Bomenbuurt

2.2 Beschermd stadsgezicht

Sinds 5 december 1990 zijn de binnenstad van Haarlem en de Haarlemmerhout aangewezen als 'beschermd stadsgezicht' in de zin van de Monumentenwet 1988. Per 5 oktober 2011 is via een besluit ex artikel 35 van de Monumentenwet het 'beschermde stadsgezicht' uitgebreid met gebieden in Haarlem Zuid en Haarlem Zuidwest. Voorzien wordt dat ook de Bomenbuurt en andere wijken in Haarlem Noord zullen worden aangewezen als beschermd stadsgezicht. De aanwijzing tot 'beschermd stadsgezicht' betekent dat het bijzondere ruimtelijke en functionele karakter van het gebied in een bestemmingsplan moet worden beschermd (ex art 36 van de Monumentenwet). De beschermende werking van het 'beschermd stadsgezicht' is in dit bestemmingsplan ingepast door het consoliderende karakter van het plan en de opname van de waarderingskaart als onderdeel van de verbeelding.

Afbeelding 4.1: (toekomstig)Beschermd stadsgezicht Haarlem na uitbreiding in Haarlem Noord

In het algemeen hebben de volgende waarden aanleiding gegeven om de Bomenbuurt voor te dragen om aan te wijzen als Beschermd Stadsgezicht:

• Het gebied Haarlem–Noord is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische betekenis van dit overwegend tussen 1880 en 1940 tot stand gekomen woongebied voor middenstand en arbeiders.
• Het gebied Haarlem-Noord heeft een hoogwaardige en overwegend gaaf bewaard gebleven stedenbouwkundig patroon bestaande uit een grote variatie aan stedenbouwkundige vormen met overwegend tuinwijkachtige kenmerken.
• Het gebied Haarlem-Noord is representatief voor de ontwikkeling binnen de Nederlandse stedenbouw en architectuur uit de periode 1880-1940, met name op het gebied van complexmatige woningbouw voor middenstand en arbeiders als gevolg van de Woningwet 1901.
• In het gebied Haarlem-Noord is een aantal prestedelijke elementen uitgangspunt geweest voor de stedenbouwkundige aanleg. Deze elementen zijn het Huis te Zaanen; het Huis ter Kleef; alsmede de molen van de Schoterveenpolder.

De eerste complexmatig opgezette onderdelen van de Bomenbuurt verrezen rond de Eerste Wereldoorlog. Op voorstel van de gemeenteraad van de toenmalige gemeente Schoten werd de buurt ingericht als “tuindorp”. De vormgeving daarvan is geënt op het bouwblok met daarin een plein, een hof of een speeltuin. Zo ontstonden in de jaren 1920-1926 de volkswoningbouwcomplexen voor arbeiders met veelal goedkope woningen van het toentertijd door het Rijk voorgestane “minimumtype”, gebouwd rond besloten groene binnenpleinen. De opzet hiervan had een sociaal nevendoel: de emancipatie van de werkende klasse door het maken van een besloten woonomgeving ter bevordering van de gemeenschapszin. Aan het Meidoornplein, het Elzenplein en rondom de Kastanjestraat zijn deze gesitueerd. De overige bebouwing van de Bomenbuurt, merendeels kleinere woningen met voor- en achtertuin, opgezet door particuliere bouwers met rijkssteun, verrees in de periode tot 1940 aan een verspringend stratenplan met diverse kleinere pleinen. Nabij de Rijksstraatweg is de situering van het symmetrische Raadhuisplein ingegeven door het voormalig raadhuis van Schoten. De in een halve achthoek gebouwde middenstandswoningen aan de Heussensstraat is te beschouwen als eens Holllandse variant op de historisch-stedenbouwkundige oplossing van de Engelse crescent. Bovendien garandeert deze vorm de windvang voor de wipwatermolen van de Schoterveenpolder. De oorspronkelijke maaiveldhoogte bleef rond deze molen en de aangrenzende groengebieden gehandhaafd.

Het zijn deze kenmerken en kwaliteiten die de hoofdmotieven vormen voor het voorstel dit deel van Haarlem-Noord aan te wijzen als beschermd stadsgezicht.