Haarzuilens

4.2 Nieuwe ontwikkelingen

4.2.1 Beschermd stads- en dorpsgezicht

Een groot gebied rond Haarzuilens is voorgedragen om aangewezen te worden als beschermd stads- en dorpsgezicht volgens de Monumentenwet 1988. De voorgenomen aanwijzing komt voort uit het landelijke Monumenten Inventarisatie Project jongere bouwkunst en stedenbouw en betreft bebouwing en stads- en dorps structuren uit de periode 1850-1940. Het college van B&W heeft bij besluit van d.d. 18 december 2012 en de raad bij besluit d.d. 7 feb 2013 een positief advies afgegeven inzake de aanwijzing van de beschermde gezichten.

Met het opstellen van een bestemmingsplan wordt, wanneer dat bestemmingsplan voldoende beschermend is, voldaan aan artikel 36 van de Monumentenwet waarin staat dat de gemeenteraad ter bescherming van een beschermd stads- en dorpsgezicht een bestemmingsplan als bedoeld in de Wet ruimtelijke ordening dient vast te stellen. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de minister van Infrastructuur en Milieu zijn bevoegd om gezamenlijk beschermde stads- en dorpsgezichten aan te wijzen. Het rechtsgevolg van de aanwijzing is, naast de verplichte vaststelling van een beschermend bestemmingsplan, dat op onderdelen de bouwregelgeving afwijkt van 'gewone' gebieden.

Het voorgenomen beschermd gezicht Haarzuilens is van algemeen belang vanwege het vanuit één concept ontworpen ensemble van kasteel, park en dorp te midden van een bijbehorende agrarische entourage van open polderland. Deze voor Nederland unieke grooschalige aanleg heeft zowel ideologisch als fysiek gebruik gemaakt van een Middeleeuws verleden, waarbij de oude bestaande structuren en restanten uit die periode respectievelijk zijn aangepast, aangevuld en intact gelaten.

In de beschrijving van het beschermde stads- en dorpsgezicht worden de volgende te beschermen waarden expliciet genoemd:

• de landschappelijke parkaanleg rond kasteel De Haar naar ontwerp van H. Copijn als cultuurhistorisch en landschappelijk zeer waardevolle groenstructuur te midden van en in contrast met het vlakke en open polderlandschap;
• kasteel De Haar als kern van deze aanleg met diverse zichtassen over het weidegebied richting Maarssen, Breukelen en Utrecht en als voorbeeld van een voor Nederland grootschalige particuliere 19e-eeuwse ontwikkeling;
• het laat-19e eeuwse dorp Haarzuilens naar ontwerp van P.J.H. Cuypers als geïdealiseerd voorbeeld van een verplaatst Middeleeuws dorp in de vorm van een brinknederzetting met toevoeging van een omgrachting en wal als uitdrukking van een verdedigbaar dorp en voorzien van een nog grotendeels gave, kleinschalige en historiserende bebouwing met het bijbehorende materiaal- en kleurgebruik, dakbedekking en erfafscheiding;
• ruimtelijk-historische samenhang tussen kasteel, park en dorp in een geheel landschappelijke omgeving;
• historisch-functionele relatie tussen het park, kasteel en de omringende agrarische gronden als onlosmakelijke onderdelen van het gehele multifunctionele landgoed;
• Middeleeuwse ontginningsstructuren betreffende de verkavelingen, de ontginningsassen, de zij- en achterkaden, de waterlopen en de doorgaande wegen, in het kasteelpark deels geïncorporeerd in de nieuwe aanleg en in de omringende polders nog grotendeels gaaf en onderling visueel herkenbaar;
• de in het gebied aanwezige historische bebouwing, archeologische terreinen en bijzondere elementen als de eendenkooi en de Hamtoren.

Begrenzing

Het gezicht wordt in het westen begrensd door de gemeentegrenzen met Breukelen en Harmelen. In het noorden valt de grens samen met de gemeentegrens met Maarssen (langs de A2) en in het zuiden wordt de grens bepaald door de spoorlijn en de Vleutense Wetering. De begrenzing aan de oostzijde is afgestemd op het groene, landschappelijke karakter van de ruimtelijke begrenzing van het open landschap ten opzichte van het bebouwde gebied van Vleuten. Aan de noordoostzijde was de grens in eerste instantie doorgetrokken in een rechte lijn in de richting van de A2. Naar aanleiding van inspraakreacties is de begrenzing aangepast aan de begrenzing van het Landinrichtingsplan (ter hoogte van de Dorpsstraat/Houtwerf), in die zin dat het gedeelte ten westen van de tuinen gelegen aan de Houtwerf nu binnen het beschermd stads- en dorpsgezicht valt.

Bestemmingsplan

Het plangebied van het bestemmingsplan komt grotendeels overeen met dat van het te beschermen stads- en dorpsgezicht; alleen aan de oost- en zuidzijde is het plangebied van het bestemmingsplan uitgebreider. De bovengenoemde waarden worden middels een regeling in het bestemmingsplan beschermd.

Hamtoren

In het bestemmingsplan wordt het beschermd stads- en dorpsgezicht vertaald in de bouwregels. Er worden dubbelbestemmingen opgenomen voor Archeologie en Cultuurhistorie. Daarnaast wordt er in de bouwregels rekening gehouden met de gewenste openheid in het gebied. De diverse monumenten worden ook beschermd via onder andere de Monumentenwet.

In het bestemmingsplan wordt verder rekening gehouden met de wens uit het landinrichtingsplan om ter plaatse van het gebied dat op de waarderingskaart tot het oorspronkelijk parkontwerp behoort, een parkbos aan te leggen.

4.2.2 Landinrichtingsplan Haarzuilens

4.2.2.1 Algemeen

De verandering van het gebied Haarzuilens is al volop in gang. Met de toename van het aantal inwoners in Leidsche Rijn neemt de druk op het buitengebied voor recreatie toe. Door uitvoering van het Landinrichtingsplan Haarzuilens wordt een deel van het gebied als duurzaam recreatief groengebied ingericht. Dit moet de recreatieve druk op dit gebied in goede banen leiden. Bijzondere aandacht is nodig voor de afstemming tussen de belangen van bewoners en bedrijven in het gebied ten opzichte van de belangen van recreanten en toeristen, die het gebied, het dorp en het kasteel komen bezoeken. Overlast van beide gebruikersgroepen ten opzichte van elkaar moet zoveel mogelijk voorkomen worden, de inrichting van een duurzaam groengebied moet de basis vormen voor een win-winsituatie.

4.2.2.1.1 Doelstelling

De doelstelling van het landinrichtingsplan is de realisering van een openbaar toegankelijk recreatiegebied van circa 450 ha en 15 km recreatieverbindingen voor wandelaars en/of fietsers. Eenheid van beheer van dit gebied is gewenst. Op een drukke dag moet het gebied plaats bieden aan 15.000 dagrecreanten. De huidige bezoekers van het kasteel met bijbehorende parken tellen niet mee in deze dagcapaciteit van 15.000 recreanten. Het nieuwe recreatiegebied behoudt een groene inrichting en is vooral bestemd voor de omliggende woongebieden en de bewoners in het gebied zelf. Gestreefd wordt naar een heel aantrekkelijk recreatiegebied wat betreft bereikbaarheid, beleving van rust en ruimte, hoogwaardige natuur en veiligheid. Ook voor andere functies dan recreatie (zoals water, milieu en verkeer) neemt het landinrichtingsplan maatregelen om de bestaande kwaliteiten van het gebied te bewaren en, waar mogelijk, te verhogen.

4.2.2.1.2 Uitgangspunten

Bij het ontwerp van het plan hebben fysieke factoren zoals bodem en water aan de basis gelegen. Daarnaast heeft cultuurhistorie een belangrijke rol gespeeld. De waardering van het huidige landschap is zoveel mogelijk gerespecteerd. Mogelijkheden voor natuurontwikkeling zijn van invloed geweest op het plan. Er is rekening gehouden met wensen van bewoners uit de omgeving. Deze benadering heeft samen met de basisfilosofie (zie hiervoor de volgende paragraaf) tot de uitgangspunten voor inrichting en bepaling van sferen geleid.

4.2.2.2 De basisfilosofie van het landinrichtingsplan

Landgoed bij de stad

Het plangebied wordt ontwikkeld als landgoed bij de stad. Een landgoed heeft de recreant als totaalconcept veel te bieden: cultuurhistorie, bewegingsruimte, een romantische entourage, beleving van het agrarische landschap, verschillende andere landschappen en natuur. In Haarzuilens beleeft de recreant op loop- en fietsafstand de confrontatie tussen stad en platteland, de overgang van vertier en vermaak bij pleisterplaatsen naar stille natuurplekjes en de afwisseling tussen grootschalig en kleinschalig landschap. Waar een landgoed vroeger vooral een lusthof was voor de bewoners van het landgoed, zal het hier een lusthof zijn voor mensen uit de stad. Het landgoed wordt ingericht als natuur bij de stad.

Kasteel de Haar als sfeermaker van het landgoed

Als grote sfeermaker geeft het kasteel het landgoed samenhang. Zichtlijnen vanaf verschillende delen van het landgoed op het kasteel versterken deze samenhang. Het kasteel is middelpunt van het landgoed en trekt veel toeristen. Door nieuw bos aan de westzijde van het kasteel toe te voegen komt het kasteel in het midden van bos te liggen.

De rivier als drager van het landschap

Het landschap is ontstaan door de rivier waarvan de Vleutense Wetering en de Bijleveld nog een restant vormen. Op de stroomrug is het landschap kleinschaliger dan in de komgebieden. Dit contrast wordt bij de ontwikkeling van het landgoed versterkt. In dit plan wordt de rivier weer opgepakt als drager van het landschap in het deelgebied ten zuiden van de Parkweg. Bij de rivier kunnen veel bezoekers recreëren. Vanaf de Verlengde Parkweg is dit een van de ingangen vanwaar je verder het gebied in trekt.

Veel recreanten in een relatief open landschap

Het bos dat gerealiseerd gaat worden zal open plekken en bos in verschillende groeistadia hebben. Om open gebieden toegankelijk te maken voor recreanten worden veel aantrekkelijke routes en pleisterplaatsen gemaakt waar recreanten zich concentreren. Pleisterplaatsen zijn attractieplaatsen waar men speciaal naartoe gaat, omdat er iets te beleven valt. Voorbeelden zijn een kinderboerderij of horeca.

Natuur als toegevoegde waarde

Er zijn kansen om hier, ondanks dat het groen in de eerste plaats een recreatieve functie heeft, natuurwaarden te realiseren. Natuur en recreatie kunnen hier goed samengaan. Schraalgraslanden, rietlanden, bloemrijke graslanden en monumentale bossen zijn mogelijk en bieden de recreant een rijke, afwisselende beleving van het landgoed.

Goed bereikbaar landgoed voor de fiets, auto aan banden

Men komt naar het gebied om rust en ruimte te beleven. De veiligheid en beleving van de recreant die fietst en wandelt staat voorop. Recreatiepaden zijn zo veel mogelijk gescheiden van gemotoriseerd verkeer. Voor de veiligheid en de beleving van rust is het nodig dat er niet meer gemotoriseerd verkeer door het gebied komt. Het streven is dat maximaal 60% van de recreanten met de auto naar het landgoed komt. Daarnaast worden maatregelen voorgesteld om doorgaand verkeer terug te dringen en de snelheden te beperken. Veilige oversteekplaatsen zijn een belangrijk speerpunt. Auto's worden aan de rand van het recreatiegebied opgevangen waar men gratis kan parkeren. Zo wordt gestimuleerd dat het recreatieverkeer niet het gebied in rijdt. Meer naar het hart van het landgoed toe kan betaald parkeren ingevoerd worden. Bij het parkeerterrein van het kasteel is dit al het geval. Ook bij de pleisterplaatsen zal het mogelijk zijn om te parkeren.

4.2.2.2.1 De sfeergebieden van het landinrichtingsplan

Er is een indeling gemaakt van gebieden waar verschillende sferen tot uitdrukking komen. De sferen komen tot uitdrukking in natuur, landschap, cultuurhistorie en recreatieve beleving. Soms wordt het huidige sfeerbeeld gehandhaafd, zoals het gebied rond het kasteel en het dorp Haarzuilens, en soms wordt een nieuwe sfeer gecreëerd, zoals bij Parkbos de Haar. Markante plekken zijn belangrijk voor de sfeer. Bestaande markante plekken zijn kasteel de Haar, Gemaal Haarrijn, de eendenkooi, het dorp Haarzuilens, het Stalplein en de Hamtoren. In Parkbos de Haar en het bos van rust en ruimte zijn er mogelijkheden voor nieuwe markante plekken. Kasteel de Haar en het Dorp Haarzuilens zijn aparte sferen. Hieronder volgt een beschrijving van de sfeer die per sfeergebied wordt nagestreefd.

De Rivier, tussen de Parkweg en het spoor

De bij de landinrichting betrokken partijen staan achter de inhoud van het landinrichtingsplan en hebben uitgesproken dit plan via het herijkte programma RodS soberder zal worden uitgevoerd. De stuurgroep RodS-Utrecht heeft aan de Uitvoeringscommissie verzocht om een herijkt plan/ontwerp te ontwikkelen voor het deelgebied Haarzuilens dat qua investeringsbudget past binnen het beschikbare budget. Het herijkte plan/ontwerp voor Haarzuilens bestaat in elk geval uit het deelgebied De Rivier. Daarnaast wordt ook het deelgebied Parkbos nader bezien.

Op basis hiervan is een versoberd plan voor De Rivier opgesteld. Deelgebied De Rivier biedt een verbindende padenstructuur tussen Hamlaan, Breudijk en Parkbos. De versobering betekent dat uitsluitend een padenstructuur wordt gerealiseerd, in plaats van een recreatiegebied met paden en vlakgroen. Vooralsnog wordt gefaseerd uitvoering gegeven aan het aangepaste plan waarbij in de eerste fase wordt ingezet op het realiseren van een oost-westverbinding. Vervolgens wordt ingezet op extra schakels (noordwaarts) richting Parkbos.

De deelgebieden De Rivier, Parkbos, Hamlaan, Wielrevelt en Klein Limburg sluiten voor wat betreft padennetwerk op elkaar aan. Het wordt hierdoor mogelijk om doorgaande routes te fietsen of wandelen en ook verschillende rondjes te maken. Hierbij wordt deels gebruik gemaakt van bestaande doorgaande wegen.

Hieronder een impressie van het ontwerp van De Rivier

In de oorspronkelijke plannen voor De Rivier was ook een parkeervoorziening aan de Breudijk geprojecteerd. In het nu voorliggende plan worden deze parkeerplaatsen niet aangelegd. Reden hiervoor is dat er zonder vlakgroen geen behoefte is aan extra parkeerplaatsen. Recreanten kunnen parkeren bij Recreatieterrein Hamlaan en bij het Parkbos.

Recreatieterrein Hamlaan en De Rivier zijn verbonden door een fietspad. De Rivier en Parkbos worden via de kruising Breudijk-Parkweg met elkaar verbonden, dan wel over de Parkweg. Voor de fietsverbinding zou dit acceptabel zijn omdat de Parkweg een vrijliggend fietspad heeft.

Parkbos de Haar, ten westen van de Rijndijk

Dit parkbos krijgt dezelfde uitstraling als het Noorderpark bij het kasteel, maar dan een modernere uitvoering ervan en openbaar toegankelijk. Het wordt minder grillig dan de Engelse landschapsstijl. Het wordt een bos waarin verschillende overgangsfasen van bos aanwezig zijn met open plekken. Veel soorten bosvogels en insecten zullen zich hier thuis voelen. In het gebied kunnen essen-iepenbos, haagbeukenbos, bloemrijk grasland en plaatselijk moerasvegetaties (rietland, ruigte, water) tot ontwikkeling komen. Het wordt vooral een wandelgebied en op de open plekken kan men langer verblijven. Kinderen kunnen hier spelen op de speel- en ligweiden.

Parklandschap, ten noorden van het parkbos en Noorderpark

Het parklandschap krijgt een meer open karakter dan het Parkbos. Het wordt een overgangsgebied naar het open weidegebied van het Groene Hart met parkelementen en bloemrijke graslanden. De scherpe rand van het Parkbos zal hier goed te beleven zijn. Men moet het gevoel krijgen dat de landbouw onderdeel uitmaakt van het landgoed. Het gebied wordt vergelijkbaar ingericht als Klein Limburg, het gebiedje ten noorden van het kasteelpark. Grazige weiden met bloemen en rijke slootvegetaties en natte ruigten zullen volop afwisseling bieden. Het wordt niet zozeer een gebied om in te verblijven als wel om doorheen te wandelen en te fietsen.

Wielrevelt, tussen Vleuten en het kasteelpark

Het landschap blijft het huidige, open karakter behouden. Het zicht vanaf het open landschap op de bosrand van het kasteel is een ruimtelijke kwaliteit die behouden blijft. De relatieve, open grootschaligheid van het Wielrevelt (zuidwestelijk deel van het park) zal een bijzonder contrast met de stad zijn. Het oude cultuurlandschap met boomgaarden en knotwilgenrijen, waarin de steenuil kan broeden, is zeer geliefd. Het landschap wordt vooral bepaald door bloemrijke graslanden met slechts plaatselijk enige opgaande struwelen en boomgroepen.

De verkavelingstructuur en oude kerkpaden leggen de basis voor de recreatieve verbindingen vanwaar men kan genieten van de zichtlijnen. Deze paden zullen in meerdere soorten aanwezig zijn zodat men zowel over een brede, verharde laan als over een onverhard pad dwars door een bloemrijk weiland of langs grazend vee kan lopen. Pleisterplaatsen zorgen voor afwisseling voor de recreant. De archeologisch waarde van het gebied zal beleefbaar worden gemaakt.

Rust en Ruimte, vooral de blijvende landbouwgebieden

Deze gebieden stralen rust en ruimte uit en zijn vooral traditioneel landbouwgebieden. Er is een oude, door de jaren heen onveranderde verkaveling. Een deel betreft het nieuwe recreatiegebied bij de Haarrijnse plas. Het beeld daar zal vooral worden bepaald door natte en droge schraallanden, rietlanden en vochtige ruigte.

Pleisterplaatsen

Er is volgens het landinrichtingsplan ruimte voor 7 pleisterplaatsen in het gebied met openbare voorzieningen. Niet voor elke pleisterplaats is de invulling of de locatie nu al zo duidelijk dat het opgenomen kan worden in het bestemmingsplan. Er worden daarom maar een aantal pleisterplaatsen meegenomen in dit bestemmingsplan. Zie hiervoor paragraaf 4.2.6.

Bomen

Er zal gesnoeid en gerooid worden waar er sprake is van achterstallig onderhoud (bij kasteel en golfbaan). In het deelgebied ten westen van de Rijndijk wordt een nieuw parkbos ingericht. Per definitie zal het aantal bomen over het gehele gebied met de geleidelijke uitvoering van het landinrichtingsplan toenemen.

4.2.2.3 Relatie landinrichtingsplan en het beschermd stads- en dorpsgezicht

Dit bestemmingsplan dient mede ter bescherming van het (door het rijk voorgedragen) beschermd stads- en dorpsgezicht Haarzuilens. Dit betekent dat de ontwikkelingen die in het kader van het landinrichtingsplan in dit bestemmingsplan mogelijk worden gemaakt in principe niet mogen leiden tot aantasting van de te beschermen waarden volgens de voorgenomen aanwijzing. De cultuurhistorische waarden die de basis vormen voor de aanwijzing tot beschermd stads- of dorpsgezicht vormen ook de basis voor het Landinrichtingsplan. Overigens is het Rijksbeleid om cultuurhistorische waarden te behouden en te beheren waarbij bepaalde ontwikkelingen wel mogelijk gemaakt kunnen worden. In de nota Belvedère wordt dit samengevat onder het motto: Behoud door ontwikkeling.

Hieronder wordt per (te beschermen) waarde aangegeven hoe deze zich verhoudt tot de ontwikkelingen die in het kader van het landinrichtingsplan mogelijk worden gemaakt.

De landschappelijke parkaanleg rond kasteel De Haar

Het Kasteel, het Noorderpark en het Zuiderpark maken deel uit van het Landinrichtingsplan Haarzuilens. In het Zuiderpark is de golfbaan gevestigd welke zal worden uitgebreid (zie verder onder paragraaf 4.2.4). In deze delen van het plangebied zijn in het kader van het landinrichtingsplan geen planmaatregelen voorzien (de uitbreiding van de golfbaan is een particulier initiatief). Het kasteel en park worden gezien als bestaand intensief recreatiegebied.

In het Zuiderpark zal de golfbaan uitgebreid worden van 9 naar 14 holes (inbreiding). De overige uitbreiding (4 holes) vindt plaats buiten het Zuiderpark. Een voorwaarde voor de intensivering is dat dit niet mag leiden tot een fundamentele aantasting van het ontwerp van Copijn. Het gehele park is, evenals het kasteel en de historische bebouwing in het park, beschermd als rijksmonument. Dit betekent dat voor de uitbreiding van de golfbaan een monumentenvergunning op grond van de Monumentenwet 1988 nodig is. Ook hiermee zal erop worden toegezien dat de bestaande waarden beschermd worden. De toetsing op basis van de monumentenvergunning is 'zwaarder' dan die op grond van het beschermde stads- en dorpsgezicht.

Kasteel De Haar en de bijbehorende zichtassen

Voor het kasteel zal een met name conserverende bestemming worden opgenomen. De gebouwen rondom het stalplein zijn van functie veranderd (zie paragraaf 4.2.3.). Deze functiewijziging is via een vrijstelling ex artikel 19 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (oud) mogelijk gemaakt. In het bestemmingsplan wordt een mogelijkheid gecreëerd voor het bouwen van een werkschuur op de locatie waar nu een tijdelijke werkplaats is aangelegd. De nieuwe werkschuur dient landschappelijk te worden ingepast. Verder vinden in het Noorderpark een aantal keren per jaar evenementen plaats. Zoals eerder vermeld is het parkeren tijdens deze evenementen een aandachtspunt. Zie hiervoor ook paragraaf 4.2.3. Het uitgangspunt is ook hier dat de te beschermen waarden gerespecteerd worden. Voor alle ingrepen die het rijksmonument het kasteel en de bijbehorende delen van het park betreffen, is een monumentenvergunning vereist. Dat betekent een extra waarborg voor de bescherming en het behoud.

Het eind 19e-eeuwse dorp Haarzuilens

Het dorp Haarzuilens krijgt een conserverende bestemming. In het bestemmingsplan zal zoveel mogelijk worden uitgegaan van behoud van historische karakteristieken. Overigens is een groot aantal historische gebouwen ook beschermd via de Monumentenwet. De enige wijziging die op basis van het landinrichtingsplan plaats kan vinden is de herinrichting van het parkeerterrein aan de rand van het dorp, zodat het parkeerterrein efficiënter gebruikt kan worden.

Ruimtelijk-historische samenhang tussen kasteel, park en dorp in een geheel landschappelijke omgeving

Kasteel, park, dorp en omliggende landerijen vormen samen het landgoed. Kasteel, park en dorp blijven ongewijzigd ten opzichte van hun huidige functie. De omliggende landerijen worden deels omgevormd tot recreatiegebied. Bij de invulling van het recreatiegebied wordt teruggegrepen op het agrarisch landschap als basisvorm, maar weiden zijn niet meer uitsluitend bestemd voor vee, maar ook voor recreanten in een afwisseling van bloemrijk grasland met beheerkoeien en speel- en ligweiden voor recreanten. Ten westen van de Rijndijk wordt een extra stuk parkbos toegevoegd. In het oorspronkelijke plan van Copijn strekte het parklandschap zich ook verder naar deze kant uit, maar dit planonderdeel is nooit uitgevoerd. De toevoeging van dit bos is noodzakelijk om voldoende recreatiecapaciteit in het gebied te realiseren. De gekozen locatie is het meest geschikt omdat deze aansluit bij de oorspronkelijke plannen van Copijn en het nieuwe bos op deze manier een massa vormt samen met het bestaande parkbos. Verder is de bodem op deze plek vergelijkbaar met de bodem van het bestaande parkbos en daarmee redelijk geschikt voor bosontwikkeling. Vanuit cultuurhistorisch perspectief wordt de aanleg van het bos gezien als een uitdaging en belangrijke opgave om, zoals genoemd in de nota Niet van gisteren, cultuurhistorische hoofdstructuur van de Provincie Utrecht (2003) "het nooit gerealiseerde parkdeel westelijk van De Haar als inspiratiebron te gebruiken bij het realiseren van de Randstad Groenstructuur" .

Historisch-functionele relatie tussen park, kasteel en omringende agrarische gronden

De agrarische gronden veranderen van functie en worden recreatiegronden. Hierbij worden de cultuurhistorische en esthetische kenmerken van het landgoed erkend en wordt er respectvol mee omgegaan. Van oudsher had het landgoed een ondersteunende functie als nutsvoorziening voor dorp en kasteel. Kasteel, park en het dorp gedeeltelijk, staan nu in relatie tot de functies toerisme en recreatie. Daarmee blijft de samenhang in het landgoed behouden. Met de ontwikkelingen in het landinrichtingsplan blijft het groene karakter behouden.

De middeleeuwse ontginningsstructuren

De middeleeuwse ontginningsstructuren zullen zoveel mogelijk beschermd worden. Het Parkbos ten westen van de Rijndijk vormt een uitzondering. Dit parkbos krijgt dezelfde uitstraling als het Noorderpark bij het kasteel, maar dan een modernere uitvoering ervan en openbaar toegankelijk. Het wordt minder grillig dan de Engelse landschapsstijl. Het wordt een bos waarin verschillende overgangsfasen van bos aanwezig zijn met open plekken. Veel soorten bosvogels en insecten zullen zich hier thuis voelen. In het gebied kunnen essen-iepenbos, haagbeukenbos, bloemrijk grasland en plaatselijk moerasvegetaties (rietland, ruigte, water) tot ontwikkeling komen. Het wordt vooral een wandelgebied en op de open plekken kan men langer verblijven. Kinderen kunnen hier spelen op de speel- en ligweiden.

De in het gebied aanwezige historische bebouwing, archeologische terreinen, bijzondere elementen als de eendenkooi en de Hamtoren.

De in het gebied aanwezige historische bebouwing en andere elementen zullen in het bestemmingsplan een conserverende bestemming krijgen. De eendenkooi en bijbehorende bebouwing is bovendien beschermd als rijksmonument. Voor de archeologische terreinen zal ter bescherming in het bestemmingsplan een aanlegvergunningstelsel opgenomen worden.

4.2.3 Kasteel De Haar

In het plangebied bevindt zich Kasteel de Haar. Het doel van dit bestemmingsplan is een duurzame instandhouding van dit Rijksmonument. In deze paragraaf worden de huidige en toekomstige situatie van Kasteel de Haar besproken en uitgangspunten voor dit bestemmingsplan geformuleerd.

Huidige situatie

Kasteel De Haar is aangewezen als Rijksmonument en vormt samen met de parktuinen het noordelijke gedeelte van Landgoed de Haar. Daarnaast is het kasteel en de parktuin het gehele jaar geopend voor bezoekers. Het kasteel zelf is alleen te bezoeken door middel van rondleidingen.

Deze rondleidingen en het parkbezoek vormen de ruggengraat van de exploitatie. In 2007 is er op grond van artikel 19.1 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (oud) vrijstelling verleend voor het wijzigen van het gebruik van het Stalplein naar restaurant, ruimte voor besloten partijen, een kantoor voor de stichting De Haar, terras op het binnenterrein, bezoekerscentrum, souvenirwinkel, bezoekerstoilet en opslagruimte. Zaalverhuur ten behoeve van besloten feesten en partijen is alleen toegestaan ten noorden van het restaurant. Met de huidige bezoekersaantallen zijn de opbrengsten echter niet voldoende om instandhouding en toegankelijkheid te bekostigen.

Toekomstperspectief

Kasteel De Haar is het middelpunt van het landgoed en trekt veel toeristen. Het kasteel is daarmee onlosmakelijk verbonden met het landinrichtingsplan Haarzuilens. Het belangrijkste toekomstperspectief voor het kasteel is de instandhouding van het kasteel. Voor de instandhouding van het kasteel, het park en de collectie en om de toegankelijkheid van het kasteel voor het publiek te waarborgen, dient de exploitatie van het kasteel rond te zijn. Extra functies zijn nodig om dit voor elkaar te krijgen. In de beleidsnotitie zaalverhuur ten behoeve van horeca-achtige activiteiten in historische panden, wordt dit probleem erkend en geconcludeerd dat voor extra inkomsten een functionele herbestemming noodzakelijk is. Het is algemeen bekend dat instandhouding van monumentale gebouwen gepaard gaat met aanzienlijk onderhoudskosten. Door een verruiming van de horeca-achtige mogelijkheden wordt een bijdrage geleverd aan de instandhouding van deze monumentale gebouwen. Instandhouding is beter gewaarborgd met een planologische verruiming van de exploitatiemogelijkheden.

De verruiming bestaat uit het toestaan van horeca-achtige activiteiten waarvoor zaalruimte wordt verhuurd. Deze activiteiten betreffen uitsluitend zakelijke bijeenkomsten, vergaderingen, productpresentaties, diners, recepties en andere particuliere bijeenkomsten in besloten kring. Grootschalige en luidruchtige feesten passen hier niet.

Stichting De Haar heeft een vrijstelling van het bestemmingsplan verkregen (artikel 19 WRO (oud)) voor het gebruik van het souterrain en de begane grond voor zaalverhuur. Dit verzoek past binnen het hiervoor genoemde beleidskader.

Beleidslijn:

• Behoud van het monument;
• Behoud van parkachtige kasteeltuin;
• Behoud van het museale karakter;
• Vrijstelling op basis van art 19 lid 1 WRO (oud) voor wijziging van het gebruik van stalplein verankeren in het bestemmingplan;
• Het toestaan van zaalverhuur tbv horeca-achtige activiteiten conform verleende artikel 19 WRO (oud)

4.2.4 Uitbreiding Golfbaan de Haar

De Golfclub De Haar wil haar huidige golfbaan vergroten van een negen holes golfbaan naar een achttien holes golfbaan. De huidige golfbaan zal met vijf holes geïntensiveerd worden door het herinrichten van de huidige golfbaan. Vier holes krijgen een plek door uitbreidingen ten westen en ten oosten van de huidige golfbaan. Tevens wil de golfclub een driving-range aanleggen die op voorwaarde van de gemeente een openbaar karakter krijgt. Tot slot wil de vereniging het clubhuis verplaatsen omdat deze te beperkt is en niet goed gesitueerd voor een achttien holes golfbaan. Het clubhuis wordt verplaatst naar het hart van het park.

De uitbreidingslocaties van de golfbaan bevinden zich ten westen, ten oosten en ten noorden van het Zuiderpark. De uitbreidingslocatie ten westen heeft een oppervlakte van 7 hectare. Het terrein wordt begrensd door de Haarlaan, Rijndijk en Parkweg. Het gebied is momenteel in gebruik als weiland en wordt soms gebruikt als extra parkeerruimte voor bezoekers van kasteel de Haar. De uitbreidingslocatie ten oosten van de golfbaan heeft een oppervlakte van 7 hectare. Het gebied wordt momenteel gebruikt als fruitboomgaard met windsingel en laagstamfruit. De uitbreidingslocatie ten noorden van de golfbaan heeft een oppervlakte van 2 hectare. Het gebied is momenteel in gebruik als bouwland (mais).

De gemeente Utrecht is met Natuurmonumenten en Golfclub De Haar overeengekomen dat de golfbaan onder een aantal voorwaarden uit mag breiden. In het landinrichtingsplan Haarzuilens is rekening gehouden met de uitbreidingswens van de golfclub. De gebiedscommissie voor Utrecht-West heeft ingestemd met de uitbreiding onder een aantal voorwaarden. De voorwaarden die door de gebiedscommissie en de gemeente aan de uitbreiding gesteld worden zijn:

• de Haarlaan wordt openbaar toegankelijk voor langzaam verkeer;
• de Eikslaan blijft uitsluitend toegankelijk voor langzaam verkeer;
• de golfclub richt zich met name op mensen uit de regio;
• de golfclub realiseert een drivingrange waar iedereen (tegen betaling) mag oefenen;
• de drivingrange wordt niet voorzien van verlichting;
• in het Zuiderpark wordt een veilige openbare wandelroute aangelegd voor recreanten;
• de uitbreiding moet landschappelijk ingepast worden, dat geldt ook voor het parkeren en andere voorzieningen;
• de gebiedscommissie wordt betrokken bij de verdere uitwerking van de uitbreidingsplannen.

Voor de uitbreiding van de golfbaan is een MER uitgevoerd. Zie hiervoor 5.1. De uitbreiding wordt mogelijk gemaakt in het bestemmingsplan.

4.2.5 Hamlaan en omgeving

De locatie Hamlaan is gelegen aan de westzijde van Vleuten en wordt begrensd door de Dorpsstraat/Parkweg, de bebouwing Odenveltpark/Ridderhoflaan, de spoorlijn en de Hamlaan.

Het plan
Het gebied Hamlaan is het scharnierpunt tussen de bebouwde kom van Vleuten en Vleuterweide en het recreatief landelijk gebied Haarzuilens. Voor dit gebied is een Stedenbouwkundig programma van Eisen opgesteld, dat is vastgesteld door de gemeenteraad van Utrecht op 1 oktober 2009.

Het plan moet aansluiten bij het reeds ontworpen deelgebied Wielrevelt (ten noorden van plangebied Hamlaan). Verschillende infrastructurele lijnen krijgen in dit gebied een plek, waarbij het landschapsbeeld van de rivier verder wordt versterkt. De hoofduitgangspunten zijn vertaald en ingepast, waarbij de rivier uitbuigt en zich verbreedt op de kruising met de Verlengde Parkweg en het zicht op de Hamtoren wordt versterkt.

Omdat deze locatie aan de rand van het recreatiegebied ligt, is het een goede entree voor de recreant. De toevoeging van een pleisterplaats draagt daaraan bij. Deze pleisterplaats is een verplaatsing van de pleisterplaats uit het gebied De Rivier. De algemene openbare begraafplaats wordt verdeeld over het gebied in twee delen en gaat samen met recreatie. Voor de verschillende onderdelen wordt het parkeren in het gebied verdeeld en ingepast. Langs de rivier blijft voldoende ruimte over voor recreatie.

De aanleg van de Verlengde Parkweg kon niet wachten op het bestemmingsplan. Deze weg is derhalve apart via een vrijstellingsprocedure ex artikel 19 WRO (oud), planologisch mogelijk gemaakt.

Afbeelding uit Stedenbouwkundig Plan van Eisen

Water
De belangrijkste ingreep is de verbreding van de Vleutense Wetering tot een breedte van circa 25 meter. Inzet voor het totale gebied is om doodlopende sloten te vermijden, zodat er doorstroming ontstaat. De watergang langs de dierenweide wordt verlengd achter de bebouwing langs van het Odenveltpark. De watergang vormt een duidelijke markering tussen de wijk en het recreatieve gebied en krijgt de maat van een wijkwatergang.

Voor het gemotoriseerd verkeer zijn twee bruggen noodzakelijk. Eén brug over de Wetering en een brug over de hoofdwatergang in de Dorpsstraat.

Bereikbaarheid en parkeren
Langs de Verlengde Parkweg (60 km/uur) komt een vrijliggend fietspad die aansluit op het bestaande fietspad van de Parkweg en het fietspad in Vleuterweide. Daarnaast worden aanvullende routes gecreëerd om het recreatiegebied in te fietsen en er te wandelen. Onder andere is een fietsverbinding met Maarssen over de rijksweg A2 gerealiseerd.

Het parkeren wordt over verschillende clusters verspreid in het gebied. De pleisterplaats (40 parkeerplaatsen verhard) en de begraafplaats (60 parkeerplaatsen verhard) krijgen elk een parkeerplaats nabij het gebouw. Het parkeren voor recreatie vindt plaats aan de westkant van de Verlengde Parkweg en heeft een capaciteit van ongeveer 80 parkeerplaatsen (halfverhard, grasbeton). Bij echt drukke dagen is het mogelijk om in het profiel van de Verlengde Parkweg te parkeren tussen de bomen. Hier is ongeveer een capaciteit van 20 parkeerplaatsen.

Recreatie en pleisterplaats
De rivier is bij uitstek een zone voor recreatie en publieksfuncties. De voorgenomen pleisterplaats krijgt een markante plek in het gebied aan de rivier. Het is een opstapplek voor een wandeling en een overstapplek voor recreanten met een kano. Voor de invulling van de pleisterplaats is gekozen voor een horecabedrijf (categorie B, D1 of D2).

De begraafplaats
De begraafplaats wordt in twee delen opgesplitst die gefaseerd ontwikkeld worden. Elk deel kent zijn eigen mate van openbaarheid en persoonlijke uitstraling. Het grootste deel is ongeveer 4 hectare groot, waar ook de aula en het parkeren zich bevinden. De aula c.q. rouwcentrum heeft een vloeroppervlak van 1000 m2 bvo. Het kleine deel, ten westen van de Verlengde Parkweg is ongeveer 1 ha groot en bestaat uit bos met graven. Dit laatste deel van de begraafplaats wordt nog niet mogelijk gemaakt in dit bestemmingsplan aangezien de aanleg van dit deel van de begraafplaats pas is voorzien in 2030. De gronden krijgen tot die tijd de bestemming Recreatie.

4.2.6 Pleisterplaatsen/horeca

Het Landinrichtingsplan voorziet in de ontwikkeling van maximaal 7 pleisterplaatsen om voldoende capaciteit voor dagrecreatie in het gebied te creëren. Op de kaart behorende bij het landinrichtingsplan staan zoeklocaties voor de pleisterplaatsen. Daaraan wordt één locatie aan de Thematerweg toegevoegd (Thematerweg 10). Ze zijn opgenomen in het plan om voldoende capaciteit voor dagrecreatie in het gebied te creëren. Enkele voorbeelden voor de invulling van een pleisterplaats: uitkijktoren, horeca, speelboerderij, winkel of een museum. Door de Dienst Landelijk Gebied is de nadere invulling van de pleisterplaatsen onderzocht. Inmiddels is duidelijk dat een aantal locaties niet meer als pleisterplaats worden ingericht (Eikslaan) of waarvan het nog onduidelijk is waar en wanneer deze pleisterplaats er zou kunnen komen (Parkbos). Deze pleisterplaatslocaties worden daarom niet meegenomen in dit bestemmingsplan. Hieronder een overzicht van de pleisterplaatslocaties die wel meegenomen worden in dit bestemmingsplan:

Thematerweg 5
Het perceel was voorheen tijdelijk in gebruik als manege (Castellumruiters). De manege is inmiddels verplaatst naar de Reijerscop. Het voornemen is om op Thematerweg 5 een pleisterplaats in de vorm van een recreatieve voorziening met een horecavoorziening te realiseren. De bestaande boerderij en boomgaard zullen behouden blijven. De schuren zullen ook waar mogelijk behouden blijven. Naast horeca, is een recreatieve voorziening mogelijk, zoals een geitenboerderij of kinderboerderij. Ondergeschikte detailhandel is mogelijk.

Op het achterliggende terrein is een activiteitenterrein gepland. Hier kunnen activiteiten worden georganiseerd, zoals een braderie of een sportwedstrijd. Het gaat hier niet om grootschalige evenementen. Het activiteitenterrein is met een nadere aanduiding aangegeven binnen de bestemming recreatie. Wat onder een activiteitenterrein verstaan wordt, is gedefinieerd in artikel 1 van de regels.

In het Landinrichtingsplan Haarzuilens is een aantal grote parkeervoorzieningen opgenomen. De locatie ten oosten van Thematerweg 5 is er daar één van. Hier zijn inmiddels 200 parkeerplaatsen gerealiseerd. De inrichting van het terrein sluit aan bij de karakteristiek van het landschap. Ook deze parkeerplaats is met een nadere aanduiding in het bestemmingsplan opgenomen met een maximum van 200 parkeerplaatsen.

Thematerweg 10
Op deze locatie is een nieuw onderkomen voor Natuurmonumenten District Utrecht voorzien, in combinatie met een pleisterplaats. De medewerkers van een aantal vestigingen van Natuurmonumenten in de regio zullen hier hun standplaats krijgen. Aanvullend aan de kantoorfunctie zullen ook andere functies een plek krijgen. Gedacht wordt aan een educatieruimte, een potstal voor vee, fietsverhuur, (kleinschalige) horeca (theehuis met bakkerij) en een bed and breakfast.

De boerderij Wielrevelt op het perceel is karakteristiek voor zijn bouwperiode. Deze kan nog volledig worden getypeerd als een langhuistype. Afwijkend is het zelfstandige karakter van het woongedeelte, hier nog slechts door een iets hogere uitvoering. Door toepassing van een voordeur en luiken in de kenmerkende kleuren rood en wit, sluit het gebouw aan bij de bebouwing in Haarzuilens. De voorgevel is kenmerkend voor het boerderijtype (langhuisboerderij), waarbij symmetrie en gelijkmatige indeling maatgevend zijn. De boerderij wordt gehandhaafd en ingepast in de nieuwe ontwikkeling.

Op hoofdlijnen geldt voor de ontwikkeling van de locatie dat deze ruimtelijk moet aansluiten bij de karakteristiek van de Thematerweg. Dit zogenaamde agrarische lint wordt gekenmerkt door een open bebouwingsopzet, variatie in bebouwingstypen/architectuur en zicht op het achterliggende landschap. Bij herontwikkeling van de locatie is het wenselijk om te refereren aan het principe van een boerenerf. Dit betekent dat de bouwvolumes, zowel in omvang als in architectuur, moeten aansluiten bij de bestaande boerderij. De nieuwbouw functioneert dan als het ware als bijgebouwen bij de bestaande boerderij. De hoofdtoegang zal via de Thematerweg moeten zijn. De inrichting van het omliggende terrein zal op een vanzelfsprekende manier moeten aansluiten op de omgeving. Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn de toegang tot het 'erf', de inpassing van de Verlengde Joostenlaan met sloot en de aansluiting op de ecologische zone van de Haarrijnseplas. Voor deze locatie wordt de bestemming Cultuur en Ontspanning opgenomen.

Hamlaan

Horecapaviljoen Hamlaan

Ten zuiden van de Dorpsstraat en ten westen van de Parkweg is een horecagelegenheid voorzien. Deze locatie komt voort uit het Landinrichtingsplan Haarzuilens (aangeduid met 'pleisterplaats') en is onderdeel van het Stedenbouwkundig Programma van Eisen Hamlaan. Naast de pleisterplaats zal er een aantal wandelpaden worden aangelegd, loopt er een kanoroute langs de locatie en wordt er een parkeerplaats aangelegd. Ter plaatse van de pleisterplaats is er een uit-/overstapmogelijkheid voor kanovaarders. Zowel de bebouwing als het parkeren dienen binnen het op de plankaart aangegeven bouwvlak te worden gerealiseerd. Voor het exploiteren van de horecagelegenheid is er een initiatiefnemer (In Kannen en Kruiken). Er mag zich een horecavestiging vestigen die behoord tot categrie B, D1 of D2 van de Lijst van Horeca-activiteiten.

Begraafplaats

Aan de zuidzijde van de Dorpsstraat en ten oosten van de Parkweg wordt de mogelijkheid geschapen om een begraafplaats te realiseren. Ten behoeve van deze begraafplaats is een aula met bijbehorende ruimtes nodig (circa 1.000 m2) en een gebouw voor beheer van het terrein (circa 200 m2). Tevens wordt de aanleg van een parkeerplaats van maximaal 40 plaatsen mogelijk gemaakt. Zowel de bebouwing als het parkeerterrein dienen binnen het op de plankaart aangegeven bouwvlak te worden gerealiseerd. Zodoende ontstaat een compacte opzet van de bebouwing en kan de rest van het terrein een groene en landschappelijke inrichting krijgen.

4.2.7 Fietsbrug over de A2

Als één van de compenserende maatregelen voor de verbreding van de A2 is in het noordwestelijke puntje van het recreatiegebied Haarzuilens, ten westen van de eendenkooi een viaduct voor langzaam verkeer over de A2 aangelegd. Dit viaduct geeft de mogelijkheid voor de inwoners van Maarssenbroek binnen fietsafstand gebruik te maken van de recreatiemogelijkheden van Haarzuilens. Andersom kunnen de inwoners van Leidsche Rijn gebruik maken van een avonturen speelplaats die wordt ontwikkeld in het Maarssenbroeksepark. De totale lengte van de verbinding is 500 meter waarbij de zuidelijke aanlanding in het Haarzuilens gerealiseerd is. Het fietsviaduct is ook opgenomen in het Landinrichtingsplan. In juni 2012 is de brug opengesteld.

4.2.8 Parkbos

Het deelgebied Parkbos ligt ten westen van de Rijndijk. De hoofdelementen in het ontwerp van Parkbos zijn een ligweide, een lanenstructuur, zichtlijnen en een bebouwingslint. De verkavelingstructuur is de basis. Het westelijk deel bestaat uit bos met open plekken, terwijl het noordelijke deel veel opener is, vergelijkbaar met Klein Limburg. Het bebouwingslint langs de Lage Haarsedijk ligt als een enclave in het bos. Zichtlijnen van het Parkbos naar het kasteel zorgen voor een visuele verbinding. De hoofdingang wordt de kruising Rijndijk – Parkweg, welke een aparte toegang heeft voor fietsers en wandelaars. Zij komen via een bomenlaan het recreatiegebied binnen. In het Parkbos worden fiets- en wandelpaden aangelegd. Verder komt er een uitkijkheuvel en worden waterpartijen en een besloten tuin aangelegd.