Twello-Centrum

3.2 Cultuurhistorie

Het centrum (ontstaansgeschiedenis)

Het plangebied behoort tot het oude deel van de bebouwde kom van Twello. Aan het begin van de 20e eeuw concentreerde de dorpsbebouwing van Twello zich langs de volgende linten: Schoolstraat, Dorpsstraat, Duistervoordseweg, Stationsstraat, Domineestraat, Rijksstraatweg en de Molenstraat. In noord-zuidrichting werd het dorp doorsneden door de Twellose Beek en in oost-westrichting door de spoorweg Apeldoorn-Deventer.
De bebouwing was voornamelijk gesitueerd aan de genoemde wegen en straten; de tussenliggende terreinen waren vooral agrarisch in gebruik.

In de eerste helft van de 20e eeuw werden de tussen de straten en wegen gelegen weitjes, bosjes en terreinen geleidelijk opgevuld. Langs het spoor vestigde zich een aantal grootschalige bedrijven (de Coveco, het gemeentelijk slachthuis, de Steengaasfabriek en een meubelfabriek).

In de periode daarna nam de omvang van Twello snel toe. Er werden nieuwe woonwijken ten zuiden van de oude kern gerealiseerd. Intussen vestigden zich in de oudste dorpsbebouwing -en dan vooral in het gebied ten oosten van de Twellose Beek- steeds meer voorzieningen. De aanleg van de Van Ghentstraat en het Marktplein was van grote betekenis voor de ruimtelijke en functionele opbouw van het centrum.

In de volgende afbeeldingen is goed te zien hoe de omvang van Twello in de loop der tijd is toegenomen.

Afbeelding 3 t/m 6: groei van de kern Twello

In de loop van de tijd zijn de grootschalige bedrijfscomplexen uit het centrum van Twello verdwenen. De vrijkomende locaties zijn opnieuw ingevuld. De meest recente grootschalige herontwikkeling is ontstaan door het vertrek van varkensslachterijg Dumeco uit het centrum van Twello. Op deze locatie is het afgelopen decennium het Stationskwartier ontstaan, een woonwijk van hoge en onderscheidende architectonische kwaliteit.

Cultuurhistorische waarden en elementen

Vooral na 1965 is Twello explosief gegroeid. Dat geldt ook voor het centrum. De oude dorpskern betreft de bebouwing langs de Dorpsstraat, de Duistervoordseweg tot aan de Twellose Beek, de Stationsstraat, de Schoolstraat en de Domineestraat. Er zijn twee delen te onderscheiden die onderling sterk van elkaar verschillen.

• De Dorpsstraat is aan te merken als het cultuurhistorisch meest waardevolle gebied in het centrum. Het is nagenoeg het enige nog intact zijnde historische deel van het centrum en heeft een zeer karakteristieke opbouw en beleving, met onder andere de kerk met omliggende bebouwing en groene ensembles. Meerdere panden zijn hier aangewezen als (gemeentelijk of rijks-) monument. Direct aansluitend aan dit gebied kan een deel van de H.W. Iordensweg en Domineestraat, met daaraan de school (H.W. Iordensweg 9) met voormalige onderwijzerswoning (H.W. Iordensweg 7), het vroegere gemeentehuis (H.W. Iordensweg 1, gemeentelijk monument) en postkantoor (Domineestraat 16, rijksmonument) als cultuurhistorisch waardevol worden beschouwd. Hier bevinden zich ook de op hoofdlijnen gaaf bewaard gebleven woningen H.W. Iordensweg 10-12 en 14-16 en Domineestraat 8. De ter plekke aanwezige laanbeplanting draagt ook bij aan de karakteristiek van dit gebied.
• Het overige deel van de oude dorpskern onderging nogal wat veranderingen. Deze veranderingen variëren van een wisseling van functies met behoud van de oorspronkelijke bebouwing, tot het vervangen van de oude bebouwing door nieuwe. Hierdoor ontstond een weinig samenhangend ruimtelijk beeld, maar wel dorpse variatie met diverse bouwstijlen. Het Stationskoffiehuis (Stationsstraat 31, gemeentelijk monument) is hier uit cultuurhistorisch oogpunt het meest waardevolle object.