Watervogelenbuurt, Hoograven, Tolsteeg

3.4 Ruimtelijke hoofdstructuur

Het plangebied wordt begrensd door een aantal belangrijke en herkenbare lijnen in de stad. Een deel daarvan zijn historische lijnen, zoals de Vaartsche Rijn, de Kromme Rijn, en de Catharijne- en Tolsteegsingel. Een ander deel bestaat uit belangrijke verkeerslijnen: de oostwest gelegen spoorlijn, de Waterlinieweg en de A12.
Er zijn een drietal barrières; de autosnelwegen met flinke groenstroken aan de oost en zuidzijde en de oostwest gelegen spoorlijn tussen de Watervogelbuurt en Tolsteeg. Door de snelwegen is er weinig direct contact met de aangrenzende gebieden. Het spoor vormt een barrière tussen de Watervogelbuurt en Tolsteeg. De Watervogelbuurt grenst aan het centrum en functioneert deels als aanloopgebied naar het centrum, met name aan de Westerkade en in mindere mate de Gansstraat zijn detailhandel,horeca en bedrijvigheid aanwezig. Dit zijn van oudsher de routes het centrum in.

De Watervogelbuurt en Tolsteeg waren vroeger verbonden met elkaar via het Oude Houtensepad (toen de route naar Houten), dit bebouwingslint is in beide buurten nog aanwezig maar fysiek onderbroken door het spoor. Er zijn momenteel twee onderdoorgangen die de buurten met elkaar verbinden. Eén die de Briljantlaan en de Albatrosstraat met elkaar verbindt, en één die, voor langzaam verkeer, het Tolsteegplantsoen met de Laan van Soestbergen verbindt. Hoograven grenst in het westen aan de Rivierenbuurt, weliswaar gescheiden door de Vaartsche Rijn. De verbindingen zijn aanwezig bij de Baden Powellweg, Diamantweg en 't Goylaan. De verbinding met Lunetten vindt eveneens plaats via de 't Goylaan, en voor langzaam verkeer via drie snelwegonderdoorgangen, waarvan de Amethistweg tevens een busverbinding is.

Een zuidelijke snelwegonderdoorgang, de Verlengde Hoogravenseweg, maakt voor langzaam verkeer het Nieuwegeinse Laagraven bereikbaar. Op deze plek is ook nog een voetgangers-oversteek over het Merwedekanaal aanwezig parallel aan de snelweg, die uitkomt op de Winthontlaan.

Belangrijke ontsluitingswegen binnen het plangebied zijn: voor Hoograven/ Tolsteeg 't Goylaan, de Briljantlaan, de Diamantweg, de W.A. Vultostraat en de Constant Erzeijstraat. Voor de Watervogelbuurt zijn dit de Albatrosstraat, de Westerkade en de Gansstraat. De verbinding tussen Hoograven/ Tolsteeg en de Watervogelbuurt wordt gevormd door de Albatrosstraat en voor fietsers eveneens door de Westerkade en de Laan van Soestbergen. (zie figuur 4.2).

Binnen het plangebied is een aantal belangrijke groenstructuren aanwezig. Deze manifesteren zich zowel in verbindende lijnen als vlekken. Deze groenstructuren komen voor een deel voort uit het landschap dat vroeger op deze plek aanwezig was voordat het is bebouwd. Daarnaast is een aantal groenstructuren aangelegd bij de realisatie van de woningbouw.

Belangrijke structurerende waterlopen zijn:
- Kromme Rijn;
- Vaartsche Rijn met enkele groene plekken;
- de singel door Hoograven met de verschillende aanliggende plantsoenen;
- Stadsbuitengracht met zijn groene taluds.

Belangrijke groene gebieden zijn:
- begraafplaats aan de Koningsweg en de begraafplaats aan de Opaalweg;
- de bermen langs de Oosterspoorbaan, de Waterlinieweg en de A12;
- het 'park' langs de Baden Powellweg en het Houtense pad;
- de groenstrook in het midden van de Julianaweg, oud inundatiekanaal;
- Tolsteegplantsoen.

Deze elementen zijn bijzondere en waardevolle plekken in dit deel van Utrecht. Behalve de ruimtelijke en recreatieve waarde van het openbaar groen, is ook de ecologische kwaliteit van het groen voor de stad belangrijk.

Naast deze structurerende water- en groenstructuur kent dit stadsdeel vele kleine groene plekken. Sommige liggen tussen de bebouwing en andere zijn heel bewust mee ontworpen, zoals in de stempels. Naast de groene plekken zijn bomenrijen van groot belang voor de ervaring van een plek of route. In de Watervogelbuurt staan zowel monumentale bomen (Gansstraat en Pelikaanstraat) en beeldbepalende bomen. Belangrijke boomstructuren zijn te vinden in de Gansstraat, de lijn: Hooft Graaflandstraat/ W.A. Vultostraat/ Briljantlaan/ Albatrosstraat en 't Goylaan. In het profiel van de Julianaweg worden de kruisingen met de dwarsstraten gemarkeerd door dubbele bomenrijen.

Volgens het Groenstructuurplan is de Vaartsche Rijn met beide oevers een belangrijke verbinding. Dat pleit voor een doorgaande groene lijn vanaf het Liesbospark tot aan het park De Watertoren. Tevens zijn de drie begraafplaatsen en de verbinding tussen de Liesboswetering en deze begraafplaatsen als belangrijke groenstructuren aangemerkt.

Figuur 4.2: Hoofddragers plangebied Figuur 4.3: Gebiedsindeling in vlakken

Het plangebied is onderverdeeld in vijf gebieden: 1. Watervogelbuurt, 2. Oud Hoograven, 3. Nieuw Hoograven en Tolsteeg, 4. Vaartsche Rijn strook en 5. Rijksweg A12 (zie figuur 4.3).

1. Watervogelbuurt

In dit gebied zijn zes eenheden te onderscheiden (zie figuur 4.4):

• 1. Het deel rond de Vaartsche Rijn, waar het verkavelingpatroon is verbonden met de oude structuren. De verkaveling wordt gekenmerkt door diepe percelen van diverse breedte en diversiteit in de bouwvolumes. Dit gebied kenmerkt zich door een menging van bebouwing en functies aan de kades en de kop van de Gansstraat en de stegen naar de achterterreinen.
• 2. De Watervogelbuurt uit de jaren '30 kenmerkt zich door gesloten bouwblokken en de rustige woonstraten deels met voortuinen.
• 3. De stadsvernieuwing- en stedelijke invullingen langs de kromme Rijn, waarvan de randen het karakter van de lange lijnen Gansstraat en Kromme Rijn ondersteunen. Deze deelgebieden zijn naar binnen gekeerd met elk hun eigen karakter.
• 4. De stadsvernieuwing aan de Bleekstraat is een bouwblok rond een openbaar binnenterrein.
• 5. De begraafplaats met zijn Lommerrijke sfeer.
• 6. Het Oude Houtense pad, een vroegere lange lijn, kenmerkt zich door bebouwing, van een rij woningen in twee lagen met kap met een diepe voortuin, aan één zijde tegenover de begraafplaats. Aan beide zijden staan losse woningen.

Uitgangspunt:

Voor een groot deel is dit een historisch stukje stad, waar de regelingen zijn gericht op behoud van de karakteristiek en het versterken of terug brengen hiervan. Daarnaast zijn de regelingen erop gericht om functiemenging aan de Ooster- en Westerkade te vergroten.

Figuur 4.4: Watervogelbuurt Figuur 4.5: Oud Hoograven

2. Oud Hoograven

Oud Hoograven (zie figuur 4.5) bestaat uit langgerekte gesloten bouwblokken van eengezinswoningen met kap. De eengezinswoningen zijn gesitueerd langs de rechte noordzuid gerichte straten: de Julianaweg, de Burgemeester Hooft Graaflandstraat, de Constant Erzeijstraat, de W.A. Vultostraat en enkele kortere straten ten zuiden van het Smaragdplein. De Julianaweg is de centrale openbare ruimte in deze buurt. De groene middenberm is het gedempte inundatiekanaal. Op veel plaatsen worden de woonhuizen gebruikt als winkel, klein bedrijf of beroep aan huis. Veelal zijn de achtererven daarbij bebouwd. Oorspronkelijk zijn de dwarsstraten hiervoor bedoeld, de panden op de kopse kanten van de gesloten bouwblokken waren voorzien van winkel- en bedrijfsruimten.

Uitgangspunt:

De ruimte van de Julianaweg is belangrijk in dit deel. De gevels van de bebouwing zijn karakteristiek en moeten worden behouden. Achter kan worden uitgebouwd en opgetrokken.

Figuur 4.6: Nieuw Hoograven en Tolsteeg Figuur 4.7: Vaartsche Rijnstrook

3. Nieuw Hoograven en Tolsteeg

Nieuw Hoograven en Tolsteeg bestaan uit clusters van eengezinswoningen en gestapelde woningen met relatief veel semi-openbaar groen (zie figuur 4.6). Het gaat hier voornamelijk om zogenaamde "stempels" van naoorlogse woningbouw. Dit zijn samenhangende composities van verschillende typen bebouwing (zowel eengezinswoningen in rijtjes als meergezinswoningen in portieketagewoningen) die herhaald worden tot één groter geheel. De meergezinswoningen hebben vaak open, gemeenschappelijke tuinen, maar soms is er sprake van privé tuinen bij de benedenwoningen. De stempels zijn min of meer als losse eenheden neergelegd, aangevuld met bebouwingsvelden, en van elkaar gescheiden door infrastructuur en/ of groenstructuur. Ter hoogte van de Aquamarijnlaan draait de kavelrichting. De stempels zijn door verschillende architecten uitgewerkt en hebben daardoor een verschillend uiterlijk en karakter. Ondanks de verschillende architectuurstijlen oogt de buurt als een eenheid. De bebouwingsvelden bestaan enerzijds uit voorzieningen die gegroepeerd zijn, anderzijds uit een aantal woonbuurtjes met een afwijkend karakter. Dit zijn de rij flats aan het Tolsteegplantsoen. De Bokkenbuurt waar een mix van eengezinswoningen en appartementen staan in twee tot drie lagen met kap, gegroepeerd rond een centraal pleintje (Elandplein). Binnen het buurtje draait de kavelrichting van de richting van Tolsteeg naar de richting van het spoor. Ook de woningen rondom het Looplantsoen vormen een eigen buurtje. Hier bevindt zich een mix van hoog- en laagbouw. De laagbouw in twee lagen met voortuinen ten zuiden van het Kastelenplantsoen vormt een eigen eenheid. De hoofd groenstructuur bestaat uit een singel, en de overgangszone naar de Waterlinieweg (waarin zich ook een grote begraafplaats bevindt).

Uitgangspunt:

Typerend van deze buurten zijn de herkenbaarheid van de stempels en het verschil met en tussen de overige buurten. Ook is de groenstructuur kenmerkend voor dit deel van de stad. De regelingen zullen gericht zijn op het behouden van de groenstructuur en het behouden van de karakteristieken van de verschillende buurten.

4. Vaartsche Rijnstrook

In de Vaartsche Rijn strook is eveneens sprake van clusterbouw. Hier zijn, in tegenstelling tot Nieuw Hoograven-Tolsteeg, in zich zelf gekeerde eilanden met geringe samenhang met hun omgeving te vinden (zie figuur 4.7). Het gaat hier om bebouwing met een grote mate van variatie in typologie en functie. Er zitten zowel woningen als bedrijven, voorkanten en achterkanten en veel verschillen in maat en schaal. De functies worden afgewisseld door plantsoenen. Dit zijn de plekken waar de oever ook toegankelijk wordt, meestal is de oever slechts bereikbaar vanaf het terrein van de afzonderlijke functies. Het noordelijke deel van de Vaartsche Rijnstrook staat bekend als Rotsoord. Dit gebied heeft een lange cultuurhistorische geschiedenis en vormt daarmee een eigen ruimtelijke eenheid binnen de Vaartsche Rijnstrook. Het is een gebied met een eigen karakter, door de bijzondere bebouwing en groenelementen (dierenweide, boomgaard, vogelopvang en volkstuinen).

5. Rijksweg A12

Het deel van de Rijksweg A12 ten zuiden van Hoograven valt binnen de gemeentegrens en is daarmee het vijfde deelgebied (zie figuur 4.8). Hiertoe behoort de snelweg en zijn bermen.

Figuur 4.8: Rijksweg A12

Functionele kenmerken

Watervogelbuurt

Deze buurt is voornamelijk een woonbuurt, waarvan de Watervogelbuurt met boven- en benedenwoningen uit de jaren '30 nog steeds zeer geliefd is. De Gansstraat was van oudsher een straat met verschillende functies naast wonen. Dit komt weer terug. Hier zijn eveneens bijzondere functies gevestigd zoals begraafplaats Soestbergen en de psychiatrische observatiekliniek Pieter Baan Centrum.

Het deel rond de Vaartsche Rijn is zich aan het ontwikkelen als uitloopgebied van de binnenstad. Dit gebied kenmerkt zich door een menging van bebouwing en functies (waaronder detailhandel, horeca, ambachtelijke bedrijven en wonen) aan de kades en de kop van de Gansstraat.

Oud Hoograven

Oud Hoograven is voornamelijk een woonbuurt. Het relatief aantrekkelijke woonmilieu wordt bepaald door eengezins-koopwoningen met een karakteristieke erkeruitbouw. Niettemin veroorzaken de geringe afmetingen van deze woningen, waardoor ze door de meeste gezinnen te klein worden bevonden, een grote doorstroming. Op veel plaatsen worden de woningen gebruikt als winkel, klein bedrijf of werken aan huis.

Nieuw Hoograven/Tolsteeg

Net als Oud Hoograven is Nieuw Hoograven / Tolsteeg een woonbuurt. Afwijkend gebruik van de woningen komt hier zelden voor. De woningbouw in dit deel van Zuid is hoofdzakelijk het werk van corporaties en bevat veel sociale huurwoningen. De voorzieningen in de wijk zijn clusters van winkels, zorg/maatschappelijke voorzieningen of scholen. Waarbij winkels en zorg gecombineerd worden met wonen erboven.

Vaartsche Rijnstrook

In de Vaartsche Rijnstrook worden woonbuurtjes afgewisseld met bedrijvigheid en openbaar groen. De bereikbaarheid van de bedrijven aan de Vaartsche Rijnstrook is vanwege de smalle woonstraten zeer matig. Daarnaast zijn er een sporthal, sportvelden, een school (ROC) en een roeivereniging te vinden.

Rijksweg A12

Dit is de snelweg met zijn bermen. Deze rijksweg heeft zowel een plaatselijke, regionale als landelijke functie.