West

2.3 Ruimtelijke beschrijving

De wijk West bevat tussen de 5.000 en 6.000 woningen. Schiedam West is voornamelijk in de periode 1800-1952 gebouwd en was gericht op het huisvesten van verschillende doelgroepen. Vooral de stadsuitleg van Sanders heeft de woningvoorraad met rasse schreden doen groeien. Door de verschillende perioden waarin de wijk is opgebouwd beschikt West over een aantal verschillende woningtypologieën. Ten zuiden van de Burgemeester Knappertlaan bevinden zich veel villa's en herenhuizen, terwijl ten noorden van de Burgemeester Knappertlaan meer de middenstands- en arbeiderswoningen zijn gesitueerd. In het westelijke deel van West worden momenteel nieuwe woningen (appartementen en grondgebonden) gerealiseerd met het plan “Toernooiveld”.

De hoofdfunctie van het gebied is wonen. Verspreid in het gebied bevinden zich verschillende vormen van bedrijvigheid. Dit vertaalt zich van kleine bedrijfjes/winkels in hoekpanden in de woonbuurten tot kantoren en iets grootschaligere bedrijvigheid langs de Nieuwe Haven en de Westerhaven. Concentratiepunten van detailhandel (en dienstverlenende bedrijven en horeca) bevinden zich aan het Rubensplein/Rembrandtlaan, de Sint Liduinastraat en ook in de Aleidastraat. De verspreide detailhandel en horeca zijn met name ten noorden van de Burgemeester Knappertlaan te vinden. Dergelijke functies zijn in hoofdzaak gehuisvest in de specifiek hiervoor ontworpen hoekpanden van woonblokken en de plinten van de blokken. Verder bevinden zich verspreid in de wijk enkele verzorgingshuizen, scholen en kinderdagverblijven, een sportzaal en een wijkcentrum (zie paragraaf 2.4). Het plangebied West wordt in het zuiden begrensd door een grootschalige groenstructuur gevormd door het Volkspark en Julianapark.

2.3.1 Beeldkwaliteit

De beeldkwaliteit van de hoofdstructuur van West is sterk uiteenlopend. Zo zijn delen van deze structuur bijzonder aantrekkelijk vormgegeven, terwijl andere delen qua kwaliteit aandacht verdienen.

Het beeld van de Burgemeester Knappertlaan is als geheel kwalitatief goed. Opvallend is daarbij de sterke stedelijke uitstraling tussen de Jacob Catslaan en de Vondellaan, door de integraal vormgeven monumentale bebouwingswanden. Hoewel kwalitatief minder, verdienen ook de bebouwingswanden van de andere hoofdwegen (Aleidastraat, Rembrandtlaan, Vlaardingerdijk en Sint Liduinastraat) de nodige aandacht bij ingrepen aan die wanden.

De bebouwing van de jaren '30 van de vorige eeuw aan en ten zuiden van de Burgemeester Knappertlaan is van een redelijk hoog architectonisch niveau zowel in uiterlijke verschijningsvorm als in materiaalgebruik en detaillering. De typische bouwstijl uit die periode met grote overstekken, erkers, krachtige horizontale lijnen en grote dakvlakken genieten een brede maatschappelijke waardering. Opvallende kenmerken in de woningblokken zijn de landschappen en de vaak tweezijdige oriëntatie van de hoekwoningen. Het gebied maakt een nog behoorlijk gave indruk.

De vooroorlogse woningbouw in het noorden geeft een wisselend beeld en is overwegend van matige kwaliteit. In sommige straten is het straatbeeld indifferent door de diverse individuele ingrepen aan de gevels. De kwaliteit van enkele karakteristieke woonblokken in dit gebeid (Westfrankelandsestraat, Fabristraat) vraagt om een zorgvuldige bewaking.

In de oudste historie van het plangebied bevindt zich wellicht de meest waardevolle bebouwing. Deze vroege stadsuitbreiding bevindt zich in het gebied globaal gelegen achter de Westerkade en de Nieuwe Haven. Hier zijn nog diverse historische bedrijfsgebouwen aanwezig, zoals historische pakhuizen en branderijen, naast laat 19e eeuwse woningbouw. De menging van functies is dit gebeid verstrekt het waardevolle karakter. De Westerkade en de Warande zijn de straten waarin de historie nog goed voelbaar is. Het toezien op het behoud van de nog aanwezige karakteristieken heeft hoge prioriteit. De waardering is in samenhang met de aangrenzende historische bebouwing bezien in de welstandsparagraaf voor de binnenstad.

2.3.2 De buurten

West is opgebouwd uit een negental buurten die verschillen in bouwperiode, architectuur en/of stedenbouwkundige opzet en programma. Op afbeelding 5 zijn de buurten weergegeven. Door van elke buurt het eigen karakter te onderscheiden, kan de identiteit worden gewaarborgd.

Afbeelding 5 - Buurten in het plangebied

2.3.2.1 Distillateursbuurt (Slachthuisbuurt)

De Distillateursbuurt, ook bekend als Toernooiveld of Slachthuisbuurt, ligt in het uiterst westelijke deel van het plangebied. De buurt wordt omsloten door de metrolijn, de Vlaardingerdijk en de Burgemeester van Haarenlaan. De voormalige Slachthuisbuurt dankt zijn naam aan het voormalige slachthuis op deze locatie. Tussen 1949 en 1952 werden hier appartementengebouwen gerealiseerd. Met de sloop van een groot aantal flatwoningen is de herstructurering van deze buurt in het najaar van 2003 ingezet. Deze herstructurering heeft tot gevolg dat het aandeel grondgebonden eengezinswoningen toeneemt. Dit heeft grote effecten op de sociale structuur van de buurt, waar voorheen enkel goedkopere (huur-)appartementen stonden. Het bestemmingsplan maakt de bouw van twee woontorens langs de Vlaardingerdijk mogelijk ter vervanging van enkele, reeds gesloopte, flats. Hiervoor is in 2007 bouwvergunning en vrijsteling van het bestemmingsplan verleend. Andere ontwikkelingen, zoals de in het beeldkwaliteitsplan genoemde ontwikkeling op de hoek van de Rijnbendestraat en Loopuytstraat zijn nog onvoldoende uitgewerkt om op te nemen in het bestemmingsplan. Indien deze plannen binnen de planperiode worden gerealiseerd zal hiervoor een separate planologische procedure worden gevoerd.

2.3.2.2 Schildersbuurt

De Schildersbuurt wordt begrensd door de Burgemeester Knappertlaan, de Burgemeester van Haarenlaan, de Vlaardingerdijk en de Rembrandtlaan. De meeste woningen in deze buurt dateren van begin jaren '30 van de vorige eeuw en zijn karakteristiek voor die tijd. Vroeger bestond de buurt overwegend uit beneden- en bovenwoningen. In de loop der tijd zijn veel van deze woningen samengevoegd tot één woning. In de wijk zijn geen grootschalige ingrepen gepland. Aan het Frans Halsplein staat de basisschool 'De Kring'. Nabij deze school loopt één van de structuurdragers van de wijk: de Rembrandtlaan. Deze laan loopt over in de Rubenslaan.

2.3.2.3 Schrijversbuurt

De Schrijversbuurt wordt begrensd door de Rembrandtlaan, Aleidastraat, Vlaardingerdijk en Burgemeester Knappertlaan. De meeste woningen dateren van het einde van de jaren '20 van de vorige eeuw. Onder andere in het kader van het gemeentelijke project 'particuliere woningverbetering' worden diverse van deze woningen opgeknapt. De straten in de buurt, alsmede de woonblokken, zijn overwegend noord-zuid gericht. De woningen vormen telkens een nagenoeg gesloten blok om de achtertuinen.

Opvallende elementen in deze buurt zijn de scholen op de hoek van de Westfrankelandsestraat en de Jacob van Lennepstraat en op de hoek van de Westfrankelandsestraat en Aleidastraat en het bedrijf tussen de Potgieterstraat en de Graaf Florisstraat. Verder zijn de spaarzaam afwijkende bebouwing, met name aan de Burgemeester Knappertlaan en het cultuur historisch waardevolle rijksmonument 'Hofje van Belois', tussen de Jan van Avennestraat en de Aleidastraat, opvallend. Voor de hoek Rembrandtlaan / Vlaardingerdijk en Rembrandtlaan / De Genestetstraat zijn concrete plannen voor vervangende woningbouw. Het bestemmingsplan maakt de realisering van deze projecten direct of indirect mogelijk. In de buurt zijn verder geen grote ingrepen te verwachten.

2.3.2.4 Fabriplein

De buurt Fabriplein wordt begrensd door de Vlaardingerdijk. Aleidastraat, Westfrankelandsestraat en de Nieuwe Haven. De buurt dateert oorspronkelijk uit de periode 1910-1930. In de jaren '80 van de vorige eeuw is een groot deel (45%) van de woningen in deze buurt het kader van de stadsvernieuwing gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Een groot deel van deze woningen is in eigendom van woningcoöperatie Woonplus. De woningvoorraad in de buurt Fabriplein bestaat voornamelijk uit appartementen.

2.3.2.5 Frankenland

De buurt Frankenland wordt begrensd door de Sint Liduinastraat, Nieuwe Haven, Westfrankelandsestraat en de Aleidastraat. De buurt is gebouwd tussen 1909 en 1928. Daarnaast zijn er in de jaren '80 en '90 van de vorige eeuw 300 woningen bijgebouwd op functieveranderingslocaties. De buurt wordt gedomineerd door verzorgingstehuis 'Frankeland', waar enige hoogbouw aanwezig is in de vorm van de Havenflat, Pleinflat en Warandeflat.

Aan de Sint Liduinastraat, de zuidelijke begrenzing van deze buurt, is een voor de wijk West belangrijke concentratie van voorzieningen gelegen. Hier zijn onder meer een kapperszaak, bakker en fysiotherapeut gevestigd. De panden aan de Sint Liduinastraat, die fysiek ingericht zijn als winkelruimte of gericht zijn op andersoortige dienstverlening, worden in sommige gevallen niet gebruikt. Op grond van dit bestemmingsplan mogen deze ruimten voor verschillende doeleinden, zoals detailhandel en dienstverlening, worden gebruikt. Ook bestaat de mogelijkheid deze ruimten als woning in te richten. Het gemengd bestemmen van deze panden heeft tot doel een kwaliteitsslag te bereiken in deze buurt.

2.3.2.6 Liduinabuurt

De Liduinabuurt wordt begrensd door de Nieuwe Haven, de Burgemeester Knappertlaan en de Sint Liduinastraat. Het deel van deze buurt gelegen tussen de Warande en de Nieuwe Haven valt niet binnen de plangrenzen van dit bestemmingsplan.

De buurt is gebouwd in de periode 1910-1933 en heeft vanuit de lucht gezien een driehoekige vorm welke aan de zijde van de haven het breedst is. Recentelijk zijn diverse locaties binnen de buurt ontwikkeld. Een voorbeeld zijn de 'havenwoningen' aan de Nieuwe Haven. Deze woningen doen denken aan pakhuizen en hebben zicht op de Nieuwe Haven. Deze woningen vallen overigens buiten dit bestemmingsplan. De buurt heeft relatief veel eengezinshuizen, zowel rijwoningen, twee-onder-één-kappers als vrijstaande woningen en kent een concentratie van verschillende voorzieningen aan de Sint Liduinastraat (zie Frankenland).

2.3.2.7 Haverschmidtkwartier

Het Haverschmidtkwartier wordt begrensd door de Julianalaan, Burgemeester Knappertlaan en de Arij Prinsenlaan. De woningen in deze buurt zijn in de jaren '30 gebouwd. De buurt kent een gemengde woningvoorraad. Er staan twee-onder-één-kappers in de Julianalaan en Rubenslaan, vrijstaande woningen in de Francois Haverschmidtlaan en appartementen aan de Burgemeester Knappertlaan en de Bosboomlaan.

De appartementen aan de Julianalaan, Bosboomlaan en Burgemeester Knappertlaan vormen een bijna complete ombouwing van een hof. Centraal in deze hof staat een leegstaand zwembad. Dit gebouw staat reeds enige jaren leeg, wat ten koste gaat van de uitstraling van dit voormalige zwembad. Vooralsnog zijn er geen plannen voor hergebruik of herontwikkeling van deze locatie.

De Rubenslaan wordt gekenmerkt door de ruime opzet, met twee rijen bomen tussen de verschillende rijrichtingen. Aan deze laan staan twee-onder-één-kappers die kenmerkend zijn voor de jaren '30. Deze woningen vallen overwegend in het dure koopsegment.

Aan de Arij Prinsenlaan is het Sint Jacobs Gasthuis gelegen. Dit gasthuis was oorspronkelijk (van 1262 tot 1934) gevestigd in het centrum van Schiedam. In 1934 werden de bejaarden uit het Gasthuis verhuisd naar een nieuw gebouw aan de Arij Prinsenlaan. Dit gebouw is ontworpen door de bekende Schiedamse architect Piet Sanders, die ook een belangrijke rol heeft gespeeld in het ontwerp van bijvoorbeeld de wijk Zuid. In de jaren '90 zijn bij het gasthuis nieuwbouwappartementen (huur) toegevoegd die ook bedoeld zijn voor ouderen (aanleunwoningen).

2.3.2.8 Oranjekwartier

Het Oranjekwartier is wat oppervlakte betreft de grootste buurt in West. Het aantal woningen in deze buurt is echter laag omdat het ziekenhuisterrein, de tennisvereniging en het Julianapark een groot deel van de buurt beslaan. Het ziekenhuis is onlangs verhuisd naar de locatie Bijdorp. De locatie van het voormalige ziekenhuis valt buiten het plangebied. Voor deze locatie wordt het ontwikkelingsgerichte bestemmingsplan 'Oranjeburgh' voorbereid.

Het Julianapark is de belangrijkste groene ruimte van West. Dit park is in 1929 aangelegd. Te midden van de stedelijke activiteiten biedt het park een rustpunt. Kunst en cultuur nemen een belangrijke plaats in dit park in. Zo staat in het park onder meer een standbeeld dat herinnert aan de Tweede Wereldoorlog. Verschillende monumentaal ogende bomen geven het park een groene uitstraling. Het park is in 2003 aangewezen als gemeentelijk monument.

2.3.2.9 Nassaukwartier

Het Nassaukwartier is de meest oostelijk gelegen buurt van West. Het Nassaukwartier is de enige buurt binnen het plangebied die qua bouwperiode afwijkt van de rest van de wijk. De buurt is begin 20e eeuw aangelegd en luidde een nieuwe uitbreidingslocatie in, ten westen van het centrum. Het Nassaukwartier wordt begrensd door de Willem de Zwijgerlaan, de Nieuwe Haven en de Westerkade.

2.3.3 Infrastructuur

De belangrijkste stroomwegen door het plangebied zijn de Vlaardingerdijk, de Burgemeester Knappertlaan en de Nieuwe Haven. Ook de Burgemeester van Haarenlaan, deel uitmakend van de rondweg om Schiedam, loopt door het plangebied. De wijk heeft een directe aantakking op de snelweg A4 bij afrit Vijfsluizen en heeft daardoor te maken met een grote verkeersdruk naar en van het centrum. De stroomwegen vormen veelal de fysieke grenzen tussen de afzonderlijke buurten. Deze wegen zorgen er voor dat verkeersuitwisseling tussen de wijken en buurten goed mogelijk is.

De wegenstructuur in het woongebied van West is voor een groot deel gelijkwaardig. De Vlaardingerdijk, Burgemeester Knappertlaan en de Willem de Zwijgerlaan onderscheiden zich door hun doorgaande functie en hogere verkeersintensiteit. De Nieuwe Haven, Aleidastraat en Westfrankelandsedijk onderscheiden zich niet of minder op deze aspecten. Verschillende erfontsluitingswegen in de wijk zijn volgens de huidige normen (ASVV, CROW 2004) niet ingericht voor tweerichtingsverkeer. Voorbeelden zijn de Tollenstraat, de Huysmansstraat en de Brugmanstraat. Uitwijken is bij tegemoetkomend verkeer vaak noodzakelijk. In West zijn verschillende wegen éénrichtingswegen, maar in veel gevallen wordt de verkeerssituatie aan het inzicht van de bewoners en bezoekers overgelaten.

2.3.4 Openbare ruimte

Schiedam West is een dichtbebouwd gebied met relatief weinig onbebouwde ruimte. De openbare ruimte bestaat voornamelijk uit het Julianapark. Door de wijk verspreid ligt versnipperd een aantal (verblijfs-)plekken, die veelal niet zijn gedefinieerd en weinig onderlinge samenhang vertonen. Door de dichte opzet van de buurten met woningen zonder voortuin en vaak een kleine of volgebouwde achtertuin, is de behoefte aan openbare verblijfsruimte groot. Uitzonderingen hierop vormen het Nassaukwartier en Oranjekwartier. Deze buurten zijn ruimer opgezet. Vaak is ook sprake van vrijstaande woningen met voor een stedelijk gebied ruime tuinen. Herinrichting van de aanwezige openbare ruimte is op grond van het bestemmingsplan mogelijk.