Leiden Noordwest

5.9 Landgoedbiotoop Oud Poelgeest

Oud - Poelgeest
Het kasteel Oud Poelgeest is gelegen buiten het plangebied en de gemeentegrens van Leiden. Het kasteel heeft echter wel een uitstraling naar het plangebied. Het kasteel maakt deel uit van een omvangrijk landgoedbiotoop. Zowel binnen als buiten het plangebied zijn nog duidelijk herkenbare structuren aanwezig. Deze historische structuren hebben een 17de- eeuwse of zelfs oudere oorsprong en zijn sinds hun bestaan bepalend geweest in de ruimtelijke beleving en ontwikkeling van het gebied. Op de plek waar rond 1660 het huidige kasteel werd gebouwd was ruim 1000 jaar geleden al een versterkt huis. Dit huis werd tijdens het beleg van Leiden verwoest. Rond 1660 werd het huidige kasteel Poelgeest gebouwd. De statige maar sobere architectuur van het kasteel werd in de 19e eeuw aangevuld met twee torens met ui-vormige bekroningen. Verder werden diverse bijgebouwen gerealiseerd zoals een koetshuis, oranjerie en een kleine kapel. Van oudsher is het terrein dat nu in gebruik is als ijsbaan onderdeel van de gronden van het ten noorden daarvan gelegen kasteel. Vanuit de zuidoostelijke gevel van het kasteel en de daarvoor gelegen boogbrug heeft men vrij zicht over het open gebied (nu ijsbaan) en de Haarlemmertrekvaart.

Landgoedbiotoop Oud Poelgeest

Haarlemmertrekvaart
De Haarlemmertrekvaart is gerealiseerd in 1657 en loopt van Leiden naar Haarlem. Vanuit Leiden kon bij het graven van de vaart gebruik worden gemaakt van het riviertje de Maern (of Mare/Maren). De trekschuit was in die tijd een zeer populair vervoermiddel voor vracht, maar vanwege het comfort ook voor personen. De steden Haarlem en Leiden exploiteerden de trekvaart voor gezamenlijke rekening. De exploitatie was zeer lucratief. In het topjaar 1677 maakten 148.397 mensen gebruik van de vaart.

Oegstgeesterweg
De Oegstgeesterweg, ten westen van het plangebied, behoort niet tot de oude structuur van het gebied. De weg loopt vanuit Oegstgeest langs Kasteel Poelgeest en wat nu de ijsbaan is, onder het spoor door richting Leiden is pas eind jaren zestig, begin jaren zeventig van de 20ste eeuw aangelegd. De weg doorkruist de oude Kikkerpolder. Deze polder is nu ingericht als sportterrein. Voor deze transformatie was er echter sprake van een polder met graslanden, met bemaling van de Kikkermolen. De Kikkerpolder werd aan westelijke zijde begrensd door de Maredijk, nu de groene Maredijk.

Oostelijk deel trekvaart
Terwijl de oorspronkelijke structuur van het landschap in en rondom het plangebied aan de westelijke zijde nog redelijk goed herkenbaar is, is deze aan de oostelijke zijde nog duidelijker gebleven. Zo is het tracé van het jaagpad nog aanwezig in de direct naast de vaart gelegen Haarlemmerweg die ter hoogte van Oud - Poelgeest de vaart over de Kwaakbrug oversteekt en op de westelijke zijde zijn weg vervolgt.

Een deel van het buiten het plan gelegen gebied is aangemerkt als landschap met zeer hoge waarde. Dit landschap betreft het terrein van het kasteel Oud-Poelgeest (ingekleurd). De zichtas ten noordwesten en ten zuidoosten van het kasteel is aangemerkt als zeer belangrijk (zwarte pijl). De gele lijn is de vaart (landschappelijk-historisch redelijk hoge waarde).(Cultuurhistorische Atlas Zuid-Holland)

Historische structuren

• Het kasteel Oud Poelgeest (rond 1660). (buiten plangebied)
• De loop van de Haarlemmertrekvaart, gerealiseerd in 1657 (deels binnen plangebied)
• De Haarlemmerweg als tastbaar overblijfsel van het tracé van het jaagpad aan de oostelijke zijde van de vaart.(buiten plangebied)
• Het taps toelopende terrein tussen de Haarlemmerweg en de Broekweg als onderdeel van de oude verkavelingsstructuur.(buiten plangebied)
• De Broekweg en Broeksloot aan de oostelijke zijde van de vaart als eeuwenoude infrastructuur en waterloop.(buiten het plangebied)
• De ijsbaan, als open landschap met vrije zichtlijnen van en naar het kasteel Oud - Poelgeest, tevens als onderdeel van de oude verkavelingsstructuur en als onderdeel van het landgoed Oud - Poelgeest.(buiten het plangebied).

Cultuurhistorisch waardevolle objecten

• De ten noorden van het plangebied gelegen Kwaakbrug (buiten het plangebied)
• De ten zuiden van het landgoed gesitueerde monumentale Kikkermolen (in plangebied/buiten landgoedbiotoop).
• Het ten noordwesten van het plangebied gelegen kasteel Oud - Poelgeest met omliggende gronden/aanleg en bijgebouwen (buiten plangebied).
• Het in 1959 aangelegde Heempark ten zuiden van het landgoed (binnen plangebied/buiten het landgoedbiotoop).

Landgoedbiotoop binnen het plangebied

Een deel van de bij het kasteel behorende landgoedbiotoop is binnen het plangebied gelegen. Het betreft zuidwestelijk van het kasteel gelegen gronden. Het gaat om een deel van de sportvelden Kikkerpolder I en II. Een deel van de Oegstgeesterweg loopt door het biotoop. Het bestemmingsplan Noordwest voorziet niet in nieuwe ontwikkelingen binnen het landgoedbiotoop.

Bestaande planologie
In het bestemmingsplan Noordwest zijn de bestaande bouwmogelijkheden overgenomen uit het vigerende bestemmingsplan Poelgeest c.a. (1989). In dit oude plan is voor de gronden met de bestemming Recreatieve Doeleinden, sportvelden aangegeven dat deze bebouwd mogen worden tot het op de tekening aangegeven percentage (artikel 6, lid 2 ). De hoogte van gebouwen en andere bouwwerken mag niet meer bedragen dan op de tekening is aangegeven (artikel 6, lid 4). Op de bij het bestemmingsplan Poelgeest (1989) behorende plankaart voor het gebied is een bebouwingspercentage aangegeven van 7,0 procent en een hoogte van 8,5 meter. Op de nader met een p aangeduide gronden is de realisatie van parkeergelegenheid toegestaan. Tevens is op deze plankaart aangegeven waar voetgangersbruggen mogen worden aangelegd.

Nieuwe planologie
Voor de gemeente Leiden zijn de bestaande bebouwingsmogelijkheden in de Kikkerpolder I en II van groot belang met het oog op de voorgenomen bouw van sportvoorzieningen. Uiteraard zal de gemeente bij de realisering van deze sportvoorzieningen en bijbehorende voorzieningen rekening houden met de instandhouding van de landgoedbiotoop. Situering van bebouwing aan de rand van de sportvelden en buiten het landgoedbiotoop, biedt hiervoor mogelijkheden.
Het college en de raad hebben voor de ontwikkeling van een multifunctionele sportaccommodatie (mfsa) in de Kikkerpolder de nota van Uitgangspunten vastgesteld bij B&W-besluit (10.0466, 27april 2010) en Raadsbesluit (10.0081, 30 september 2010). Onderdeel van deze accommodatie is een sportzaal ter grootte van twee gecombineerde gymzalen voor het geven van bewegingsonderwijs en geschikt zijnde voor weekeind en avondgebruik. De accommodatie biedt de mogelijkheid voor buitenschoolse opvang. Ook is gedeeltelijke herontwikkelen mogelijk van de bestaande tribune. Verder is besloten dat het aantal parkeerplaatsen moet voldoen aan de toepasselijke CROW norm en realisatie van de sportzaal toekomstige herschikking van de sportvelden niet in de weg dient te staan.
Het besluit is genomen nadat was gebleken dat bij scholen in het Houtkwartier en in de naaste omgeving geen ruimte kon worden gevonden voor de realisatie van 2 sportzalen anders dan in de Kikkerpolder. Lokalen voor bewegingsonderwijs zijn een 'voorziening huisvesting onderwijs', en zodoende maken zij onderdeel uit van de zorgplicht die vanaf 1 januari 1997 door het Rijk is gedecentraliseerd naar de gemeente.
Met het oog op het bovenstaande zijn bestaande bouwmogelijkheden uit het bestemmingsplan Poelgeest in het nieuwe bestemmingsplan Leiden Noordwest gehandhaafd. Ook voor die delen van de velden waarvoor in het nieuwe bestemmingsplan een landgoedbiotoop is opgenomen. Artikel 14, lid 3 van de Verordening Ruimte van de provincie Zuid - Holland biedt hiervoor ruimte.
De gemeente zal de cultuurhistorische waarden (in de op de verbeelding aangegeven zone) in geval van ruimtelijke ontwikkelingen behouden en verbeteren en daarbij rekening houden met de structuur, panorama's, zichtlijnen en blikvelden van de landgoedbiotoop Oud - Poelgeest. Bij de bouw van bovengenoemde sportvoorzieningen zal situering aan de rand van de sportvelden en buiten de landgoedbiotoop plaatsvinden. De locatie biedt hiervoor mogelijkheden. Voor bouwen binnen het landgoedbiotoop en nieuwe ontwikkelingen zijn regels in het plan opgenomen. Het gemeentelijk beleid is in overeenstemming met artikel 14 Verordening Ruimte.

Op de kaart (kaart 12, landgoedbiotoop verordening ruimte provincie Zuid-Holland) staat de biotoop (in groen) aangegeven. Delen van de sportvelden in de Kikkerpolder en de Oegstgeesterweg vallen binnen de landgoedbiotoop. Kikkermolen, Heempark en het in het plangebied gelegen deel van de Haarlemmertrekvaart vallen buiten de biotoop.

Kikkermolen, Heempark en de Haarlemmertrekvaart vallen buiten de landgoedbiotoop. De Kikkermolen wordt als object voldoende beschermd door de bestemming Gemengd - Molen en de status van rijksmonument. Het omliggende terrein valt binnen de bescherming van de molenbiotoop. Het Heempark wordt voldoende beschermd door de bestemming Groen en de over het gebied gelegen gezamenlijke molenbiotopen van de molens De Herder, Maredijkmolen en Kikkermolen. De delen van de Haarlemmertrekvaart in het bestemming plan zijn adequaat als Water bestemd en vallen eveneens binnen de gezamenlijke molenbiotopen van bovengenoemde drie molens.
De gronden waarop Kikkermolen, Heempark en Haarlemmertrekvaart zijn gelegen worden vanwege de archeologische waarde tevens beschermd door de aanduiding 'Waarde - Archeologie'. Een nog verdergaande bescherming is formeel niet noodzakelijk (geen onderdeel landgoedbiotoop) en feitelijk overbodig.