Wijdemeren, Kern Nederhorst den Berg

5.4 Ruimtelijke hoofdstructuur

De oude dorpskern

De dorpskern wordt gekenmerkt door de kerkheuvel en de dominante lineaire structuur van de inmiddels gedempte Reevaart, waar nu de Nieuwe Overmeerseweg, Voorstraat (plantsoen, parkeerplaatsen en plein) en de Nieuwe Dammerweg op liggen. Waar de Reevaart in de 17e eeuw van groot belang was voor de scheepvaart, zo vormen de genoemde wegen een verbinding tussen de provinciale weg N523 aan de noord- en zuidzijde van de kern. De voormalige vaart wordt aan weerszijden begeleid door overwegend kleinschalige bebouwingslinten. De structuur van de vaart is herkenbaar door de ruime maat tussen de bebouwing en de ontsluitingswegen aan weerszijden van de vaart. Het oudste deel van de dorpskern is gelegen op en rond de kerkheuvel en aan de westkant van de gedempte Reevaart. De Dammerweg wordt gekarakteriseerd door overwegend kleinschalige bebouwing, met langskappen en een lage gootlijn. De bebouwing dateert overwegend uit het einde van de 19e en uit het begin van de 20eeeuw en is zeer divers wat betreft maat, schaal, type en architectuur. Ook komen er enkele grotere gebouwen voor, die iets meer naar achteren zijn gelegen ten opzichte van de overheersende rooilijn.

Het meest in het oogspringende element van dit deel van de kern is de kerkheuvel met daarop de Willibrordkerk en de cultuurhistorisch waardevolle bebouwing daaromheen. Verder staat er aan de Dammerweg 6 als ander beeldbepalend element de r.-k.-kerk Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart. Deze is tussen 1887 en 1890 samen met de naastgelegen pastorie in neogotische stijl opgetrokken. In het pand Dammerweg 15 zijn appartementen gevestigd.

Spiegel- en Blijkpolder

Ten oosten van de gedempte Reevaart liggen de Spiegel- en Blijkpolder die hun huidige vorm onder meer te danken hebben aan de turfwinning waarmee in 1676 in de polder werd gestart. Door de veenafgraving veranderen de polders namelijk grotendeels in legakkers omringd door water. In de 20e eeuw is in de huidige plassen zand gewonnen om te dienen als ophoogzand voor enkele uitbreidingswijken van Amsterdam. Hierdoor zijn de kenmerkende opstrekkende petgaten en zetwallen grotendeels verdwenen. Door de zandwinning - waar al voor de Tweede Wereldoorlog mee was begonnen - werden ook de resterende legakkers afgegraven en veranderde het gebied grotendeels in open water. Tevens is door de zandwinning een deel van het Ankeveensepad verdwenen.

In dit bestemmingsplan zijn delen van de Spiegel- en Blijkpolder, waar na de zandwinning nog legakkers aanwezig waren, opgenomen. Een deel van de legakkers is vanuit het dorp toegankelijk via het Ankeveensepad en een recreatief pad, welke een verbinding vormt met het recreatiegebied achter sporthal De Blijk. Dit deel van het plangebied is in gebruik als natuurgebied met recreatief medegebruik (speeltuin, volkstuinen, wandelpad, pleziervaart). Kenmerkend voor dit deel van Nederhorst den Berg is de monumentale molen aan het Ankeveensepad. Aan dit pad staat ook een aantal woningen en recreatiewoningen. Aan de Vaartweg staat momenteel nog een wasserij. Deze polder maakt deel uit van het karakteristieke landschap van de Vechtplassen. De recreatieve, natuur- en woonkwaliteiten van dit deelgebied zijn hoog en zullen in dit bestemmingsplan worden beschermd. De woonfunctie zal in verband hiermee niet geïntensiveerd worden.

Kasteel 'De Nederhorst' en omgeving

Ten zuidwesten van de oorspronkelijke kern bevindt zich het kasteel 'De Nederhorst' met bijbehorend terrein, een aantal woningen langs de Torenweg en de Slotlaan en de begraafplaats 'De Hornhof'.

Het kasteel stamt uit de 13e eeuw (maar een oudere oorsprong wordt niet uitgesloten) en werd rond 1635 herbouwd door de kasteelheer Godert van Reede, waarmee het zijn huidige vorm kreeg. De westzijde van het kasteel herinnert aan de 16e-eeuwse woontoren en een classicistische ingangspartij uit de 18e eeuw. De tuinaanleg komt nog grotendeels overeen met de ontwerptekening uit ongeveer 1700. Achter het kasteel ligt een 19e-eeuws wandelbos met gebogen paden. Op het terrein staat ook een 18e-eeuws koetshuis dat aan het begin van de vorige eeuw met twee vleugels aan weerszijden is uitgebreid. Het kasteel raakte na de oorlog zwaar in verval. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd het kasteel gerestaureerd, waarna het op 10 januari 1971, toen de restauratie bijna achter de rug was, afbrandde. De restauratie werd hervat en in 1973 was ze voltooid.

Horn- en Kuyerpolder

Het ten westen van de oude dorpskern gelegen woongebied Horn- en Kuyerpolder is de eerste planmatige uitbreidingswijk van Nederhorst den Berg. De wijk is opgezet in de jaren zestig van de vorige eeuw en heeft de typerende rechtlijnige opbouw van naoorlogse uitbreidingswijken.

Overmeer - Blijkpolder

Overmeer kent een vroeg middeleeuwse oorsprong die is ontstaan rond de overgang van het water van het Overmeer (nu Horsterpolder) naar de Vecht en gegroeid rond de aansluiting van de Vreelandseweg, de Overmeerseweg en de huidige Meerhoekweg, die gezien kan worden als de verbindingsweg vanuit de Horstermeerpolder. Het lint langs de Vecht (Vreelandsweg) maakt deel uit van de oude structuur van de kern en is dan ook cultuurhistorisch waardevol te noemen. In aansluiting op deze historische structuur zijn de nieuwe woongebieden ontstaan: de Horn- en Kuyerpolder bij Den Berg en bij Overmeer ten noorden en ten zuiden van de lijn Overmeerseweg-Meerhoekweg. Met het woongebied Blijkpolder is gekozen voor een verbinding tussen de verschillende woongebieden om zo tot een meer samenhangend geheel te komen. Het karakter van het gebied en de grondgesteldheid hebben grote beperkingen opgelegd om tot een sterke kernvorming te komen. In de ruimtelijke opbouw kan het geheel beter worden getypeerd als een verzwaarde en verbrede lintbebouwing langs de Reevaart en de Vecht.