Beschermd stadsgezicht Nieuwpoort

3.3 Ruimtelijke opbouw

De bebouwing langs de beide havens is zeer bepalend voor het karakteristieke beeld. De grachtenwanden bevatten maar liefst 27 rijksmonumenten. Het stadhuis uit 1697 ligt door de verhoogde ligging zeer markant op het kruispunt van de havens en de Lekdijk.

De oostelijke bebouwingswand van de Buitenhaven bestaat uit eenvoudige bebouwing van één bouwlaag met kap in een vloeiende rooilijn. De bebouwing staat los maar dicht opeen. Hekjes en poortjes schermen de open ruimten veelal af. Alleen het noordelijk deel is geschakeld. De westelijke wand is veel gevarieerder. De wand wordt gedomineerd door het grote arsenaal en het ernaast gelegen herenhuis. De grotere massa's (hoog zadeldak en 2 lagen met kap) zijn beeldbepalend. Het gat in de straatwand koppelt de havenwand los van die aan de Hoogstraat. Een aaneengesloten blokje staat met de achterzijde tegen de waterrand. De wand heeft geen strakke rooilijn. Op de kop van de Buitenhaven staat het Veerhuis, dat boven de wallen uittroont.

De Binnenhaven heeft een andere sfeer als gevolg van het niet verder ontwikkelde oude grachtentype met taluds. De bebouwing is meer vrijstaand op soms grote en brede percelen, die oorspronkelijk een agrarische functie hadden. Met name het zuidelijk deel van de westzijde, in bijzonder het deel buiten de wallen, heeft dit kenmerkende open patroon met veelal grote percelen. Nabij de Hoogstraat is de bebouwing meer aaneengesloten. De open tussenruimten worden veelal gebruikt voor parkeren op eigen terrein. De verharding van kiezels of steenslag doet enigszins afbreuk aan het historisch karakter. Ook aan de zuidkant komen rijtjes voor als gevolg van latere uitbreidingen. Het oostelijk deel bestaat grotendeels uit eenvoudige huizen van één laag met dwarskap. De iets teruggelegen kerk (16e eeuw, voorgevel uit 1774) domineert hier de straatwand.

In de Hoogstraat bestaat de bebouwing hoofdzakelijk uit één laag met kap. Nabij het centrale deel is deze aaneengesloten en is de rooilijn strak, meer naar buiten wordt het patroon losser. Ook in de architectuur is een verloop van oude naar modernere bebouwing waarneembaar.

In de 'achterstraten' is het beeld gevarieerd. Woningen, garages, schuren, bedrijfs- en bijgebouwen wisselen elkaar af. Aan de westzijde overheerst de woonfunctie, aan de oostkant is er meer variatie. De bebouwingscluster tegen de wal in de zuidoosthoek vormt een op zichzelfstaande ontwikkeling.