Binnenstad

2.3 Stedenbouwkundige structuur

Historische gelaagdheid

De binnenstad van Eindhoven is een buitengewoon belangrijk gebied. Dit is de plek van waaruit het historische stadje Eindhoven zich immers heeft ontwikkeld tot de stad die het nu is. Een stad die in haar recente ontwikkeling meer en meer in het licht is komen te staan van technologie, design en creativiteit en waar het vizier voortdurend op de toekomst is gericht. Veel meer dan op het verleden als een bijna vanzelfsprekend gevolg van de stormachtige ontwikkeling die de stad in de vorige eeuw heeft doorgemaakt. Dit heeft iets ongedurigs gevlochten in het zelfbewustzijn van deze stad, iets dat het idee voedt dat in Eindhoven de ruimtelijke verschijningsvorm eerder iets tijdelijks is dan blijvends. Veel van historische waarde is in het recente verleden verdwenen, en heeft plaats gemaakt voor iets nieuws met als gevolg een sterke historische gelaagdheid van verschillende gebouwen uit verschillende tijden pal naast en door elkaar. Aan het verlangen Eindhoven te maken tot een stad met een aantrekkelijke binnenstad waar mensen graag komen, kan een wezenlijke bijdrage geleverd worden door juist die historische gelaagdheid als uitgangspunt te nemen voor de verdere ontwikkeling van de binnenstad.

Stratenpatroon

Één van de belangrijkste dimensies van de binnenstad is haar historische stratenpatroon. Het is van groot belang dat de van oudsher belangrijkste straten van de stad weer als herkenbare en doorgaande straten in het stadsbeeld verschijnen. Deze straten vormen de historische onderlegger voor de ruimtelijke structuur van de binnenstad en zijn in grote mate bepalend voor de identiteit en kwaliteit van de openbare ruimte. Het gaat hierbij om de noord-zuidroute, die bestaat uit Demer, Rechtestraat, Stratumseind en Stratumsedijk, en om de oost-westroutes Kleine Berg, Vrijstraat, Markstraat, Nieuwstraat, Dommelstraat én Grote Berg, Kerkstraat, Catharinaplein, Ten Hagestraat, Kanaalstraat/Tramstraat. Tesamen met de markt is dit de historische structuur van de middeleeuwse vestingstad, met aan de oostzijde de Nieuwstraat/Dommelstraat en de Kanaalstraat/Tramstraat in het Tramstraatkwartier, die stammen uit de 19e eeuwse industriestad. Niet minder belangrijk daarbij is de Binnenring die is aangelegd op de in de jaren '30 van de vorige eeuw gedempte vroegere stadsgracht rondom de historische binnenstad. Het gaat hierbij om de Keizersgracht, Wal, Emmasingel, Vestdijk en de Dommel, die aan de zuidzijde wordt overgenomen door de Bilderdijklaan/Geldropseweg. Op de Binnenring wordt in de nabije toekomst minder verkeer voorzien door het doorgaande verkeer van noord naar zuid en omgekeerd niet meer mogelijk te maken. Dit biedt de kans om met minder asfalt toe te kunnen en meer ruimtelijke kwaliteit te maken in de vorm van structureel groen en verblijfskwaliteit, en mogelijk op enkele specifieke plekken water terug te brengen in de binnenstad. Door een smaller straatprofiel te maken en minder verkeer toe te laten wordt de oversteekbaarheid van de binnenring sterk verbeterd en wordt een vergrote binnenstad mogelijk gemaakt.

Pleinen

In het gebied van de binnenstad liggen 5 van de 7 belangrijke pleinen in het centrum, namelijk de Markt, het Stationsplein, het 18-Septemberplein, het Stadhuisplein en het Catharinaplein. Het belang van deze pleinen voor de beleving van een aantrekkelijke binnenstad is zeer groot. Ook deze pleinen kennen hun oorsprong in verschillende tijdsperiodes: de Markt stamt uit de tijd van Eindhoven als middeleeuwse vestingstad, het Stationsplein uit de tijd van Eindhoven als 19e eeuwse industriestad, het 18-Septemberplein en het Stadhuisplein uit de tijd van Eindhoven als 20e eeuwse Wederopbouwstad, én het Catharinaplein als meest recente uit deze tijd. De identiteit van deze pleinen dient teruggevoerd te kunnen worden op hun ontstaansgeschiedenis. Dit betekent dat elk plein qua inrichting en sfeer verschillend is, er anders uitziet en anders 'aanvoelt'. Juist deze verschillende pleinen versterken de belevingswaarde van de binnenstad en verhogen de verblijfskwaliteit. Het voedt het besef dat Eindhoven niet één maar meerdere (fragmenten van) historische binnensteden heeft.

Het riviertje de Dommel

De Dommel dient als oorsprong van het ontstaan van de stad significant onderdeel te zijn van de openbare ruimte in de binnenstad. Daartoe is haar functie als 'groene long' van groot belang. Deze dient gekoesterd te worden en waar mogelijk versterkt. Een doorgaand wandelpad langs de oevers van de Dommel voegt een extra dimensie toe aan de beleving van de binnenstad, evenals een 2e voetgangersbrug over de Dommel ter plaatse van het DELA-gebouw bijdraagt aan zowel een vergroting van de binnenstad aan de zuidzijde, als ook aan een rijkere beleving van de Dommel.

Bijzondere plekken

Het stratenpatroon is samen met de bebouwingstypologie en de verkaveling beeldbepalend voor de beleving van de binnenstad. Daarin dienen zich waardevolle plekken aan waar de historische gelaagdheid van de binnenstad zich nadrukkelijk laat zien. Een goed voorbeeld van zo'n bijzondere plek is het gebied rondom de Blob, waar verschillende bijzondere gebouwen uit verschillende tijdsperiodes direct naast elkaar staan: de Admirant en de Lichttoren als grootse voorbeelden van het industriële verleden van Eindhoven, de traditionele én moderne wederopbouwarchitectuur rondom het vernieuwde 18-Septemberplein, én de MediaMarkt samen met de Blob als meest recente voorbeeld van eigentijdse bebouwing. Een ander voorbeeld is de plek waar de Vestdijk kruist met de Ten Hagestraat, waar zowel het klooster Mariënhage én Ravensdonck uit het verste verleden, het hotel Pullman Eindhoven Cocagne als prachtig wederopbouwpand, het 80-er jaren gebouw de Lage Landen, en de pandsgewijze verkaveling aan de Ten Hagestraat met daarachter de nieuwe Vestedatoren, staan. Dit zijn plekken waar de gebouwen op zich niet perse monumentwaardig of beeldbepalend hoeven te zijn, maar die onmisbaar zijn voor het ervaren van de historische gelaagdheid van de stad. Daarnaast zijn er de cultuurhistorisch betekenisvolle plekken waar vroeger een voor de stad bijzonder gebouw heeft gestaan zoals de stadspoorten, het oude stadhuis, de eerste Catharinakerk of de synagoge.

Bijzondere gebouwen

De identiteit van de Eindhovense binnenstad wordt in sterke mate bepaald door een aantal beeldbepalende gebouwen uit de wederopbouwperiode, meer nog dan door de rijks- en gemeentelijke monumenten. Het gaat dan in het bijzonder om het Station (Rijksmonument), het Postkantoor (dat gesloopt gaat worden), de grote warenhuizen zoals de Bijenkorf, C&A en het ernaast gelegen pand Lodewijks (de oorspronkelijke Piazza is al verdwenen en vervangen door het huidige Piazza Center), de Demer in zijn geheel, de Hermanus Boexstraat in zijn geheel, het Grand Hotel Cocagne (is al diverse keren verbouwd waarbij de oorspronkelijke gevel in zijn totaal is vervangen), de DELA-toren en het Stadhuis (laagbouw volledig gerenoveerd). Het is van belang dat deze gebouwen in hun authentieke kwaliteit behouden blijven, opdat deze periode in de ontwikkeling van de binnenstad deel blijft uitmaken van de toekomstige stad.