Garderen

2.4 Ontstaansgeschiedenis

Het gebied rond Garderen is grotendeels gevormd door het landijs in de voorlaatste ijstijd. Door dit landijs werd de ondergrond opgestuwd. Toen het ijs gesmolten was, resteerde een patroon van stuwwallen en dalen die later weer werden gevuld met zand. De bewoningsporen in het gebied hebben een grote tijdsdiepte. Veel vondsten zijn bekend uit de Bronstijd en de Nieuwe Steentijd: woonplaatsen, maar vooral grafheuvels zijn nog op diverse plaatsen zichtbaar. Rond Garderen zijn diverse, door het Rijk aangewezen, archeologische grafmonumenten. Paragraaf 5.2 geeft een uitgebreide beschrijving van de cultuurhistorie en archeologie van het plangebied.

Garderen is ontstaan op een vlakke bovenzijde van de stuwwal op meer dan 40 m hoogte. De vele grafheuvels rondom Garderen laten zien dat het gebied al vroeg werd bewoond. Ten noorden van de kern van Garderen is op de Beumelerberg in de negentiende eeuw een grafveld uit de Vroege Middeleeuwen (zesde tot achtste eeuw) gevonden. Vondsten uit de Romeinse tijd wijzen zelfs op nog oudere bewoning. Aanvankelijk was Garderen de hoofdplaats van de gemeente. De naam Garder(en) zou zijn afgeleid van het in bronnen uit 853 genoemde Veluwse bos Wardlo. 'Garder' wordt genoemd in 1294. De vierkante, zware toren in Romaanse stijl van de Hervormde kerk aan de Mazenhofstraat dateert waarschijnlijk uit de 14e eeuw. De korenmolen 'De Hoop' staat op het hoogste punt van het dorp.

Langs de uitwaaierende wegen bevindt zich lintbebouwing van boerderijen, die met de hoofdgevels naar de straatzijde is gericht. Als gevolg van de veranderende sociaal-economische situatie, waarbij niet iedereen meer werkzaam hoefde te zijn in de landbouw, veranderde ook het bebouwingspatroon. Hierdoor ontstonden winkels, horecabedrijven en andere voorzieningen. Tevens vond woningbouw op terreinen dicht bij de kern tussen de linten plaats. Achter de kerk lag de oorspronkelijke, met bomen omzoomde brink. Later is de brink meer noordelijk bij de Dorpsstraat komen te liggen. Van de oorspronkelijke agrarische functie is weinig overgebleven. De kern is vooral in de zomer een recreatieoord, met de daarbij behorende voorzieningen met naar verhouding veel horeca.

Garderen is door de eeuwen heen nauwelijks gegroeid. De groei betrof voornamelijk de invulling van losse percelen. Echter in de jaren '50 van de vorige eeuw begon de bebouwing zich uit te breiden buiten de gebieden Dorpsstraat-Smidstraat, Bakkerstraat en het begin van de Oud Milligenseweg. De uitbreiding betrof woningbouw aan onder andere de Esdoornlaan en Dr. H.C. Bosstraat. Vanaf de jaren '80 zijn relatief grootschalige uitbreidingen gerealiseerd. Zo zijn begin jaren '80 in het gebied rond de Kastanjelaan en de Acacialaan zo'n 60 woningen ontwikkeld. Daarna zijn midden jaren '90 op de Beumelereng zo'n 50 woningen gebouwd. Momenteel (2012) wordt uitbreidingsplan 'Garderen Zuidrand' gerealiseerd, waar in totaal ongeveer 80 woningen gerealiseerd zullen worden.

 Afbeelding 2 Garderen in 1900 Afbeelding 3 Garderen in 1953

 Afbeelding 4 Garderen in 1995 Afbeelding 5 Garderen in 2012