Kernen Waterland 2013

4.4 Zuiderwoude

Het pittoreske Zuiderwoude is al circa duizend jaar oud. Daarmee is Zuiderwoude het oudste dorp van Waterland. In de 11e eeuw had het dorp al een eigen kapel. De ontginning van het dorp heeft in de 12e eeuw plaats gevonden vanaf de Ooster Ae. Daar liggen ook de oudste boerderijen. In de 16e en 17e eeuw beleefde het dorp een grote bloei met talrijke industriemolens en schepen die naar Suriname voeren en was het bijna twee maal zo groot als nu. Door de grote veepest in de 18e eeuw in combinatie met protectische maatregelen van Amsterdam raakte het dorp in verval. De nood was zelfs zo hoog dat het dorp de kerkklok aan Broek in Waterland heeft verkocht.

Vanwege de rijke historie van Zuiderwoude is het dorp aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De aanwijzing als beschermd dorpsgezicht is met name gericht op de ruimtelijke structuur van het dorp in samenhang met de historisch waardevolle bebouwing. Daarnaast gaat het om de directe relatie van het dorp met het omringende agrarische gebied. Het aanwijzingsbesluit van het beschermd dorpsgezicht is in bijlage 1 opgenomen.

De ruimtelijke structuur van Zuiderwoude wordt bepaald door de samenkomst van wegen en vaarwegen bij de kerk. Het deel van het dorp bij de kerk, vanouds de dorpskern, wordt gekenmerkt door een zekere beslotenheid ten opzichte van de rest van het dorp. De bebouwing ligt vooral langs de Zuiderwouder Dorpsstraat. In het gehele dorp zijn er doorzichten naar het achterliggende landschap aanwezig.

Zuiderwoude wordt gekenmerkt door een typische lintbebouwing bestaande uit overwegend karakteristieke arbeidershuisjes, enkele stolpboerderijen en kaakbergen. De bebouwing is klein van schaal. De verspringende rooilijnen geven het lint een afwisselend straatbeeld

De meeste gebouwen zijn opgetrokken met de karakteristieke houten gevelbekleding. In sommige gevallen wordt het hout gecombineerd met metselwerk. De eerste bouwlaag bestaat dan uit steen, terwijl de topgevel met hout is bekleed. Incidenteel komt het voor dat de woning of gebouwen met een bijzondere functie zoals de school in zijn geheel uit baksteen (soms ook met stucwerk) bestaat. De daken zijn met keramische dakpannen bekleed. Kenmerkend is het gevarieerde kleurgebruik, namelijk licht en donker groen, licht grijs en beige.

Later is aan de Gouw en Dwarsgouw nieuwbouw ontwikkeld. Het gaat om enkele vrijstaande en halfvrijstaande woningen.

In Zuiderwoude komen bijna uitsluitend woningen voor. Naast woningen zijn aanwezig: een begraafplaats, een basisschool, een dorpshuis een wijnproeflokaal en een theetuin.

Zuiderwoude heeft een groen karakter. Het groen is vooral te vinden in de privétuinen. De gemeente heeft slechts weinig groen in eigendom en beheer. Het meeste groen dat in beheer is bij de gemeente is geconcentreerd in de school en de N.H. Kerk.