Herziening delen Maaspoort-Oud Empel

2.5 Cultuurhistorie

2.5.1 Gemeentelijk beschermd dorpsgezicht Oud Empel

Tegelijk met de herziening van de gemeentelijke monumentenverordening merkte de gemeenteraad op 22 februari 1990 Oud Empel aan als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. De herziening van gemeentelijke monumentenverordening maakte zo'n aanwijzing mogelijk. De aanwijzing gebeurde op basis van de bouwhistorische inventarisatierapporten 'Kerkdorpen en noordelijke buitengebieden'.

Bij de voorbereiding van bestemmingsplan Maaspoort-Oud Empel van 2006 is toegezien op de bescherming van de cultuurhistorische waarden van het dorp (zie paragraaf 2.3) en op een zorgvuldige inpassing van nieuwbouw in het gemeentelijk beschermd dorpsgezicht Oud Empel. Uitgangspunt was een voorzichtig herstel van het oude dijkdorp met mogelijkheden voor bescheiden ontwikkelingen, passend en verankerd in de historische ontwikkeling van het dijkdorp. De ontwikkelingen mochten geen relatie leggen met de uitbreidingswijk Maaspoort.

De situering van de nieuwe gebouwen en de keuze van architectuur, bouwmassa en materialen moesten zorgvuldig gebeuren. Uitgangspunt was de relatie met de vormgeving van het oude dijkdorp. In de stedenbouwkundige structuur van Oud Empel kunnen drie gebieden met een eigen karakteristiek worden onderscheiden, met eigen stedenbouwkundige uitgangspunten dientengevolge:

• 1. het zicht op (het talud en de brug van) de A2 domineert het oostelijke deel van het dijkdorp nabij de begraafplaats. De begraafplaats met geknotte bomen en leilinden en een voetmuur bepalen het beeld in dit deel van het dorp samen met een grote boom voor de parkeerplaats van café 'De Lachende Vis' . Door de bouw van keermuren in het kader van de dijkverbetering heeft dit deel een kleinschalig en gesloten karakter gekregen dat moet worden beschermd. De woningen en het café hebben veranderingen ondergaan en zijn uitgebreid maar het beeld in dit deel van het dorp verdient nu bestendiging en moet in zijn huidige staat worden behouden.
• 2. de herenboerderij van Godschalx (zie paragraaf 2.5.2) en de open plek tussen Empelsedijk 14 en 16 daartegenover bepalen het beeld in het middendeel van het dorp. Om de beleving van de Maas en de uiterwaarden en die van de herenboerderij met haar erf en moestuin te behouden mag de bebouwing in dit deel van dorp niet intensiveren.
• 3. Het westelijk deel van het dijkdorp kenmerkt zich door veel relatief kleine dijkwoningen en twee grote woningen, Empelsedijk 9 en 11 aan de zuidzijde van de klinkerweg op de kruin van de dijk. In dit deel van het dorp zijn recent nieuwe woningen gebouwd. Op het terrein van een voormalig transport- en loonwerkersbedrijf achter Empelsedijk 9 zijn, geïnspireerd op de bestaande bebouwing en het erf van de herenboerderij van Godschalx, vier woningen gebouwd. Drie woningen zijn aan de Empelsedijk gebouwd in de vorm van een herenboerderij met twee schuren rond een carré. Achter dit nieuwe boerenerf, tegen het tracé van de oude achterstraat, is een woning gebouwd in de vorm van een samengestelde schuur. Naast de realisatie van dit nieuwe boerenerf zijn herstel en ontwikkeling van het oude dijkdorp bevorderd door kleinschalige nieuwbouw op plekken waar tijdens het bombardement van november 1944 gaten in het dijklint waren geslagen of op plekken waar tot na de Tweede Wereldoorlog bebouwing aanwezig was: naast Empelsedijk 7 waar in elk geval tot 1944 een woning stond, tussen Empelsedijk 12 en 14 waar voorheen twee eenvoudige dijkwoningen stonden en naast Empelsedijk 11 waar vroeger een sigarenfabriek en een slachthuis waren gevestigd. Alleen op het perceel naast Empelsedijk 11b, ter plaatse van het vroegere slachthuis, is nog één bouwmogelijkheid niet ingevuld. Met de nieuwbouw is het oorspronkelijk dijklint hersteld met behoud van de beleving van de Maas en de uiterwaarden.

2.5.2 Monumenten en beeldbepalende gebouwen

Oud Empel telt één rijksmonument: Empelsedijk 15. Het is een goed voorbeeld van een grote herenboerderij: een tweelaags, neogotisch aandoend woonhuis onder een mansardekap met wolfseinden uit 1906, met de nokrichting haaks op de weg. De aangebouwde schuren onder zadeldaken (vanaf de late 19e eeuw tot circa 1950) en het erf met erfbeplanting en houtwal als erfafscheiding, omringd door een smeedijzeren hek, bepalen mede het beeld.

Naast dit rijksmonument is in Oud Empel nog een aantal karakteristieke gebouwen aanwezig, zoals:

• Empelsedijk 9 (1918): een boerderij opgetrokken uit machinale steen met in plaats van de in die tijd veel toegepaste wolfsdaken, een zadeldak met kruispannen of tuile-du-nord-pannen.
• Empelsedijk 23: een gepleisterde woning met rolluikkasten met zinken decoraties die typerend zijn voor de periode rond 1900.
• Empelsedijk 13 en 20: twee woningen waarin opvallend laat motieven van de Nieuwe Kunst zijn toegepast.
• Empelsedijk 4 en 6 (circa 1920): kubusvormige zakelijk aandoende woningen met brede lijstgoten. Empelsedijk 4 heeft zijn beeldbepalende waarde behouden ondanks een ingrijpende verbouwing;
• Empelsedijk 19 (circa 1935): een voorbeeld van een kubusvormige zakelijk aandoende woning met een asymmetrische villa-achtige gevelvorm.

Bij de wederopbouw van 1945 zijn vrijwel alle woningen in traditionele vormen gebouwd. Daarna is een deel van de beeldbepalende panden aan de Empelsedijk sterk verbouwd. In geval van Empelsedijk 1, 3, 7, 21, 25, 12, 16 en 18 rest slechts een herinnering aan de oude situatie.