Binnenstad

5.3 Functionele visie

5.3.1 Kopgroep

Ter voorbereiding op het bestemmingsplan voor de binnenstad is er voor gekozen om in een vroeg stadium rekening te kunnen houden met de in de binnenstad levende wensen en informatie. Hiervoor is een kleine groep ondernemers, bewoners, vastgoedeigenaren of andere gebruikers / belanghebbenden van de binnenstad uitgenodigd deel uit te maken van de zogenoemde 'kopgroep'. Een dergelijke kopgroep is van belang voor o.a. het draagvlak binnen de bevolking, het behartigen van de veelsoortige belangen en de vele wensen.
De kopgroep is betrokken bij de totstandkoming van een functionele visie op de binnenstad. Deze visie dient, samen met het gemeentelijk beleid, als uitgangspunt voor het nieuwe bestemmingsplan Binnenstad.

De tekst van de functionele analyse heeft als basis gediend voor de toelichting van dit bestemmingsplan. Voor de volledigheid is de Functionele analyse als bijlage 10 bij de toelichting gevoegd.

Afbeelding - functionele visie Binnenstad

5.3.2 Algemeen

De historische binnenstad van Vianen wordt door de bezoekers als uniek aangemerkt. De inwoners van Vianen lijken dat zelf niet altijd in te zien. Voor het doen van de dagelijkse boodschappen blijft men nog wel in Vianen, maar voor het gezellig winkelen wijkt men uit naar gemeenten in de regio, bijvoorbeeld Nieuwegein, IJsselstein of Utrecht. Voor een deel wordt dat veroorzaakt omdat het winkel- en horeca-aanbod te kort schiet.
Dit verklaart ook voor een deel waarom men in Vianen het liefst voor de deur parkeert en minder bereid is om elders te parkeren en een eindje te lopen.

Uit de kopgroep komt naar voren dat Vianen zich duidelijker moet gaan onderscheiden van andere omliggende gemeenten. De gemeente moet een heldere keuze maken tussen zaken als historie, cultuur, detailhandel, horeca en evenementen. Uitgegaan moet worden van de eigen kracht en het benutten van kansen.

Zo kan met betrekking tot het winkelaanbod nog meer de nadruk worden gelegd op het historisch karakter van de binnenstad van Vianen. Hiermee kan een duidelijk onderscheid worden gemaakt met bijvoorbeeld het recent gerealiseerde City Plaza in Nieuwegein. Door minder te focussen op het aantrekken van grote generieke winkelketens kan meer worden ingestoken op speciale winkels in een hoger segment die beter passen in een levendige historische binnenstad. In een goede setting worden speciaalzaken meer gewaardeerd dan de grote winkelketens die overal te vinden zijn: 'waar vindt je nog een echte bakker, een slager of een goede boekhandel'.
Door citymarketing, zoals het gericht organiseren van evenementen en festiviteiten (naast de wekelijkse markt, de paardenmarkt en oldtimertocht bijvoorbeeld een boekenmarkt of middeleeuwse braderie), wordt deze keuze ondersteund en uitgebouwd. Hierin zal de nieuw opgericht 'BIZ Voorstraat' het voortouw nemen.
Een punt van aandacht zijn de hoge huurprijzen van de leegstaande winkelpanden in Vianen. Ondanks dat de gemeente hierin geen invloed heeft, wordt door de ondernemers aan de gemeente wel steun gevraagd. Zo kan de gemeente in overleg gaan met de vastgoedeigenaren. In het bestemmingsplan kan ook gezorgd worden voor voldoende vestigingsmogelijkheden.

Tegelijkertijd moet er voor gezorgd worden dat er voldoende aanbod blijft voor de dagelijkse levensbehoefte van de eigen bewoners. Het gaat daarbij vooral om de juiste balans tussen de dagelijkse en niet-dagelijkse aanbod en tussen winkels in een lager en hoger segment. Een en ander is als uitdaging opgenomen in de verdere uitwerking van de nieuwe Sociaal-Economische Visie.

5.3.3 Voorstraat

De Voorstraat is de voornaamste straat in Vianen. De Voorstraat maakte vroeger al onderdeel uit van de doorgaande verkeersroute van noord naar zuid. De Voorstraat biedt door haar brede profiel ruimte voor de wekelijkse markt. Vanouds liggen de meeste winkels en ambachtelijke bedrijven langs doorgaande wegen. De Voorstraat heeft zich dan ook ontwikkeld tot het centrale winkelgebied van Vianen.

Voor de Voorstraat wordt vooralsnog uitgegaan van concentratie van publiekgerichte functies (detailhandel, dienstverlening, horeca e.d.). Door de ondernemers uit de binnenstad wordt echter aangegeven dat de hoge huurprijzen het moeilijk maken om in de huidige markt te overleven.
Daarbij wordt ook aandacht gevraagd voor het tijdig vullen van vrijkomende panden. Zo staat het voormalige politiebureau aan de Voorstraat al geruime tijd leeg. Voor een dergelijk monumentaal (en dus beeldbepalend) pand zou actief een nieuwe gebruiker/functie gevonden moeten worden. In de kopgroep worden bruikbare suggesties gedaan die goed gecombineerd zouden kunnen worden. Genoemd worden een grandcafé met op de verdieping een hotel en/of bed&breakfast,een stadsherberg, een bedrijfsverzamelgebouw voor ZZP-ers, een cultureel centrum, ontmoetingsplaats en/of zaalverhuur. Tot op heden is nog geen nieuwe gebruiker gevonden.
Om een passende gebruiker te kunnen vinden wordt voorgesteld om in het nieuwe bestemmingsplan de bestemmingsomschrijving voor het voormalige politiebureau zo ruim mogelijk te houden. De monumentale waarde van het pand dient daarbij in acht te worden genomen

De levendigheid van de Voorstraat (of het gebrek daaraan) is voor iedereen een belangrijk punt van aandacht. Over de manier waarop de levendigheid kan worden bereikt lopen de meningen nogal uiteen. Het gaat daarbij vooral over het al dan niet autovrij of -luw maken van de Voorstraat.
Er is consensus over het feit dat de huidige inrichting van de Voorstraat dient te worden aangepast. Het gaat daarbij niet alleen om het zichtbaar maken van winkels, bedrijven, musea aan de overzijde van de straat. Het gaat ook om de (historische) kwaliteit van de openbare ruimte, om het ontbreken van lommerrijke bomen met bijbehorend straatmeubilair, het gaat om bredere wandelmogelijkheden langs de winkels, om goede mogelijkheden om over te steken en om een rommelig beeld van permanente reclame-uitingen en uitstallingen. In het beeldkwaliteitplan voor de Voorstraat wordt hier ook al aandacht voor gevraagd.
Om de leefbaarheid en de veiligheid te bevorderen wordt voorgesteld om bij de herinrichting het noordelijke deel van de Voorstraat voor parkeren af te sluiten. Er ontstaat dan een autoluwe verblijfsruimte voor voetgangers. Deze ruimte kan ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld terrasjes en evenementen. Bezoekers worden dan eerder gedwongen gebruik te maken van de andere bestaande parkeerplekken in en rond de binnenstad.
Het geheel of gedeeltelijk afsluiten van de Voorstraat voor al het autoverkeer is vanuit de huidige situatie een vergaande maatregel. Het profiel is in ieder geval te breed om de Voorstraat volledig verkeersvrij te maken. De raad heeft dan ook recentelijk ingestemd met een motie om in de zomer van 2013 bij wijze van proef het noordelijk deel van de Voorstraat tijdelijk af te sluiten voor auto’s (in overleg met de ondernemersvereniging).

Vanuit de ondernemers bestaat de behoefte aan flexibiliteit rondom de niet permanente reclame-uitingen. Vooral rond feestdagen en evenementen is het sfeerverhogend om in de Voorstraat stevig uit te mogen pakken met de aankleding van de straat. Het beste is om uit te gaan van een bepaalde vorm van uniformiteit om te voorkomen dat er wildgroei ontstaat.

5.3.4 Uit- of aanloopgebieden c.q. routes

Naast de keuze voor de Voorstraat als hoofdwinkelstraat is in de kopgroep aandacht gevraagd voor de diverse aanlooproutes van en naar de Voorstraat.

De aanlooproutes vanaf de centrale parkeerplaatsen buiten de binnenstad moeten verbeterd worden. Daarbij wordt niet alleen gedacht aan afwisselende functies langs de routes, maar ook aan de bestrating en toegankelijkheid van de betreffende routes. In het bijzonder wordt aandacht gevraagd voor de Langendijk en de route Keizerstraat-Schoolstraat-Spekbrug. Er zijn al diverse ideeën voor verbetering opgesteld, maar tot op heden nooit uitgevoerd. De loopbrug over de stadsgracht (bij 'Jonkers') naar P1 is tot op heden nooit gerealiseerd. Voor de Langendijk wordt vooral lange tijd nagedacht over de toegankelijkheid van de route voor senioren vanuit Batenstein. De route Korte Kerkstraat is voor wat betreft inrichting een stuk beter.
Wat betreft functies wordt vooral gedacht aan kleinschalige, startende winkels, ambachtelijke bedrijven en ateliers/galeries, met andere woorden functies die niet concurreren met de geplande functies aan de Voorstraat. De betreffende deelgebieden in de binnenstad doen daarmee dienst als broedplaats voor startende ondernemers.

Het Valkenplein en het noordelijk deel van de Kerkstraat worden ook tot het aanloopgebied gerekend. Het Valkenplein doet dienst als een van de centrale parkeerplaatsen in de binnenstad. De aanliggende bebouwing betreft voor een groot deel achterkanten. Hierdoor ontbreekt het er aan sfeer en uitstraling.
Voorgesteld wordt om ook hier ruimte te bieden aan functies. Door het plein her in te richten kan het wellicht ook geschikt gemaakt worden om ruimte te bieden aan evenementen.

Voorgesteld wordt om het noordelijk deel van de Kerkstraat ook meer functionele mogelijkheden te bieden. Niet enkel maar dienst laten doen als achterkant/aanvoer van functies langs de Voorstraat, maar als onderdeel van het gebied waar door in de binnenstad 'gezworven' kan worden.

5.3.5 Inbreidingslocaties Hofplein en Blauwpoort

Voor beide locaties is bekend dat al geruime tijd wordt nagedacht over herontwikkeling met woningbouw. De plannen hebben nog niet geleid tot concrete initiatieven die in het nieuwe bestemmingsplan opgenomen kunnen worden. Voor beide gebieden zijn de belangentegenstellingen groot. Ook de cultuurhistorische waarde is in beide gevallen hoog (stadsmuur, kasteel Batenstein).

Vanwege de ligging en het gevoelige karakter van het gebied dient het ambitieniveau voor de beoogde stedenbouwkundige invulling hoog te zijn. Zo moet niet alleen rekening worden gehouden met de omliggende bebouwing, de inpassing van de watertoren, maar ook met de aanwezige/te verwachten archeologische waarden in de bodem. Er dient ruime aandacht te zijn voor de rijke voorgeschiedenis van het gebied. Het ligt voor de hand dat een deel van de woningen geschikt zouden moeten zijn voor senioren.
Verder dient bij de herontwikkeling rekening te worden gehouden met voldoende parkeerruimte. Niet alleen voor de toekomstige bewoners, maar ook voor de bestaande bewoners.

5.3.6 Evenementen

Er zou meer ruimte moeten komen voor evenementen in de binnenstad. Zo wordt voor de jaarlijkse kermis uitgeweken naar het grote parkeer- en evenemententerrein P1. De binnenstad zou voor een aantal (nieuwe) evenementen weer het decor moeten kunnen worden. Hiervoor wordt vooral gedacht aan de Voorstraat i.c.m. het Valkenplein.
Voorwaarde hierbij zou moeten zijn dat de Voorstraat ten tijde van het evenement volledig afgesloten is voor autoverkeer. Hierdoor wordt het aantrekkelijker om evenementen op de Voorstraat te bezoeken.
Het voormalige kasteelterrein kan desgewenst ook voor evenementen worden benut.

5.3.7 Buitenstad

Aan de noordzijde van de stad wordt de relatie met de Buitenstad steeds belangrijker. In het kader van de Ruimte voor de Lek wordt het oorspronkelijke agrarische cultuurlandschap rond de Buitenstad weer in ere hersteld . De aanleg van een meestromende geul zorgt zowel voor ruimte voor water, als voor het herstel van een oude loop van de Lek. In dit gebied worden verschillende nieuwe recreatieve voorzieningen ontwikkeld (zie paragraaf 5.4).

Afbeelding – Impressie inrichting Pontwaard & Mijnherenwaard (bron: PIP Ruimte voor de Lek)

Door deze ontwikkelingen ontstaan nieuwe kansen voor zowel de Binnen- als de Buitenstad. In dat kader zou de herontwikkeling van Coupure/Klaverkamp wellicht toch moeten worden doorgezet. Voorgesteld wordt om daarbij nog meer in te haken op de recreatieve fietsroute langs de Lek over de dijk.
Een mogelijkheid is ook om een deel van de recreatieve fietsroute door de binnenstad naar de Voorstraat te leiden. Hierdoor zien fietsers de binnenstad en is de kans groter dat ze hier ook consumeren. De route vanaf de pont naar de binnenstad moet verbeterd worden. Hierbij wordt niet alleen gedacht aan de inrichting van het openbare gebied maar ook aan ondersteunende functies. Ook zou gedacht kunnen worden aan stallingsmogelijkheden voor fietsen, met oplaadfaciliteiten voor elektrische 'e-fietsen'.
Aan de westzijde van de Buitenstad wordt een wandelpad voorgesteld die via het Hofplein en Blauwpoort op de Lombardstraat aantakt.

5.3.8 Stadspark

Vanuit de kopgroep wordt voor het groengebied aan de westzijde van de binnenstad een stadspark (binnen het plangebied) voorgesteld met als voornaamste doelgroep de bezoekers en recreanten uit de stad. Door aansluiting te zoeken met het gebied aan de overzijde van de (dubbele) stadsgracht (bijvoorbeeld varkenswei De Wisch) en de uiterwaarden ontstaan 'groene longen' van de stad. Voor varkenswei De Wisch wordt ook al nagedacht over de realisatie van een stadspark (eventueel in combinatie met een ijsbaan) op termijn.

Voor de binnenstad wordt gedacht aan een of meerdere functies als een stadsboerderij met een middeleeuws erf, een stadskwekerij annex boomgaard (verbouw en verkoop van biologisch-dynamisch producten), moestuinen, kinderboerderij of milieu-educatiecentrum eventueel in combinatie met horeca (eten van het land).
Rondom dergelijke functies kunnen diverse activiteiten en demonstraties worden georganiseerd, zoals schaapscheerdersdagen of Live Action Role Playing (LARP). Hierdoor ontstaat een soort van openluchttheater in een bijpassende omgeving.

5.3.9 Doorwerking naar het bestemmingsplan

Uit de functionele visie zijn veel bruikbare ideeën naar voren gekomen die zonder meer kunnen worden doorvertaald in het bestemmingsplan:

• binnen de bestemmingen 'Centrum - 1 en - 2' en 'Gemengd - 1 en - 2' wordt functie-uitwisseling mogelijk maken. Op deze wijze kan worden ingespeeld op nieuwe initiatieven;
• de bebouwing langs aanlooproutes naar de centrale parkeerplaatsen krijgen een ruimere bestemming 'Gemengd 1';
• het voormalige politiebureau krijgt een zeer ruime bestemming 'Centrum - 2';
• de horecaregeling wordt uitgebreid, op de verbeelding wordt een drietal horecaconcentratiegebieden aangegeven;
• de 'openbare' bestemmingen (Verkeer, Groen, Water) worden zodanig ruim geformuleerd dat de gewenste herinrichting van de Voorstraat, Valkenplein of de diverse aanlooproutes (Langendijk) mogelijk is;
• de voetgangersbrug vanaf de Lijnbaan naar de Korte Kerkstraat/Voorstraat wordt op de verbeelding aangeduid;
• Op het terrein van Kasteelterrein en binnen de verkeersbestemmings worden evenementen mogelijk gemaakt.
  

Veel (bruikbare) ideeën zijn nu nog te onbepaald om nu al in het bestemmingsplan mee te nemen. Daarbij wordt gedacht aan de voorgestelde plannen m.b.t. de stadsboerderij / stadskwekerij in het groengebied aan de westzijde van de binnenstad. Voor nieuwe ontwikkelingen in het bestemmingsplan dient de haalbaarheid (financieel, ruimtelijk, cultuurhistorisch, milieutechnisch en maatschappelijk) te zijn aangetoond.

Toekomstige ontwikkelingen (zoals ook rondom het Hofplein en Blauwpoort) worden niet op voorhand afgewezen. Wanneer de plannen voldoende concreet zijn, en de haalbaarheid (financieel, ruimtelijk, cultuurhistorisch, milieutechnisch en maatschappelijk) is aangetoond, volgt een afzonderlijk planvormingstraject en een afzonderlijke planologisch-juridische procedure.