

Nationaal Park

Het instellen van Nationale Parken gebeurt op grond van internationale afspraken. Het doel hiervan is om grote natuurgebieden te behouden, die één of meer belangrijke ecosystemen vertegenwoordigen. In Nederland is een Nationaal Park een natuurgebied van ten minste duizend hectare, met een karakteristiek landschap en bijzondere planten en dieren. Het beheer van een Nationaal Park is gericht op natuurbehoud en -ontwikkeling, natuurgerichte recreatie, educatie, voorlichting en onderzoek.

De Sallandse Heuvelrug is ook een Nationaal Park. De begrenzing hiervan is weergegeven in Bijlage 2. De Sallandse Heuvelrug bestaat uit een aantal zogenaamde bergen: bijvoorbeeld de Holterberg, de Hellendoornse Berg, de Haarlerberg, de Holterberg en de Koningsbelt. In Nederland is de Sallandse Heuvelrug de enige plaats waar nog een levensvatbare populatie korhoenders voorkomt. De bossen op de Sallandse Heuvelrug zijn voor het grootste deel aangelegd op voormalige heide. In het gebied komen reeën, vossen, dassen en steenmarters voor. Op natte plaatsen komen de bruine kikker, de kamsalamander en de kleine watersalamander voor. Het gebied is 2.740 hectare groot. Er broeden meer dan 75 vogelsoorten in het Nationaal Park.

De aanwijzing van de Sallandse Heuvelrug tot Nationaal Park heeft geen extra juridische status. De functie van het vastgestelde beheer- en inrichtingsplan "Levend Paars" is om te komen tot een zo groot mogelijke overeenstemming over de doelen tussen alle betrokken partijen, eigenaren, gebruikers en overheid. Deze liggen vooral maar niet uitsluitend op het gebied van natuurbehoud en -ontwikkeling.

Ecologische Hoofdstructuur

Uitgangspunt van de Ecologische Hoofdstructuur is duurzame instandhouding, herstel en ontwikkeling van een zo groot mogelijke verscheidenheid van de in het wild levende dieren en plantensoorten als wel elementen van ecosystemen. De Ecologische Hoofdstructuur bestaat uit een groot aantal natuurgebieden. Om deze natuurgebieden te verbinden tot een samenhangend geheel worden er ook nieuwe natuurgebieden en (robuuste) verbindingszones ontwikkeld. Zo kunnen planten zich over verschillende natuurgebieden verspreiden en dieren van het ene naar het andere gebied gaan.

De provincie Overijssel heeft de natuurwaarden begrensd in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De EHS voor de gemeente Rijssen-Holten is opgenomen op de afbeelding "Ecologische Hoofdstructuur gemeente Rijssen-Holten".

Afbeelding: Ecologische Hoofdstructuur gemeente Rijssen-Holten

De EHS bestaat uit de bestaande wateren, natuur- en bosgebieden, te ontwikkelen natuurgebieden, beheersgebieden, verbindingszones en afrondingsgebieden. Uitgangspunt is het handhaven van rust en het tegengaan van verstoring en versnippering door het weren van grootschalige nieuwe ontwikkelingen in de EHS.

De Sallandse Heuvelrug ligt geheel binnen de EHS, met uitzondering van de enken rond Holten. Ten noorden van Holten wordt de westgrens grofweg gevormd door de N332. Het Middelveen, de Overtoom en de natte gebieden van de oostflank van de Sallandse Heuvelrug behoren eveneens tot de EHS. Via de Rijsserberg wordt het natuurreservaat Elsenerveen en de Beuseberg, Zuurberg aan het gebied van de EHS toegevoegd.

In het plangebied liggen drie van belang zijnde ecologische verbindingszones, namelijk langs het Reggedal, door Look en langs de Elsenerbeek.

Op de afbeelding "Ecologische Hoofdstructuur gemeente Rijssen-Holten" is de EHS opgenomen, zoals deze geldt op basis van de Omgevingsvisie Overijssel (2009). Het nieuwe kabinet van VVD en CDA heeft in haar regeerakkoord aangekondigd fors te willen bezuinigen op het natuurbeleid. De provincie Overijssel heeft daarom in oktober 2010 besloten alle aankopen van gronden en andere nieuwe verplichtingen voor de EHS op te schorten. De provincie zal geen nieuwe verplichtingen aangaan totdat duidelijk is wat het voornemen van het kabinet precies betekent voor de omvang en begrenzing van de EHS in Overijssel.