Giessen-Oudekerk, Hoogblokland en Schelluinen

3.3 Schelluinen

Historische dorpskern en dorpslint

Schelluinen ligt ten westen van Gorinchem aan de noordzijde van de A15 en de Betuwelijn. De oude kern van Schelluinen bestaat uit de bebouwing rond het Kerkplein met de aanliggende Nederlands Hervormde Kerk en het oude kasteel. Deze kern ontstond in de zuidwesthoek van de Kwakernaaksche Polder, daar waar het noordelijk deel van de (Groote) Schelluinensche Vliet met een bijna haakse bocht overgaat in het oostelijk deel. De Kwakernaaksche Polder werd echter in cultuur gebracht vanuit de noordelijk van de kern gelegen De Nol (de huidige Nolweg). De kern strekte zich nog iets uit langs de Kaatsbaan, aan de overzijde van de Vliet.

Iets ten noorden van de oude kern werd het water uit de Kwakernaaksche Wetering overgeslagen op de Schelluinensche Vliet en heeft lange tijd bebouwing ontbroken. Hier sluit nu de Langeweg aan op de Voordijk. Noordelijk van dit punt strekten de boerderijen zich in de vorm van een enkelzijdige lintbebouwing in noordelijke richting uit langs de oostzijde van de Voordijk. Vanaf deze dijk werd de Schelluinensche Polder in cultuur gebracht.

Tot ver in de 19e eeuw bleef de bebouwing beperkt tot een clustervorming verdichting rond de uitwatering van de wetering op de Vliet en tot de extensief bebouwde boerderijenlinten langs de Voordijk en de zuidzijde van de Nolweg (en de daarbij aansluitende tot Gorinchem behorende Haarweg). In de 20e eeuw heeft gaandeweg eerst een verdichting plaatsgevonden langs de Voordijk en de Noldijk. Kenmerkend voor de dorpskern en de linten is de wisselende goothoogte van de gebouwen. De goothoogte varieert van 4 m tot 6 m. De kerk met toren is het hoogst (met een goothoogte van 8 en 16 m).

Planmatige uitbreidingen

Na de Tweede Wereldoorlog vond geleidelijk een planmatige uitbreiding van Schelluinen plaats; eerst vooral oostelijk van het bebouwingslint van de Voordijk (maar vanaf het einde van de 20e eeuw) ook aan de westzijde van de Vliet binnen het grondgebied van het voormalig zelfstandige Giessen-Nieuwkerk. De oudste uitbreidingen liggen bij de omgeving Langeweg en Dr. Van der Linden-Tolstraat).

Oostelijk van de Vliet zijn nu verschillende woonbuurten te onderscheiden. Binnen de oorspronkelijke dorpspolder van de Kwakernaaksche Polder betreffen het drie, vooral uit eengezinsrijenwoningen bestaande woonbuurten, namelijk de woonbuurt rond de Oranjestraat en Vlietstraat, de woonbuurt rond de Commanderijstraat, Berkenlaan en Doornkampstraat en de in de 70- en 80-er jaren gerealiseerde woonbuurt rond de J. van Goerlestraat en Jan Snouckstraat. Deze ten zuiden van de Nolweg gelegen woonbuurten onderscheiden zich van elkaar door onder meer het bebouwingspatroon en de bouwstijl. Daar waar de nieuwe woonbuurten raken aan de Vliet zijn tussen de bestaande veelal oudere bebouwing in, de eengezinsrijenhuizen veelal evenwijdig gebouwd aan de Vliet. Enerzijds is hierdoor sprake van een bijzondere toegevoegde waarde aan de omgevingskwaliteit van deze woningen, anderzijds is sprake van een zekere aantasting van het oorspronkelijk meer karakteristieke bebouwingsbeeld langs de Vliet.

De goothoogte bedraagt overwegend maximaal 6 m. Rond de J. van Goerlestraat en Jan Snouckstraat komt echter vooral bebouwing voor met een asymmetrische kap waarbij sprake is van een maximale goothoogte van 4 en 6 m.

Meer recentelijk is westelijk van de Schelluinse Vliet een langgerekte woonbuurt gesticht aan de Roerdompstraat. Deze woonbuurt bestaat vooral uit vrijstaande woningen. In het zuidelijk deel is rond de Kievitstraat ook sprake van een groot aandeel eengezinsrijenwoningen.

Figuur 3.2 Schets Schelluinen

Ook hier ligt een deel van de bebouwing parallel aan de Vliet. Binnen de woonbuurt is sprake van een sterk wisselende goothoogte (woningen met een maximale goothoogte van 4 m en woningen met een maximale goothoogte van 6 m). Door de aanwezigheid van de Vliet ligt deze woonbuurt in zekere zin geïsoleerd ten opzichte van het oostelijk van het water gelegen dorpsgebied. Deze geïsoleerde ligging wordt versterkt doordat de woonbuurt voor het autoverkeer uitsluitend via één toegang vanuit het oostelijk dorpsgebied wordt ontsloten. Ter hoogte van deze toegang ligt in het oostelijk van de Vliet gelegen dorpgebied een groot parkeerterrein en een speelterrein. Hierdoor is het dorpshuis aan de Commanderijstraat ook vanuit de westelijke woonbuurt goed bereikbaar.

Maatschappelijke functies

Bijzondere gebouwen en voorzieningen zijn de oude kerk en het kasteel, de openbare basisschool 'Stoutjesdijk' aan de Dr. Van Linden Tolstraat en een dorpshuis aan de Commandrijstraat.

Bedrijven en overige functies

Plaatselijk komen binnen de kern nog een aantal bedrijven voor, zoals onder meer bij de Kerkweg ter hoogte van de Kerkboomstraat (autobedrijf), aan de Voordijk (tuincentrum) en aan de Zandkade-Kaatsbaan. Met name bij de Zandkade en de Kaatsbaan doet de bebouwing afbreuk aan de historische context en de beeldkwaliteit van de oude kern en omgeving.

Meer oostelijk van de dorpskern ligt ter hoogte van de toe- en afritten van de A15 een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Westelijk van de kern staat bij het sportpark een partycentrum aan de oostzijde van de N216. Aan de westzijde van de weg bevindt zich een tankstation. Hier vindt de verdere ontwikkeling plaats van het transportcentrum Schelluinen–west.

Groen

Belangrijke groenvoorzieningen zijn onder andere de directe omgeving van het kasteel en het sportpark 'Scalune'. Daarnaast komen nog groen- en speelplekken voor bij het dorpshuis aan de Commanderijstraat en aan de Kerkboomstraat. Ook de Vliet vormt een belangrijke groenvoorziening evenals de bij de rioolwaterzuivering gelegen eendenkooi. De meest uitgestrekte groenvoorziening betreft het sportpark 'Scalune' aan de westelijk van de kern gelegen Sportlaan. Hier liggen onder andere een ijsbaan, tennisbanen, speelvelden en volkstuinen.

Verkeer

De belangrijkste ontsluitingswegen van en naar Schelluinen betreffen de A15-A27 en de daarbij aansluitende Provinciale Weg N216. De A.M.A. van Langeraadweg sluit over de Vliet met een brug aan op de Voordijk en zorgt daarmee voor een verbinding tussen Schelluinen en Giessenburg. De Voordijk sluit in noordelijke richting aan op de Lage Giessen bij Hoornaar. Deze kern is echter ook bereikbaar via de Nolweg en de daarop aansluitende Nieuwe Weg. De ter hoogte van de Nolweg op de Nieuwe Weg aansluitende Haarweg leidt in oostelijke richting naar Gorinchem en Arkel en via de Hoogbloklandseweg naar Hoogblokland.

Structuurvisie

De gemeente heeft in december 2008 de structuurvisie 'Giessenlanden buitengewoon' vastgesteld. In deze structuurvisie wordt ook ingegaan op de bijzondere positie van Schelluinen. Ondanks de verstedelijkingsdruk door de nabijheid van de grote infrastructuur en de ontwikkelingszone Merwedecorridor neemt Schelluinen, vanwege de toegankelijkheid van het Groene Hart en de goede bereikbaarheid vanaf de snelweg, een bijzondere positie in. Schelluinen moet zich ontwikkelen als de 'poort van de Alblasserwaard'.

Aan de poortfunctie kan worden bijgedragen door het ontwikkelen van een 'recreatief transferium', waar dagrecreanten hun auto kunnen parkeren en deze plek als uitvalsbasis voor fietstochten gebruiken. Om de relatie met het Groene Hart te versterken is het van belang om groene functies in de kern te trekken. Tegelijkertijd moet worden voorkomen dat rode functies het open veenweidegebied 'binnenwandelen'.

In de structuurvisie is aangegeven dat het centrum van Schelluinen autoluw gemaakt zal worden. Aan de oostkant van het dorp zullen wooneenheden voor senioren en starters worden gebouwd. Ook is nieuwbouw gepland aan de noordwest kant van het dorp. Hier zal de toekomstige kleinschalige uitbreiding Over de Vliet lll worden gerealiseerd.

Diverse groenzones moeten de relatie van Schelluinen met het Groene Hart versterken. Deze groengebieden dienen ook als visuele afscherming en als ruimtelijke barrière voor milieuhinder veroorzakende activiteiten (bijvoorbeeld van rijks- en provinciale wegen en het transportcentrum Schelluinen-West). Bij de inrichting van de groenzones kan gedacht worden aan sport- en recreatievoorzieningen, waar nodig geluidsschermen, beperkte lichte bedrijvigheid, weidegronden en ecologische verbindingen. Vanwege de open relatie met het Groene Hart en de huidige barrièrewerking van de Nolweg en de Landscheiding, dient de noordzijde van het dorp te worden geconsolideerd. De rest van het dorp dient te worden omzoomd door zoveel mogelijk groen en duurzame functies. De totaal te realiseren groenbuffer krijgt een oppervlakte van circa 5 ha aan de westzijde en 7 ha aan de oostzijde. Tot slot zijn goede en veilige langzaamverkeerroutes gewenst vanuit de kern naar de sportvoorzieningen en naar Gorinchem.