Wijdemeren, Kern Nederhorst den Berg

5.3 Cultuurhistorie en archeologie

Cultuurhistorische regioprofielen

De gemeente Wijdemeren, waar Nederhorst den Berg deel van uitmaakt, is onderdeel van de regio Gooi en Vechtstreek. Deze regio wordt in de nota 'Cultuurhistorische regioprofielen' van de provincie Noord-Holland aangemerkt als 'tuin van Amsterdam', bestaande uit vele buitenplaatsen en villaparken. Het gebied wordt een geringe transformatiecapaciteit toegekend; de nadruk ligt op behoud van de aanwezige cultuurhistorische waarden zoals de oude ontginningsassen, waaraan de kern Nederhorst den Berg is gelegen.

Archeologie

Wet op de archeologische monumentenzorg/ Verdrag van Malta

Het archeologisch bodemarchief is de grootste bron voor de geschiedenis in Nederland. Het Verdrag van Malta regelt de bescherming en het behoud van deze archeologische waarden. Het Verdrag is geïmplementeerd via de Wet op de Archeologische monumentenzorg. Als gevolg van dit verdrag wordt in het kader van de ruimtelijke ordening het behoud van het archeologisch erfgoed meegewogen zoals alle andere belangen die bij de voorbereiding van het plan een rol spelen.

Op grond van de aangescherpte regelgeving stellen Rijk en provincie zich op het standpunt dat in het ruimtelijk beleid zorgvuldig met het archeologische erfgoed moet worden omgegaan. Voor gebieden waar archeologische waarden voorkomen of waar reële verwachtingen bestaan dat ter plaatse archeologische waarden aanwezig zijn, dient door de initiatiefnemer voorafgaand aan bodemingrepen archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. De uitkomsten van het archeologisch onderzoek dienen vervolgens volwaardig in de belangenafweging te worden betrokken. Het belangrijkste doel is de bescherming van het archeologische in de bodem (in situ) omdat de bodem doorgaans de beste garantie biedt voor een goede conservering. Er wordt uitgegaan van het basisprincipe de 'verstoorder' betaalt voor het opgraven en het documenteren van de aangetroffen waarden als behoud in de bodem niet tot de mogelijkheden behoort.

Het Rijk heeft de beleidsuitgangspunten ten aanzien van archeologie neergelegd in onder meer de Cultuurnota 2005 - 2008, de Nota Belvedère, de Nota Ruimte, de Wijziging van de Monumentenwet 1988 en diverse publicaties van het Ministerie ven OC&W.

De oudste oorsprong van de kern stamt vooralsnog uit de vroege middeleeuwen, maar hierover is nog weinig bekend is. Vondsten uit de Romeinse tijd (te Overmeer) en ijzertijd (te Nigtevecht) wijzen erop dat ook oudere bewoningssporen goed mogelijk zijn.

De gestrekte opbouw van Nederhorst den Berg is kenmerkend voor de latere veenontginningsgebieden. De bewoning langs de ontginningsas is nog duidelijk herkenbaar en nog weinig aangetast. De genetische en ruimtelijke samenhang met de veenontginningsgebieden ten noordwesten en zuidoosten van de ontginningsas is duidelijk aanwezig, evenals de ruimtelijke samenhang met de paden en de kaden.

Onderzoek

De Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van Nederland (www.kich.nl) laat zien dat het westelijk deel langs de Voorstraat en de Slotlaan is gesitueerd in een gebied met redelijke tot hoge kans op archeologische sporen.

Daarnaast heeft de gemeente Wijdemeren een Beleidskaart Archeologie opgesteld die als uitgangspunt zal worden gebruikt bij alle activiteiten waarbij mogelijke archeologische waarden in het geding zijn. Door middel van regimes geeft het gemeentebestuur aan welk niveau van het archeologiebeleid in een bepaald gebied als redelijk kan worden beschouwd.

Binnen het plangebied zijn de drie gevoeligste categorieën aanwezig:

• categorie 1: kasteel Nederhorst en het terrein van de Willibrordkerk;
• categorie 2: De molen aan Ankeveensepad 9 en de locaties van de verdwenen molens de Stichts-Ankeveense watermolen en Molen de Blijk;
• categorie 3: de historische kern Nederhorst.

Conclusie

Vanwege de hoge archeologische verwachtingswaarde, is er noodzaak om binnen deze gebieden een verkennend archeologisch onderzoek uit te voeren voordat nieuwe bouwactiviteiten (van bepaalde omvang) plaatsvinden.

Monumenten

In het plangebied zijn diverse rijksmonumenten gemeentelijke monumenten aanwezig en één provinciaal monument. Deze monumenten zijn weergegeven in de monumentenlijst in Bijlage 1.

De gemeente richt zich op behoud en bescherming van individuele objecten. In januari 2004 is de gemeentelijke monumentenverordening vastgesteld.

Wat betreft de advisering over monumenten, heeft de gemeente aansluiting gezocht bij de centrale monumentenadviescommissie van de Stichting Welstandszorg Noord-Holland. In deze commissie zijn alle relevante disciplines op het gebied van monumentenadvisering vertegenwoordigd.