Bestemmingsplan Graft en De Rijp

2.2 Cultuurhistorisch waardevolle objecten

De Rijp

De historische kern van het dorp De Rijp is sinds 1969 aangewezen als rijksbeschermd dorpsgezicht. Dit dorpsgezicht vindt zijn oorsprong in de 16e en 17e eeuw. In deze periode ontwikkelde het dorp zich sterk door de bloeiende handel. Dit weerspiegelt zich ook in de vele bijzondere bouwwerken. Hierdoor moesten nieuwe bebouwingslinten worden ontwikkeld. Aanvankelijk werd daartoe het Zuideinde benut. Later, en in samenhang met de ontwikkeling van de Buizenhaven en de Balkenhaven, werd ook hier bebouwing mogelijk. Ten westen van de Grote Dam en Jan Boonplein werd eveneens gebouwd. Dit vond plaats op een aantal eilandjes. Zo zijn verschillende buurtjes ontstaan.

De structuur van de nederzetting is nauwelijks gewijzigd. Wel vond er enige uitdunning plaats en werd er onder andere als gevolg van dorpsbranden (1654, 1657 en 1674) vervangende 'nieuwbouw' gerealiseerd.

Een belangrijk verschil tussen De Rijp en de overige dorpen is het verschil in dichtheid van de bebouwing. De Rijp kent een hogere mate van verstedelijking/verdichting en heeft vele bijzondere gebouwen en monumenten.

Graft

Hoewel Graft niet als beschermd dorpsgezicht is aangewezen heeft ook dit deel van het plangebied een grote cultuurhistorische waarde. Vrijwel alle woningen zijn gemeentelijke monumenten, en daarnaast bevindt zich een aantal rijksmonumenten en een provinciaal monument binnen dit plandeel. De in Graft aanwezige monumenten zijn hier onder opgesomd, waarbij 'GM' staat voor gemeentelijk monument, 'RM' voor rijksmonument en 'PM' voor provinciaal monument.

Straat	Nummer	Functie	Soort monument
Dorpsstraat	8	woonhuis	GM3
Dorpsstraat	11	woonhuis	GM2
Dorpsstraat	12	woonhuis	GM3
Dorpsstraat	13	woonhuis	GM1
Dorpsstraat	15	schuur	GM3
Dorpsstraat	17	woonhuis	GM3
Dorpsstraat	19	woonhuis	GM3
Dorpsstraat	21	woonhuis	GM3
Dorpsstraat	26	Woonhuis/voormalig weeshuis	RM
Dorpsstraat	30	woonhuis	GM3
Dorpsstraat	58	transformatorhuisje	RM
Dorpsstraat	60	woonhuis	GM1
Dorpsstraat	61	woonhuis	GM1
Dorpsstraat	63	woonhuis	GM1
Dorpsstraat	64	woonhuis	GM3
Globdijk	3	stal	GM2
Grafterbaan	6a	schuur/ woning	GM2
Grafterbaan	6	lijnbaan	GM3
Raadhuisstraat	2	woning en spuithuisje	PM
Raadhuisstraat	8	woonhuis	GM3
Raadhuisstraat	9 en 9a	boerderij	GM1
Raadhuisstraat	11 en 11a	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	12	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	13	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	16	woonhuis	GM1
Raadhuisstraat	17	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	18	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	20	pastorie/ woning	RM
Raadhuisstraat	21	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	24	hek, lijkenhuisje bij 24	GM1
Raadhuisstraat	24	raadhuis	RM
Raadhuisstraat	24	zerkenvloer bij 24	RM
Raadhuisstraat	25	stolpschuur	GM1
Raadhuisstraat	25	woonhuis	GM3
Raadhuisstraat	26	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	28	woonhuis	GM2
Raadhuisstraat	41 en 41a	woonhuis	GM1
Raadhuisstraat	57	woonhuis	GM2

Raadhuis

Het raadhuis stamt uit 1613 en is aan drie zijden voorzien van topgevels. Het gebouw kenmerkt zich door een rijke architectuur met pilasters, lijsten en uitspringende blokken van natuursteen. De versiering van de boogtrommels is in de trant van Hendrick de Keyser. Het gebouw herbergde in het verleden een raadzaal, kantoor, opslagruimte en waarschijnlijk een waag. Het is onduidelijk wie de bouwmeester was, maar vermoed wordt dat dit Hendrick de Keyser of Lieven de Key was. De benedenverdieping van het raadhuis wordt momenteel gebruikt als expositieruimte van museum In 't Houten Huis. Op de eerste verdieping bevindt zich de raadzaal, die onder andere gebruikt wordt voor huwelijksvoltrekkingen.

Pastorie

De voormalige pastorie is momenteel in gebruik als woonhuis. Het gebouw is in 1878 gebouwd als vervanging van de voorgaande pastorie die waarschijnlijk dateerde uit de eerste helft van de 17e eeuw. Vanwege de gaaf bewaard gebleven hoofdvorm en detaillering van zowel het in- als exterieur heeft het pand een hoge architectuurhistorische waarde. Vanwege de restanten uit de 17e eeuw is er ook sprake van een hoge oudheidkundige waarde. Het gebouw in in 1997 ingeschreven als rijksmonument.

Zerkenvloer

Naast het raadhuis heeft de 17e eeuwse kerk van Graft gestaan. Die is in 1952 gesloopt bij gebrek aan financiële mogelijkheden om de kerk te restaureren. De vloer van de kerk die bestaat uit 152 grafzerken, grotendeels uit de Gouden Eeuw, is behouden gebleven. Veel zerken zijn voorzien van fraaie medaillons en historisch interessante gegevens.

Historisch-functionele samenhang

De bovengenoemde Zerkenvloer, Pastorie en het Raadhuis zijn naast elkaar gelegen. In het verleden vormde dit het bestuurlijk, sociale en economische hart van het dorp. Hierdoor is er sprake van een historisch-functionele samenhang en daarmee een hoge cultuurhistorische- en esemblewaarde.

Juridische regeling

Het beschermd dorpsgezicht van De Rijp is vertaald in de dubbelbestemming Waarde - Cultuurhistorie. Op basis van deze dubbelbestemming gelden strengere eisen ten aanzien van bouwen, slopen en het uitvoeren van werken binnen het beschermd dorpsgezicht, met als doel het behouden en versterken van de cultuurhistorische waarde van dit gebied. De cultuurhistorisch waardevolle objecten in Graft zijn op een andere manier beschermd in dit plan. De reden hiervoor is dat er in Graft geen sprake is van een groot, sterk samenhangend geheel (de objecten liggen meer verspreid) en omdat er niet gerefereerd wordt naar gevelwandtekeningen. De cultuurhistorisch waardevolle objecten in Graft hebben de aanduiding 'specifieke vorm van waarde – cultuurhistorie' gekregen. Dit betekent dat deze objecten tevens zijn bestemd ten behoeve van het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden. In de regels is opgenomen dat deze objecten onder de adviesbevoegdheid van de monumentencommissie vallen. Hiermee is de feitelijke bescherming van deze objecten hetzelfde als van vergelijkbare objecten in het beschermd dorpsgezicht.