Bestemmingsplan Hamerstraatgebied

16.3 Cultuurhistorische effectrapportage

Het Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) van de gemeente Amsterdam heeft in oktober 2004 een cultuurhistorische effectrapportage opgesteld (zie als bijlage 15), waarin de aanwezige historische waarden en kwaliteiten worden geïnventariseerd.

Geschiedenis van het plangebied
Het Hamerstraatgebied maakt onderdeel uit van de noordelijke IJ-oever van Amsterdam, die voor een belangrijk deel in de 19e eeuw tot stand kwam als gevolg van inpolderingen ter weerszijden van de landtong de Volewijk. Een groot gedeelte van deze oever, die dicht bij de oude stad gelegen was, werd aan het eind van de 19e en aan het begin van de 20e eeuw als industrieterrein in gebruik genomen vanwege de goede ligging ten opzichte van de belangrijke scheepvaartroute die het Noordzeekanaal vormde voor (inter)nationaal goederentransport.

Aan de noordoostelijke oever kwamen overwegend kleinschaliger bedrijven, vooral omdat de oostelijke kant voor de verbinding met de Noordzee minder goed bereikbaar was als gevolg van de smalle doorvaarroute in het IJ ter hoogte van Centraal Station. Evengoed kwamen er aan de noordoostoever enkele grootschalige, toonaangevende bedrijven zoals de Amsterdamse Droogdokmaatschappij (ADM), Akzo Nobel, DRAKA, Kromhout en Stork.

Het Hamerstraatgebied omvatte vooral kleinschalige en middelgrote bedrijven, die voor een deel ook de lokale markt voorzagen van voedsel- of brandstofproducten. Daarnaast waren er verschillende bedrijven die overwegend indirect gericht waren op de scheepsbouw, bijvoorbeeld in de vorm van machinebouw.

Pand van de voormalige Noordergasfabriek

Tegenwoordig is er van de hierboven geschetste situatie niet veel meer over; in de tweede helft van de 20e eeuw nam het binnenlandse scheepvaarttransport af ten gunste van wegvervoer. De kleine bedrijven in het Hamerstraatgebied maakten gaandeweg plaats voor andersoortige bedrijven en ook het karakter van het gebied wijzigde sterk toen de insteekkanalen in de jaren ’80 en ’90 grotendeels werden gedempt, zodat de scheepvaartgeschiedenis van het gebied vervaagde.

Betekenisvolle gebouwen
In het plangebied bevinden zich enkele betekenisvolle bouwwerken, zoals de Kromhouthal, de hijsinstallaties ter hoogte van Gedempt Hamerkanaal 86 en 92-98, Noordergasfabriek, De Ponthaven, Pand Noord en Voorwaarts. Het begrip ‘betekenisvol’ geeft in principe aan dat het hier om een gebouw of comlex gaat aan de hand waarvan de ontstaangeschiedenis van het gebied nog altijd afleesbaar is. Daarmee heeft het betreffende gebouw of complex een cultuurhistorische betekenis.

Figuur Situering betekenisvolle gebouwen

Deze gebouwen dienen bij de herontwikkeling van kavels bij voorkeur gehandhaafd blijven vanwege de beeldbepalend karakter voor het gebied.

Stedenbouwkundig en ruimtelijk structuur
Het gebied heeft ondanks de demping van de meeste kanalen haar oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur behouden. De karakteristieke elementen daarvan, zoals de zichtlijnen, de bijzondere straatprofiel van de Meeuwenlaan, de herkenbaarheid van de voormalige kanalenstructuur, worden door dit bestemmingsplan intact gelaten.