Poelenburg

2.2 Structuur van het plangebied

2.2.1 Algemeen

Poelenburg is een naoorlogse wijk, ontworpen volgens de ideeën van de moderne beweging. Helderheid, transparantie en groene en gebouwde elementen staan centraal. De historische onderlegger -het typische slagenlandschap- is weggevaagd onder een meters dik zandpakket.

De Gouw en de Watering zijn overgebleven. Zij zijn weliswaar nog steeds belangrijke dragers binnen de ruimtelijke structuur van het gebied, maar de zo typerende slagen in oost-west richting zijn slechts rudimenten die in de vorm van waterlopen terug te vinden zijn in de Groene Driehoek. Ook het Kerkepad naar Oostzaan is nagenoeg geheel verdwenen. Het resultaat is een streng raamwerk van velden waarbinnen de verkaveling varieert en waarbij veel ruimte is voor groen.

De 4 zones van Poelenburg

Poelenburg is opgespannen tussen de Gouw in het westen, de Watering in het oosten, de Zuidervaart in het zuiden en de Twiskeweg in het noorden. Het gebied valt uiteen in 4 delen:

• 1. Vennenbuurt.
• 2. Darwinpark.
• 3. Gebied tussen Darwinpark en de straat Poelenburg; Nieuw Poelenburg.
• 4. De Groene Driehoek.

De 4 gebieden binnen het bestemmingsplangebied kennen een grote diversiteit aan typologieën en architectuur. Deze typologieën worden voor ieder gebied afzonderlijk opgesomd in de hierna volgende paragrafen. Een nadere uitleg met betrekking tot deze typologieën zijn opgenomen in een Bijlage bij deze toelichting.

2.2.2 Vennenbuurt

De Vennenbuurt is opgezet op basis van een stedenbouwkundig plan met rechthoekige velden. De stroken volgen de richting van het oorspronkelijke slagen landschap en zijn ingevuld met laagbouw en hoogte-accenten aan de Weer en de Gouw (o.a. plan Kronenburg). De invulling van de velden verschilt. Open bouwblokken worden afgewisseld door gesloten blokken en volumes die vrij in de velden zijn geplaatst. De (half open) bouwblokken vormen een heldere wand naar de openbare ruimte, in tegenstelling tot de 'vrije velden'.

De Vennenbuurt

Ook binnen een veld is er sprake van differentiatie en bestaan de rijen uit 2 en 3 bouwlagen waarvan een deel met kap is voorzien. De volumes zijn met de voor- of zijkant naar het openbaar gebied gericht.

Vanaf de jaren '90 van de vorige eeuw zijn een aantal velden opnieuw ontwikkeld. In deze velden vormt de bebouwing een duidelijke wand naar de straten. Aan de zijde van de Gouw is de overgang naar de ecologische oevers geleidelijker vormgegeven door getande rooilijnen. Ook zijn hier en daar hoogte-accenten toegevoegd in de vorm van gestapelde woningen. Aan de Weer volgt de bebouwing de strakke lijn van de weg met z'n doorgaande lijn van platanen.

De historische onderlegger is zichtbaar aan de Zuiderven. Aan de bebouwing langs de noordzijde van de Zuiderven, die uit de jaren '30 stamt, is nog af te lezen dat het onderdeel heeft uitgemaakt van het bebouwingslint naar Oostzaan. Het gevelbeeld kenmerkt zich door kleinschaligheid en is compact van karakter. Vrijstaande woningen worden afgewisseld door twee-onder-een-kap woningen en kleine rijtjes. De voorgevelrooilijnen verspringen nauwelijks van elkaar. Aan de zuidzijde heeft de individualiteit plaats gemaakt voor seriematig neergezette rijwoningen (omstreeks 1960). Een aantal daarvan zijn voorzien van een opbouw waarbij de nokrichting haaks op de weg is georiënteerd.

Bebouwingskarakteristieken

In de Vennenbuurt is de differentiatie aan typologieën en architectuur groter dan in de rest van Poelenburg.

Er zijn zes Typologieën te onderscheiden:

• 1. Individueel en geschakelde woningen
• 2. Rijwoningen
• 3. Terraswoningen
• 4. Bovenwoningen
• 5. Meergezinswoningen
• 6. Gebouwen met bijzondere voorziening (o.a. scholen).

2.2.3 Darwinpark

Het Darwinpark is rond 1970 aangelegd. Het heeft een langgerekte vorm; breder in het midden, naar het uiteinde toe steeds smaller. Het park is een schakel tussen de stad en het buitengebied en is onderdeel van het groenblauwe netwerk van Zaandam Zuidoost.

Het Darwinpark is de afgelopen jaren vernieuwd. De verbindingen binnen het netwerk zijn verbeterd en het is weer als verblijfspark gaan functioneren. Het park is meer open naar zijn omgeving geworden, doordat onderbeplanting zoveel mogelijk is weggehaald. De laatste grote ingrepen concentreren zich rond de plek waar de Twiskeweg het Darwinpark doorsnijdt.

De westzijde van het park wordt begrensd door een strakke lijn van water. De oostzijde van het park heeft een zachte begrenzing waarin objecten en opgaande beplanting op strategische plekken zijn geplaatst. Zij schermen het zicht af op erfafscheidingen van aangrenzende tuinen. Direct ten zuiden van de Twiskeweg liggen de schooltuinen, natuurmuseum E. Heimans en de kinderboerderij. Daarna volgt een meer openbaar deel en helemaal in het zuiden neemt het water de overhand.

Bebouwingskarakteristieken

In het park komen de volgende Typologieën voor:

• 1. Werkgebouwen (schuren, hooibergen)
• 2. Gebouwen met bijzondere voorziening (natuurmuseum).

Het Darwinpark

2.2.4 Poelenburg

Karakteristiek is het heldere raamwerk dat bestaat uit evenwijdig doorlopende oost-west woonstraten die uitkomen op de wijkontsluitingsweg Poelenburg. De noord-zuidstraten zijn korte pootjes tussen de oost-westverbindingen. Resultaat is een helder raster met vierkante velden. Hier is in de vorm van 'stedenbouwkundige stempels' op repeterende wijze invulling aan gegeven. De velden zijn opgemaakt met losse bouwblokken, elk met verschillende woningtypes (bungalows, rijwoningen, portiek- en galerijwoningen). De stempels worden herhaald en gespiegeld zonder daarbij aan te sluiten aan het oorspronkelijke landschap.

Nieuw Poelenburg

Aan het Darwinpark heeft de wijk een uitstraling als een rustige suburbane woonwijk. Bungalows, een kenmerkend woningtype voor het tijdsbeeld, vormen hier een geleidelijke overgang naar het park.

Aan de straat Poelenburg is hogere bebouwing gerealiseerd en bepalen meergezinswoningen het beeld. De uitstraling van de gebouwen is veel stedelijker. Zowel galerijflats als portiek-etagewoningen komen voor. De velden zijn openbaar, groen en open ingericht. De ruimtes fungeren min of meer als voortuin van de meergezinswoningen.

Tussen de bungalows aan het park en de flats bevinden zich grondgebonden rijwoningen die in de basis bestaan uit twee woonlagen. Ook twee lagen met kap komt voor. De woningen zijn in de vorm van (half)open bouwblokken verkaveld. Veel van de blokken zijn met de achterzijde naar de straat of openbaar groen gericht.

Centraal in de wijk zijn de centrumvoorzieningen gevestigd. Eén winkelcentrum ligt aan de Lobeliusstraat. Noordelijker in de wijk ligt het voormalige winkelcentrum De Bloemkorf. Na de brand in het winkelcentrum zijn de boven gelegen appartementen teruggebouwd en worden er hoofdzakelijk maatschappelijke functies voorzien op de begane grond. De centra zijn onderdeel van het raster van de wijk en beiden voorzien van bovenwoningen.

Bebouwingskarakteristiek.

Er zijn vijf Typologieën te onderscheiden:

• 1. Individuele woningen (bungalows)
• 2. Rijwoningen
• 3. Bovenwoningen
• 4. Meergezinswoningen (portiek etage en galerij)
• 5. Bebouwing met een bijzondere functie (winkelcentrum e.d.).

2.2.5 De Groene Driehoek

In dit deel is de historische onderlegger nog het meest zichtbaar. De bebouwing aan het Weerpad maakt onderdeel uit van het bebouwingslint vanuit Oostzaan, dat tot net over de Watering doorloopt langs het Weerpad (Zaandam). Het gevelbeeld wordt gekenmerkt door kleinschaligheid en door het landelijke karakter van de periode vóór dat Poelenburg gebouwd werd. De bebouwing is afwisselend in maat, schaal, materiaalgebruik en detaillering. Aan de weg staan huizen, daarachter zijn de werkruimtes te vinden. De woningen staan op de eerste rang en zijn met hun voorgevels (pronk zijde) gericht op de weg. De schuren, bijgebouwen, kapbergen en loodsen liggen op de tweede rang. De afstand van de woningen tot de weg wisselt. De erven aan de noordzijde van het Weerpad zijn begrensd door waterlopen die overgebleven zijn van het grotendeels verdwenen slagenlandschap. De wegsloot aan de zuidzijde van het Weerpad is nog aanwezig en loopt tot aan de straat Poelenburg.

De bebouwing volgt de richting van de weg. De vrije ruimte tussen de volumes wisselt, er is geen sprake van een aaneengesloten bebouwingswand. De gebouwen zijn individueel van karakter en bestaan uit één tot twee bouwlagen met kap. Op het perceel aan het Weerpad 3 is nog een karakteristieke stolp met kapberg te vinden, die verwijst naar het agrarisch gebruik van weleer.

De Groene Driehoek

Tussen de bebouwing door was het landschap zichtbaar. Met de bouw van Poelenburg is het agrarisch land aan de zuidzijde van het Weerpad omgezet naar volkstuinen. Daardoor zijn de oevers langs de Watering voor een groot deel aan de openbaarheid onttrokken. Inmiddels zijn de bomen en bosschages op en rond de tuinen volgroeid en is het van oorsprong open landschap verdwenen, evenals het zicht op de Watering. De groene zee is vanaf het lint en de straat Poelenburg duidelijk zichtbaar en bepaalt het beeld.

Te midden van het groen ligt het buurtcentrum, de moskee, het clubgebouw van de kanovereniging en de drumfanfare. Langs de straat Poelenburg, op het uiteinde van de woonstraten, bevinden zich garageboxen. Helemaal in het zuiden, aan de rand van de wijk, ligt de woontoren de Oost Dorsch, die zich als blikvanger van de wijk aan de omgeving presenteert.

Bebouwingskarakteristiek

De bebouwing in de Groene Driehoek bestaat uit woningbouw, afgewisseld met kleine bedrijven en bijzondere voorzieningen voor de buurt. Er zijn drie Typologieën te onderscheiden:

• 1. Individuele woningen
• 2. Meergezinswoningen
• 3. Bijzondere voorzieningen (moskee, buurthuis e.d.)