St. Jacobskerk e.o.

2.4 Ruimtelijke structuur

2.4.1 Stedenbouwkundige structuur

Kenmerkend voor de ruimtelijke opbouw en daarmee het stedelijke karakter in de Haagse binnenstad zijn de aan alle zijden gesloten bouwblokken waarin de bebouwing ononderbroken direct aan de straat staat en waarbinnen, besloten en duidelijk afgeschermd van de openbare ruimte, erven en tuinen liggen. Waar plaatselijk bebouwing ontbreekt, vormen tuinmuren, veelal voorzien van poorten of hekwerken de scheiding met de openbare ruimte. Bij de grotere bouwblokken worden de binnenterreinen meestal ontsloten door smalle steegjes of poorten in de gesloten randbebouwing, waarachter niet zelden een intiem hofje of een kerk- of school gebouw schuilgaat. In een enkel geval wordt de gevelwand onderbroken door een voorhof, zoals bij het Oude Hof en enkele voorname patriciërshuizen.

De bouwblokken zijn in het algemeen ongeveer haaks op de openbare ruimte verkaveld, behalve daar waar sterke krommingen en schuine straathoeken dat verhinderen. De verdere verkaveling van de binnenterreinen is daar van afgeleid. De oudere liefdadigheidshofjes zijn overwegend met de toegangszijde aan de straat gelegen, van waaruit dikwijls een monumentale poort toegang geeft tot een stemmig binnenhof. Tussen de verschillende delen van de binnenstad zijn in de verkaveling grote verschillen in breedte, diepte en omvang herkenbaar, deels al van oudsher, deels door latere herverkaveling. Hoewel een duidelijke systematiek van de verkaveling zich moeilijk laat ontdekken, lijkt het geheel herleidbaar tot een basisbreedte van vijf a zes meter voor het gewone woonhuisperceel. Bij de vele patriciërshuizen en bijzondere gebouwen in Den Haag bedraagt de perceel- breedte veelal een meervoud daarvan.

De bebouwing bestaat voornamelijk uit twee à drie bouwlagen met onderling verschillende hoogte en een betrekkelijk lage kap. In vele gevallen komt daarbij een derde verdieping alleen aan de straatzijde voor. De statige panden in het Hofkwartier en incidenteel in de rest van de binnenstad hebben bovendien vaak een souterrain. Plaatselijk komen 19de eeuwse panden voor met een lagere parterre en daarboven twee hogere verdiepingen. Overigens varieert de bebouwingshoogte meer door de per pand vaak zeer verschillende verdiepingshoogten dan door het aantal verdiepingen, zodat het geen uitzondering is, dat een pand van twee bouwlagen even hoog of zelfs hoger is dan een belendend pand van drie lagen. De hoogste bebouwing wordt aangetroffen in de zone Grote Markstraat - Kalvermarkt. Bebouwing in minder dan twee lagen komt aan de openbare straten slechts sporadisch voor, op besloten binnenterreinen echter des te meer. In beide gevallen betreft het meestal hofjes, al dan niet van liefdadigheid, en in een aantal achterstraten bijgebouwen van uiteenlopende aard.

Tot de 20ste eeuw werd in Den Haag in niet meer dan vier lagen gebouwd, zowel in het centrum als in de stadsuitbreidingen. Enkele vooroorlogse experimenten als het magazijn De Bijenkorf en de coöperatie De Volharding aan de Grote Marktstraat daargelaten was er tot ruim na de Tweede Wereldoorlog geen sprake van hoogbouw in de binnenstad.

Het karakter van de openbare ruimte is sterk beïnvloed door de grootstedelijke ontwikkeling van Den Haag sedert het midden van de vorige eeuw. Daardoor wordt het dwarsprofiel van de hoofdstraten gedomineerd door de verkeersfunctie en vooral het openbaar vervoer. In de meeste straten is de indeling van het dwarsprofiel dan ook niet van bijzonder belang. Incidenteel resteert bij enkele bredere straten langs de voorgevelrooilijnen vaak nog een particuliere stoep, gekenmerkt door per perceel verschillende vormgeving en geaccentueerd door natuurstenen trappartijen, stoeppalen en ijzeren hekwerken en kettingen. Voor zover de rijbanen niet zijn geasfalteerd bestaat het gebruikelijke bestratingmateriaal uit gebakken klinkers, hier en daar afgewisseld door natuurstenen kasseien. Van belang zijn vooral de dwarsprofielen over de grachten en hun belendende kaden, die de omtrek van de binnenstad markeren. Van betekenis zijn hier de relatie tussen de breedte van het water en de flankerende kaden, de gemetselde kademuren en de indeling van de kaden in een met natuurstenen kasseien geplaveide strook langs het water, waarin bomen zijn gepland, een verkeersstrook, een trottoir en een particuliere stoep direct voor de bebouwing. In het dwarsprofiel van een aantal gedempte grachten speelt boombeplanting eveneens een belangrijke rol.

2.4.2 Verkeer en infrastructuur

2.4.2.1 Gemotoriseerd verkeer

Het plangebied bestaat grotendeels uit het autovrije gebied in de binnenstad. De overige gebieden zijn vooral autoluw en kennen verblijfs- en woonstraten die de buurt intern ontsluiten. Het plangebied kent geen doorgaande routes voor het autoverkeer.

Het plangebied wordt aan twee zijden omsloten door hoofdroutes van het openbaar vervoer en de fiets: de Grote Marktstraat en de route Spui-Hofweg-Kneuterdijk-Parkstraat. Aan de noordwestzijde wordt het gebied begrensd door de Mauritskade-Scheveningseveer-Hogewal. Deze wegvakken maken deel uit van een hoofdroute voor de fiets, en zijn onderdeel van de parkeerroute om de binnenstad. De Prinsessewal als grens aan zuidzijde, is na de invoering van het Verkeerscirculatieplan nog slechts voor bestemmingsverkeer toegankelijk. De Torenstraat-Jan Hendrikstraat ten slotte, vormt aan de zuidwestzijde de begrenzing. Deze route maakt ook deel uit van de parkeerroute om de binnenstad en is tevens route voor het openbaar vervoer. Het plangebied is via de routes Prinsegracht-Jan Hendrikstraat-Torenstraat-Vondelstraat-Elandstraat en via de route Mauritskade-Hogewal-Elandstraat aangesloten op de CentrumRing.

2.4.2.2 Openbaar vervoer

Het plangebied wordt aan de randen goed ontsloten door openbaar vervoer.

De Randstadrail lijnen 3 en 4, en de tramlijnen 2 en 6, rijden door het Souterrain, de tramtunnel. Via de Dagelijkse Groenmarkt-Kerkplein-Grote Halstraat-Gravenstraat-Buitenhof rijdt tramlijn 17 door het gebied. Via de route Spui-Hofweg-Kneuterdijk-Parkstraat rijden de tramlijnen 1 en 10, en de buslijnen 22 en 24, langs het gebied.

Langzaam verkeer

Het grootste deel van het plangebied is exclusief voor de voetganger ingericht, fietsers kunnen deels gebruik maken van het voetgangersgebied en de straten voor het gemotoriseerde verkeer. Het voetgangersgebied is gedurende venstertijden toegankelijk voor laden en lossen.

2.4.2.3 Parkeren

Het plangebied kent circa 300 parkeerplaatsen op straat, waarvan een aantal parkeerplaatsen gereserveerd is voor gehandicapten, artsen, taxi's, en laden en lossen. Een aantal maatschappelijke voorzieningen en appartementencomplexen heeft een eigen (gebouwde) parkeervoorziening. In de Laan is een openbare parkeergarage met 310 plaatsen aanwezig, de parkeergarage onder de Grote Marktstraat (Souterrain) heeft 354 plaatsen, de parkeergarage aan de Heulstraat biedt 86 plaatsen. Voor de parkeerplaatsen op straat geldt een betaaldparkerenregime; bewoners en bedrijven kunnen tegen betaling een parkeervergunning aanvragen. De parkeerdruk in dit gebied is hoog. In de eerste plaats komt dit vooral de binnenstadbezoekers. In de tweede plaats is de woningdichtheid hoog en is de behoefte aan parkeerplaatsen voor bewoners groot, zodat ook 's nachts de parkeerdruk hoog is. Momenteel is een ondergrondse volautomatische autoberging (VAB) ten behoeve van bewoners in aanbouw aan de Noordwal. hier worden rond de 155 parkeerplaatsen gerealiseerd.

2.4.3 Groen

In het plangebied ligt slechts een goenvoorziening: de paleistuin. De tuin is onderdeel van het paleiscomplex Noordeinde en de Koninklijke Stallen en is gedeeltelijk voor het publiek geopend.

2.4.4 Water

Het plangebied wordt aan de noordwestzijde begrensd langs de Noordwal door de Noord West Singelsgracht, langs de Toussaintkade door de West Singelsgracht, en langs de Hoge Wal/Mauritskade door de Noord Singelsgracht.

2.4.5 Bodem

Het plangebied is gelegen in de buurten Kortenbos, Voorhout en Zuidwal van de wijk Centrum. Het gebied wordt grofweg begrensd door Hogewal, Scheveningseveer, Mauritskade, Parkstraat, Kneuterdijk, Hofweg, Spuistraat, 1e Haagpoort, Grote Marktstraat, Prinsegracht, Jan Hendrikstraat, Torenstraat, Veenkade en Toussaintkade.

Op en in de directe omgeving van het plangebied hebben bedrijven met bodembedreigende activiteiten hun vestiging (gehad). Het gaat hierbij ter plaatse van het plangebied om een taxibedrijf, schoen- en lederwarenreparatiebedrijven, metaalwarenindustrie, foto- en filmontwikkelbedrijven, chemiegrafisch bedrijven, een meubelfabriek, een lakspuiterij, een drukkerij en autoreparatiebedrijven.

Bij verscheidene panden hebben ondergrondse olietanks gelegen. De meeste daarvan zijn ondertussen verwijderd.

In en in de directe omgeving van het plangebied zijn bodemonderzoeken uitgevoerd in verband met aangetroffen verontreinigingen, herinrichting en/of bouwplannen. Op verscheidene locaties is daaruit gebleken dat er sprake is van een geval van ernstige bodemverontreiniging. Hiervan is sprake bij een gemiddelde overschrijding van de interventiewaarde in meer dan 25 m3 vaste bodem en/of 100 m3 grondwater (bodemvolume). Voor bijna al deze gevallen zijn reeds saneringsplannen ingediend waarmee is ingestemd. Het merendeel van deze saneringen is al (ten dele) afgerond. Ter plaatse van de gesaneerde gevallen zijn plaatselijk restverontreinigingen achtergebleven waardoor er gebruiksbeperkingen kunnen zijn.

Niet alle verdachte deellocaties in het plangebied zijn voldoende onderzocht. Voor die delen van het plangebied waar herinrichting en/of nieuwbouw plaatsvindt en waar nog geen onderzoek en/of sanering heeft plaatsgevonden, zal bodemonderzoek moeten worden uitgevoerd en eventueel gesaneerd moeten worden. Naast het feit dat nog niet overal binnen het plangebied bodemonderzoek heeft plaatsgevonden, zijn er ook locaties waar het uitgevoerde bodemonderzoek sterk verouderd is (ouder dan vijf jaar). Indien voor deze locaties bouwplannen/herinrichtingsplannen zijn zullen de bodemonderzoeken geactualiseerd moeten worden.

Uit de bodemkwaliteitskaart van de gemeente Den Haag blijkt dat de grond (0-2,0 m-maaiveld) in het plangebied gemiddeld matig verontreinigd is met lood, zink en PAK (teerachtige stoffen) en licht verontreinigd met cadmium, koper en kwik.

2.4.6 Kabels en leidingen

In het gebied liggen geen grote transportleidingen.