Stadscentrum / Dorpsstraat

3.5 Cultuurhistorie en archeologie

3.5.1 Cultuurhistorische hoofdstructuur Zuid-Holland

Op de kaart van de provinciale Cultuurhistorische Atlas (cultuurhistorische hoofdstructuur) is het overgrote deel van de Dorpsstraat en omgeving aangeduid als een gebied met een 'zeer grote kans op archeologische sporen'. Verder zijn de Dorpsstraat, de Leidse Wallenwetering en de groene rand rondom de Dorpsstraat op de kaart van de Cultuurhistorische Atlas aangeduid als 'Lijnelement met een redelijk hoge waarde (categorie 3).
In het bestemmingsplan worden de lijnelementen zovel als mogelijk gehandhaafd door de tuinzone als Tuin te bestemmen. De lijn die parallel loopt met de begrenzing van de Tuinstrook rondom het Dorp wordt zodoende niet onderbroken door nieuwe bebouwing maar blijft intact en zichtbaar. Aangezien er aan het profiel van de Dorpsstraat niets wordt gewijzigd blijft ook deze landschapslijn onaangetast. De lijnelementen worden daarmee geconsolideerd. Het Stadshart bevat geen archeologische waarden. Ook behoort het plangebied niet tot de Topgebieden Cultureel Erfgoed Zuid-Holland.

Figuur 3.11 Uitsnede uit de provinciale Kaart Cultuurhistorische Atlas

3.5.2 Archeologisch waardevolle gebieden

In het rapport "De beschermde archeologische monumenten in Zoetermeer" uit 2003 is het gebied "de Dorpsstraat" aangewezen als archeologisch monument. Mogelijke archeologische resten in dit gebied zijn bewoningsresten uit de periode 1250 tot heden, waaronder resten van het veertiende-eeuwse kasteel Palenstein. De in de grond aanwezige sporen zijn van groot belang voor reconstructie van de bewoningsgeschiedenis van de voormalige dorpen Zoetermeer en Zegwaart. Het grootste deel van dit archeologisch waardevol gebied ligt binnen het bestemmingsplangebied. Binnen dit deel worden in het bestemmingsplan ontwikkelingen voorzien. Deze worden nader toegelicht in paragraaf 4.2.
Vanwege de hoge archeologische verwachtingswaarde is aan archeologisch adviesbureau IDDS Archeologie uit Noordwijk gevraagd om een archeologisch onderzoek uit te voeren op de locaties in het plangebied waar nieuwbouw is voorzien. Het onderzoek, bestaande uit een quickscan, is in februari 2012 opgeleverd. Het onderzoek is bijgevoegd in Bijlage 1.
Op grond van de resutaten uit het onderzoek wordt geadviseerd om voor de locaties, gelegen in het deelgebied Dorpsstraat en waar nog ontwikkelingen zijn voorzien, een aanvullend archeologisch onderzoek uit te laten voeren in de vorm van een bureauonderzoek en/of een booronderzoek.
Eén locatie wordt daarvan uitgezonderd en dat is de locatie van het voormalige gasfabriekterrein waar woningbouw is voorzien. Uit een eerder archeologisch onderzoek uit 2008 is geadviseerd om hier geen nader archeologisch onderzoek uit te voeren vanwege uitgevoerde saneringen en verstoringen.
Voor de overige locaties waar nog ontwikkelingen zijn voorzien in de Dorpsstraat wordt wel archeologisch onderzoek (bureauonderzoek) geadviseerd voordat de bodem wordt verstoord.
Om dit te bewerkstelligen is voor de Dorpsstraat en omgeving de dubbelbestemming "Waarde-Archeologie" opgenomen. Hiermee wordt voorkomen dat er gebouwd wordt zonder eerst archeologisch onderzoek te verrrichten. Voor de Dorpsstraat geldt een bouwverbod waar alleen van kan worden afgeweken met een omgevingsvergunning van het college van B&W. Het college kan voorwaarden verbinden aan de omgevingsvergunning. Voor een toelichting op de dubbelbestemming wordt verwezen naar paragraaf 6.2.20.2.

Voor de ontwikkelingsgebieden in het Stadshart hoeft geen aanvullend archeologisch onderzoek uitgevoerd te worden.

3.5.3 Gemeentelijke beschermde stadsgezichten

In februari 2006 is een aantal gebieden in Zoetermeer aangewezen als (gemeentelijk) beschermd stadsgezicht op grond van de gemeentelijke Monumentenverordening. In het gemeentelijk beleidsdocument “Toelichting op de gemeentelijke beschermde stadsgezichten” zijn de karakteristieken en waarden van deze gebieden toegelicht. Eén van die beschermde stadsgezichten betreft het gebied “de Dorpsstraat”.

Doelstelling is de inpassing van nieuwe bebouwing binnen de bestaande hoofdstructuur en het bebouwingsbeeld van de Dorpsstraat. In relatie tot het gemeentelijk beschermde stadsgezicht kan samenvattend gesteld worden dat met de inpassing van de ontwikkelingen die in het bestemmingsplan mogelijk worden gemaakt:

• de ruimtelijke hoofdstructuur van het "gebied Dorpsstraat" gehandhaafd blijft;
• het historisch gedeelte duidelijk begrensd en herkenbaar blijft;
• de groene rand intact blijft;
• de watergordel rondom de Dorpsstraat in stand blijft;
• het dominerende dorpsbeeld niet wordt belemmerd ten gevolge van de voorziene nieuwbouw;
• met de nieuwbouw aangesloten wordt op zowel de diversiteit van de reeds aanwezige bebouwing als op de differentiatie van functies op de begane grond daarvan.

Voor het Dorpsstraat-gebied zal het bestaande Beeldkwaliteitsplan worden geactualiseerd en opnieuw worden vastgesteld zodat het beter is afgestemd op het bestemmingsplan. Het Beeldkwaliteitsplan vormt dan een toetskader binnen het Welstandsbeleid.

3.5.4 Rijks- en gemeentelijke monumenten

Het deelgebied Stadscentrum bevat geen Rijks- of gemeentelijke monumenten. Het deelgebied Dorpsstraat bevat daarentegen de volgende Rijks- en gemeentelijke monumenten:

Rijksmonumenten

Adres		Omschrijving	Bouwjaar
Dorpsstraat 7		' t Oude Huis, herenhuis	1872
Dorpsstraat 8		'Op Doortocht', boerderij	1869, 1888/1909
Dorpsstraat 9		herenhuis	1783
Dorpsstraat 24		Nicolaaskerk	1915
Dorpsstraat 59		Hervormde kerk Toren Kerk	1642 1785/1787

Gemeentelijke monumenten

Adres			Omschrijving	Bouwjaar
Delftsewallen 15			vm. gasfitterswoning	1906
Dorpsstraat 1			herenhuis	1930
Dorpsstraat 6			woonhuis	ca. 1750
Dorpsstraat 20			woonhuis	1909
Dorpsstraat 22			woonhuis	1909
Dorpsstraat 26			pastorie R.K. kerk	1867
Dorpsstraat 28			woonhuis	ca. 1820
Dorpsstraat 30			woonhuis	1820
Dorpsstraat 31			winkel/woonhuis	1840
Dorpsstraat 32			woonhuis	ca. 1820
Dorpsstraat 33			vm. woonhuis/zusterhuis en school	1817, 1875
Dorpsstraat 35			vm. kleuterschool	1928
Dorpsstraat 36			vm. grutterij	ca. 1885
Dorpsstraat 41			woonhuis en 2 schuren	1914
Dorpsstraat 42/44			herenhuis	1888
Dorpsstraat 46			herenhuis	18e eeuw
Dorpsstraat 57			woonhuis/kantoor	1935
Dorpsstraat 63-67			winkel/woonhuis	1923
Dorpsstraat 69-71			winkel/woonhuis	1920 (voorhuis)
Dorpsstraat 74A			vm. graanschuur	1892/1895
Dorpsstraat 76			herenhuis	1892
Dorpsstraat ongenummerd, aan de Buurvaart, bij 78			vm. pakhuis	1903
Dorpsstraat 78/80			vm. herberg en rechthuis	in oorsprong 17e eeuw
Dorpsstraat 89/91			dubbel woonhuis	1842
Dorpsstraat 95			herenhuis	1893
Dorpsstraat 97			vm. koetshuis	in oorsprong 18e eeuw
Dorpsstraat 99			vm. school	1931
Dorpsstraat 101			winkel/woonhuis	ca. 1800
Dorpsstraat 106			winkel/woonhuis	ca. 1930
Dorpsstraat 109			café/woonhuis	1925 (voorgevel)
Dorpsstraat 111			vm. woonhuis	in oorsprong 18e eeuw
Dorpsstraat 121			vm. koffiehuis/café-restaurant	1899/1946 (voorgevel)
Dorpsstraat 122			vm. zadelmakerij	ca. 1820
Dorpsstraat 125			winkel/woonhuis	1861
Dorpsstraat 134			winkel/woonhuis	ca. 1880
Dorpsstraat 145			boerderij	ca. 1642
Dorpsstraat 146/148			winkel/woonhuis	1915 (winkel)
Dorpsstraat 156			winkel/woonhuis	1922
Dorpsstraat 157			winkel/woonhuis	1903
Dorpsstraat 160			woonhuis	1935
Dorpsstraat 171			vm. pastorie van gereformeerde kerk	1902
Dorpsstraat 175			herenhuis	1902
Dorpsstraat 176			woonhuis	1930
Dorpsstraat 200			woonhuis en schuur	1927/ca. 1840 (schuur)
Dorpsstraat 202			vm. pakhuis	1879
Schinkelweg 1			vm. tuinderswoning	1914
Eerste Stationsstraat bij 5			transformatorhuisje	1948
Eerste Stationsstraat 15 t/m 25			rij woonhuizen (ensemble)	1935
Eerste Stationsstraat 27			woonhuis	1930

De Rijksmonumenten zijn beschermd op grond van de Monumentenwet 1988. Conform artikel 11 van de Monumentenwet is het verboden om een beschermd monument te beschadigen of te vernielen. Tevens is het verboden zonder of in afwijking van een vergunning een beschermd (archeologisch) monument te slopen, te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen.
Voor de sloop, verbouw en/of renovatie van een gemeentelijk monument is een vergunning nodig (zie 2.4.18 Gemeentelijke Erfgoedverordening (2010)).