Bestemmingsplan Eenhoorn I

2.2 Geschiedenis van het plangebied

Het plangebied De Eenhoorn bevindt zich in het voormalige Diemermeer dat rond 1200 is ontstaan na een doorbraak van de Diemerzeedijk. Later vergrootte het Diemermeer zich tot het Watergraftsmeer. Graft, dat gracht betekent, verwijst naar de open verbinding tussen de Zuiderzee en de Amstel. Omdat de watermassa zich telkens uitbreidde en een bedreiging voor de omgeving werd, kreeg Amsterdam in 1624 toestemming om het meer te omdijken en droog te malen. Voor de inpoldering werd in 1628 de Ringvaart gegraven.
In de polder werden twee haaks op elkaar staande hoofdwegen aangelegd, de Middel Wech en de Kruis Wech, en werd een rechthoek van tochtsloten gegraven die naar de twee zijden afwaterden op de ringvaart. Door kleinere slootjes werd de polder in 60 kavels van circa 9 hectare gedeeld. Het ruimtelijke ontwerp weerspiegelt de 17de eeuwse vormgevingsidealen van een overzichtelijke en evenwichtige ordening. Deze verkaveling is in de 20ste eeuwse inrichting van de Watergraafsmeer bewaard gebleven.

Figuur 1. Het Diemermeer op de kaart van J.J. Beeldsnijderuit 1575

In de 17de en 18de eeuw ontwikkelde de Watergraafsmeer zich tot een gebied waar buitenhuizen (zoals De Vergulden Eenhoorn en 't Roode Hart), plezier- en moestuinen gevestigd waren. Vanwege de economische bloei en de internationale welvaart nam de vraag naar agrarische producten toe. Hierdoor werd de directe omgeving van Amsterdam van steeds groter belang voor de groentevoorziening. De groenten konden direct naar Amsterdam verscheept worden. Schuiten vertrokken vanaf de Schulpbrug (over de Ringsloot, nu Weespertrekvaart) en voerden tot aan de Amstelbrug.

Figuur 2. Het Eenhoorngebied (Eenhoorn I en Eenhoorn II) geprojecteerd op de kaart van Pieter Van den Berghe uit 1719, met de singels en siertuinen langs de Ringdijk en Schagerlaan (haaks gelegen op de Ringdijk); 1. De Vergulden Eenhoorn, 2. 't Roode Hart.

Tijdens de Franse overheersing aan het begin van de 19de eeuw zijn bijna alle buitenplaatsen in de Watergraafsmeer vanwege de economische teruggang afgebroken. De grond werd opnieuw verkaveld en als bouwgrond verkocht. Langs de Ringdijk en de Schagerlaan werd van het beschikbare puin onder meer bebouwing opgericht.

In de 20ste eeuw breidde de stad zich naar het zuiden toe uit en kwam in het plangebied een verstedelijkingsproces op gang. Verkavelingssloten werden gedempt en het terrein werd opgehoogd. In het zuidelijke deel van het plangebied werd in 1939 het Prins Bernhardpark aangelegd en werd het nieuwe Amstelstation geopend.
Het gebied vormde een niet onbelangrijk onderdeel van het AUP, vooral als entree van de stad vanaf de nieuw aan te leggen Gooiseweg die middels twee rotondes aansluiting gaf op de geprojecteerde Wibautstraat (richting centrum) en Mr. Treublaan (richting zuid). In 1952 werd het partiële uitbreidingsplan Eenhoorn vastgesteld dat voorzag in gemengd woon-/werkgebied: deze duplexwoningen aan de Rudolf Dieselstraat vormen daarin nog slechts een reminiscentie van de enigszins 'statig' gedachte wijk in het AUP 1935. Deze wijziging in 1952 was het gevolg van de ingrijpende herziening die nodig was voor het noordwestelijke gedeelte van het in 1939 in het kader van het AUP van kracht geworden uitbreidingsplan Watergraafsmeer. Gewijzigde verkeerstechnische oplossingen voor de ontsluiting van het plangebied rond het Amstelstation en voor de afwikkeling van de inmiddels als kruisingsvrije snelweg geprojecteerde Gooiseweg, deden het reeds in 1933 ontworpen verkeerscircuit ter hoogte van de Kamerlingh Onnesweg sneuvelen. Daardoor raakte dit gedeelte van het uitbreidingsplan Watergraafsmeer zijn logische en door Van Eesteren fraai ontworpen stedenbouwkundige ruggengraat kwijt. Om de belangrijke verbinding tussen Transvaalbuurt en (zuidelijke) Watergraafsmeer alsnog tot stand te brengen werd in 1959 de Nobelweg in het verlengde van de Schalk Burgerstraat als verkeersas doorgetrokken naar de Maxwellstraat, parallel aan de Gooiseweg. Mede daarom is het noordwestelijke gedeelte langs de Ringdijk aan weerszijden van de Nobelweg in twee afzonderlijke gebieden uiteengevallen. Het plangebied 'Eenhoorn' is er zodoende nogal verweesd bij komen te liggen.

Het karakter van het Eenhoorngebied is sinds enige tijd aan het veranderen. In stedenbouwkundig opzicht blijft de gesloten westelijke en zuidelijke randbebouwing intact vanwege de geluid afschermende werking. Door de toevoeging van de woonfunctie aan de groene Ringdijk en aan de Kamerlingh Onneslaan, de nieuwe vestiging van hotel Casa400 en de studentenwoningen krijgt het gebied meer een gemengde functie (zie hoofdstuk 4 Ruimtelijk kader).