Van Riebeeck/Bonairelaan

3.7 Bodem en watersysteem

3.7.1 Bodem

Bodem

De gemeente Hilversum maakt onderdeel uit van de geografische eenheid het Gooise stuwwallencomplex met onder andere fysisch geografische eenheden zoals stuwwallen. De bodem van Hilversum bestaat hoofdzakelijk uit matig fijne tot zeer grove zanden. De zanden maken deel uit van het watervoerende pakket, dat haar basis heeft op een diepte van NAP -160 m. Naast de genoemde zanden bevat de bodem grindbestanddelen. Tot een diepte van 50 meter onder het maaiveld is gestuwd materiaal aanwezig. Hierin kunnen plaatselijk fijnzandige, lemige en slib houdende lagen voorkomen. De stuwwal is een inzijgingsgebied.

Het bestemmingsplangebied loopt van het centrum richting het zuidoosten van Hilversum. Het maaiveld in het plangebied varieert van circa +3 m NAP in het zuidoosten van het plangebied tot circa +8 m NAP in het noordwesten van het plangebied.

Functies en bestemmingen moeten afgestemd worden op de bodemopbouw. De bodemopbouw binnen het plangebied stelt geen bijzondere eisen aan de functies en bestemmingen.

Aardkundige waarden

De grote verscheidenheid en gaafheid van geografische verschijnselen maakt het stuwwallencomplex van het Gooi bijzonder. Eén van de speerpunten van het provinciale landschaps- en bodembeschermingsbeleid is het beschermen van onderdelen in het landschap, die iets vertellen over de geologische onstaanswijze van een gebied. Hiervoor heeft de provincie Noord-Holland een lijst met 80 gebieden met aardkundige waarden (Aardkundig waardevol gebied) vastgesteld en vervolgens hieruit 17 gebieden geselecteerd als aardkundig monument (Aardkundig monument). De 80 aardkundig waardevolle gebieden zijn nu opgenomen in de Provinciale Structuurvisie en bijbehorende verordening en genieten als zodanig planologische bescherming.

Gezien de grote verscheidenheid en gaafheid van de geografische verschijnselen is een groot deel van het bijzondere stuwwallengebied van het Gooi daarom door de provincie aangewezen als gebied met aardkundige waarden en zijn zelfs de ongeroerde delen aangewezen als aardkundig monument. Vrijwel het gehele buitengebied van Hilversum betreft gebieden met aardkundige waarden en monumenten door de aanwezigheid van fysisch geografische eenheden zoals stuwwal, smeltwater- en windvormingen, typische dek- en stuifzandvormingen, vennen en droge dalen.

Activiteiten als ontgrondingen, egalisaties, grondverzet en diepploegen kunnen schade toebrengen aan de aardkundige waardes. Aanvullend zijn de niet toegestane activiteiten en handelingen in de 17 aardkundige monumenten (vallend onder de milieubeschermingsgebieden) opgenomen in de Provinciale milieuverordening (PMV). Een ontheffing aanvragen is mogelijk. Daarnaast dient een passende planologische bescherming opgenomen te worden voor de aardkundige waardevolle gebieden inclusief de aardkundige monumenten binnen bestemmingsplannen.

In de volgende figuur zijn de Aardkundige waardevolle gebieden en aardkundige monumenten nabij het plangebied weergegeven. In de volgende figuur wordt verder ingezoomd op het plangebied.

Figuur 11: Aardkundige monumenten en Aardkundig waardevolle gebieden nabij het plangebied.

Gezien de ontstaansgeschiedenis van het plangebied en de ligging binnen het stedelijk gebied zijn de oorspronkelijke waarden binnen het grotendeels plangebied vermoedelijk reeds ernstig verstoord.

Aan de zuidkant van het plangebied (ten zuiden van de Soestdijkerstraatweg en de Bonairelaan) raakt het plangebied een gebied dat is aangewezen als aardkundig monument (zoals te zien is in onderstaande figuur). Dit aardkundig monument is beschermd in de Provinciale Milieuverordening (artikel 6). De aardkundig monument is grotendeels buiten het plangebied gelegen.

Figuur 12: Plangebiedsgrenzen ten opzichte van het aardkundig monument

Grondwater

De hydrologie wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een stuwwal als inzijgingsgebied met kwelsystemen aan de westkant van Hilversum. Nagenoeg in geheel Hilversum is sprake van een natuurlijk fluctuerende grondwaterstand. De grondwater stromingsrichting is hoofdzakelijk noordwestelijk. Onder invloed van de grondwaterwinning in Laren wordt de stroming in dit gebied plaatselijk afgebogen in noordelijke richting.

In het grootste deel van de bebouwde kom van Hilversum is de grondwaterstand relatief diep onder het maaiveld. Het zuidoosten van het plangebied, omgeving Bonairelaan als onderdeel van het West-indiëkwartie, is hierop een uitzondering. Het maaiveld is hier lokaal laag met als gevolg dat de grondwaterstand relatief ondiep is.

Binnen dit zuidoostelijk deel van het plangebied (in West-Indiëkwartier en Soestdijkerstraatweg) zijn meerdere woningen met incidenteel grondwateroverlast in souterrains en kelders aanwezig. Deze woningen zijn gebouwd in de droge jaren ´60 zonder waterdichte vloeren/wanden. In de jaren ´80 en ´90 hebben meerdere bewoners systemen aangelegd voor drainage en het droog houden van kelders. Het drainagewater wordt op het gemeentelijk regenwaterriool geloosd. De gemeente zorgt voor afvoer van dit overtollig hemelwater naar 't Ven, een waterpartij ten zuiden van de Diependaalselaan.

De gemiddeld hoogste grondwaterstand (GHG) is circa 1,3 à 1,4 meter beneden maaiveld (grondwaterstand NAP +1,7 m) in de peilbuizen Soestdijkerstraatweg-Heideheuvel en Bonairelaan-Curaçaolaan.

In het noorden van het plangebied, het Riebeeckkwartier, ligt het maaiveld hoger en is de grondwaterstand lager. Dit gebied kent dus de voor het grootste deel van Hilversum kenmerkende grote ontwateringsdiepte. Ter illustratie: Net ten noorden van het plangebied staat een peilbuis aan Zuiderweg - Liebergerweg met een GHG van circa 4,8 meter beneden maaiveld (NAP +0,8 m).

Grondwaterbeschermingsgebied

Ten zuidwesten van het plangebied is de grondwaterwinning Loosdrecht gelegen en ten noordoosten van Hilversum het waterwingebied Laren. De beschermingsgebieden van deze grondwaterwinningen liggen in zijn geheel net buiten het plangebied. Dit betekent dat binnen het gebied ten opzichte van de gebruikelijke zorgvuldigheid geen extra restricties gelden om de drinkwaterwinning te beschermen.

Bodem- en grondwaterverontreining

Het deelgebied 't Spoor (afgebakend door het spoor en de Oude Amersfoortseweg in het noordwesten van het plangebied) is vanaf het midden van de vorige eeuw tot ontwikkeling gekomen. De wijk heeft vanaf het ontstaan veel industriële activiteiten gekend. Bedrijvigheid uit verleden en heden vormt een bedreiging voor de bodem- en grondwaterkwaliteit, zodat regelmatig ernstige bodem- en grondwaterverontreiniging is aangetroffen.

In de omgeving van de Bonairelaan met een villagebied en bosgebied met villa's is de grond in het verleden niet zodanig gebruikt dat verontreiniging van bodem en water te verwachten is.

De gemeente heeft in 2008 een bodemfunctieklassekaart opgesteld. Het deel van het bedrijventerrein 't Spoor en het meest oostelijke deel van de omgeving Riebeeck is geclassificeerd als functie wonen en de overige (parkachtige) woongebieden ten oosten van de Waldecklaan en ten zuiden van de Oude Amersfoortseweg hebben de bodemfunctieklasse landbouw/natuur gekregen.

In het gebied komen lokaal in de bovengrond (traject tot 0,5 m - maaiveld) en ondergrond (tot 2,0 m - maaiveld) licht tot matig verhoogde gehalten aan zware metalen (cadmium, kwik, koper, lood en zink) voor. Deze gehalten overschrijden de achtergrondwaarden (AW2000). Dit geldt met name voor het deelgebied 't Spoor en in geringere mate voor het noordwestelijk deel in de omgeving Riebeeck tegen het deelgebied 't Spoor en het centrum aan.

De afgelopen jaren heeft de gemeente geconstateerd dat er zich lokaal verhoogde concentraties zink in de bodem van de gemeente bevinden. Dit geldt ook voor dit plangebied. De gemeente onderzoekt momenteel of er een verband is met het van oudsher in de bodem brengen van regenwater van wegen en daken via zakputten. De uitkomsten van dit onderzoek zijn een aandachtspunt bij het toekomstige afkoppelbeleid van de gemeente (zie ook paragraaf 5.7.1).

3.7.2 Watersysteem

Huidige watersysteem

In nagenoeg de gehele bebouwde kom van Hilversum komt door de diepe grondwaterstanden onder maaiveld en de zandige bodemopbouw van nature geen oppervlaktewater voor.

Op een aantal locaties in dit plangebied met diepe grondwaterstanden wordt water van wegen en bebouwing geïnfiltreerd in de bodem, zoals te zien is in onderstaande figuur. Bij een aantal wegen is geen hemelwaterriool aanwezig, dat het hemelwater afvoert.

In de overige delen is een gescheiden rioolstelsel aanwezig, waarbij het regenwater en het vuile afvalwater gescheiden afgevoerd worden. Het regenwater wordt in het noordelijk deel afgevoerd naar de Riebeeck vijver en en in het zuidelijk deel naar (West-Indiëkwartier) naar 't Ven buiten het plangebied.

Het enige open water in het plangebied is de Van Riebeeckvijver, met een oppervlakte van 0,44 hectare in het noordoosten van het plangebied. De gemeente ligt volledig binnen het beheersgebied van Hoogheemraadschap Amstel Gooi en Vecht.

De Van Riebeeckvijver is aangelegd als siervijver met de primaire functie tot waterberging bij regen. Deze vijver maakt onderdeel uit van het watersysteem Hilversum-Oost. De van Riebeeckvijver staat in open verbinding met de Laapersvijver aan de westzijde van het plangebied.

De Van Riebeeckvijver kent een streefpeil van NAP + 2,4 m en een minimumpeil van NAP +2,2 m. De Van Riebeeckvijver ontvangt regenwater via het gescheiden stelsel uit de omliggende wijk, het Riebeeckkwartier. Daarnaast kan de Van Riebeeckvijver overtollig water vanuit de Laapersvijver ontvangen. De Riebeeckvijver kan afvoeren naar de Laapersvijver en op het moment dat zowel de Laapersvijver als de Riebeeckvijver geen extra water kunnen ontvangen voert water via de Riebeeckvijver af naar de vijvers Anna´s Hoeve aan de oostzijde van het plangebied. Bij zeer extreme aanvoer van hemelwater wordt, op het moment dat de bergingscapaciteit van de vijvers Anna´s Hoeve bereikt is, in de toekomst een extra afvoerroute gebruikt vanaf de Laapersvijver naar infiltratievelden Huydecoper ten zuiden van Hilversum (herinrichting watersysteem Hilversum-oost, zie paragraaf 5.7.2).

De Riebeeckvijver en Laapersvijver zijn infiltrerend gemaakt om de capactiteit van het watersysteem te vergroten. De effecten van de hemelwaterinfiltratie vanuit deze vijvers op de grondwaterkwaliteit worden onderzocht als onderdeel van het monitoringsplan watersysteem Hilversum-oost.

In droge tijden zakt het peil van de Riebeeckvijver tot onder het streefpeil door verdamping en de optredende infiltratie. Als gevolg hiervan moet de vijver aangevuld worden met schoon water, in dit geval grondwater dat vrij komt bij de drinkwaterwinning Laren. Bij de productie van drinkwater op het winveld Larenseweg loost drinkwaterbedrijf Vitens een continue stroom grondwater/spoelwater (100 m3 /uur) naar de Lorentzvijver in oost Hilversum. Vanaf de Lorentzvijver wordt dit water geleid naar de Van Riebeeckvijver en de Laapersvijver die daarmee op peil blijven. De grondwaterpomp die nu nog water suppleert bij de Riebeeckvijver wordt verwijderd.