Bestemmingsplan Balkbrug

4.2 Waarden

Uit de inventarisatie is een aantal specifieke ruimtelijke kwaliteiten naar voren gekomen. Deze zijn afgebeeld op de waardenkaart. Daarnaast bevat het beschermd dorpsgezicht specifieke waarden, welke eveneens in deze paragraaf (en in paragraaf 2.1) uiteengezet worden.

Algemene waarden

Gezichtsbepalend voor Balkbrug is het lint van de Coevorderweg/Zwolseweg (N377). Dit lint kenmerkt zich door een afwisseling in bebouwingsgrootte en -stijl. De afstand van bebouwing tot de weg kan plaatselijk sterk variëren. Ook kenmerkend voor de Coevorderweg/Zwolseweg is het brede profiel, wat ontstaan is na het dempen van de voormalige Dedemsvaart.

Tot de ruimtelijke kwaliteiten van Balkbrug behoren ook de groengebiedjes die verspreid binnen of aan de rand van het kerngebied worden aangetroffen. Met name de bosschages rond de Boslaan verdienen afzonderlijke vermelding. Binnen dit parkachtige uitloopgebied is zeer oude beplanting aanwezig.

Op de navolgende waardenkaart zijn de betreffende kenmerken aangegeven.

Waarden beschermd dorpsgezicht

Bij besluit van 24 november 2011 is een gebied aan de zuidkant van Balkbrug aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Het betreft het gebied 'Ommerschans'. Een deel van het beschermd dorpsgezicht ligt in het onderhavige plangebied. Op navolgend kaartje is de begrenzing van het Beschermd dorpsgezicht in relatie tot het plangebied weergegeven.

Het beschermde gebied omvat het centrale, meest gave deel van de negentiende-eeuwse, orthogonale veenontginningen van de Maatschappij van Weldadigheid. Binnen deze structuur liggen het rijksasiel Veldzicht (binnen het dorp Balkbrug) met een aantal voormalige dienstwoningen en de restanten van de oorspronkelijke Ommerschans (1623). Veldzicht en de schans liggen aan een zeer oude verbindingsroute met de noordelijke provincies. De Ommerschans ligt net buiten het plangebied van het onderhavige bestemmingsplan.

De hoofdgebouwen van de strafkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid werden in 1820 binnen de Ommerschans opgetrokken. De orthogonale ontginningsstructuur met vaarten, lanen en boerderijen werd bepaald door generaal-majoor Van den Bosch, de voorman van de Maatschappij voor Weldadigheid.

Veldzicht, direct ten noorden van de Ommerschans, is in de periode 1892-1894 gebouwd als rijksopvoedingsgesticht voor jongens en is sinds 1933 in gebruik als Rijksasiel/tbs-kliniek.

De stedenbouwkundige structuur, het gebouwencomplex en een deel van de dienstwoningen werden ontworpen door W.C. Metzelaar, de hoofdingenieurarchitect der Gevangenissen en Gerechtsgebouwen in de periode 1892-1917. Enkele dienstwoningen voor hoger personeel (Boslaan 29-35) zijn toe te schrijven aan J.G. Robbers, die van 1914 tot 1924 adjunct-rijksbouwmeester der Justitiegebouwen was.

Na 1933 zijn diverse gebouwen van Veldzicht gewijzigd. Andere werden vervangen door nieuwe gebouwen van verschillende ontwerpers.

Het beschermde gebied kenmerkt zich als een min of meer open landschap, waarin laanbeplantingen en houtwallen als lijnelementen de ruimte visueel indelen. Het landschap wordt ontsloten door sloten en lanen, waaraan een aantal boerderijen staat, vaak op de kop van een laan. Het centrum wordt gevormd door een bebost gebied rondom Veldzicht en de voormalige schans, dat contrasteert met het halfopen landschap en mede door de laanbeplanting welhaast een 'landgoederensfeer' uitstraalt. Ter hoogte van Veldzicht verdicht zich langs de oude verbindingsweg de bebouwing, die met deze instelling is verbonden.

Op navolgende kaart zijn de belangrijkste kenmerken van het beschermd dorpsgezicht binnen het plangebied weergegeven.

Het beschermd dorpsgezicht heeft de dubbelbestemming Waarde - Beschermd dorpsgezicht gekregen. De gronden zijn mede bestemd voor het behoud, herstel en de uitbouw van cultuurhistorische en ruimtelijke waarden van het gebied zoals beschreven in de bij de regels behorende Aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht. Van onder meer de volgende kenmerken wordt specifiek behoud en herstel voorgestaan:

• De vaart langs de Ommerweg die uitmond in de waterpartij van de voormalige schans;
• De bruggen over de vaart naar het deel oostelijk van de Ommerweg;
• De consequente, forse laanbeplanting: de linden in de voortuinen vormen aan de Ommerweg de laanbeplanting;
• De situering van de voormalige dienstwoningen: deze staan iets terug ten opzicht van de weg en hebben aan de voorzijde een duidelijke erfscheiding in de vorm van een hek of een heg;
• De dubbele woningen zijn symmetrisch van vorm met een centraal, vooruitspringend deel onder het zadeldak, met de nok haaks op de weg;
• De rijen woningen vormen een eenheid met een vast ritme van vooruitspringende en terugliggende bouwdelen.

Behalve deze specifieke regeling zorgt de systematiek van de onderliggende bestemmingen eveneens voor bescherming van de karakteristieken.

De voormalige dienstwoningen zijn bestemd als Woongebied - 2. De panden binnen deze woonbestemming zijn voorzien van een strak bouwvlak, waarbinnen hoofdgebouwen dienen te worden gebouwd, tevens worden bestaande hoogtes e.d. aangehouden. Om goed te kunnen inspelen op zowel het beschermd dorpsgezicht als de bewoonbaarheid/bruikbaarheid van de panden, kan er worden afgeweken van de (bouw)regels door middel van een omgevingsvergunning.

De waardevolle groenstructuur langs de Ommerweg is bestemd als Groen. Binnen deze bestemming ligt ook de vaart. Binnen de bestemming Groen zijn ook watergangen opgenomen.

De bospercelen zijn bestemd als Bos. De gronden in deze bestemming zijn mede bestemd voor de opbouw, het behoud en/of herstel van de opgaande beplanting, met de daarbij behorende landschappelijke waarde.

De navolgende foto's geven een beeld van het beschermd dorpsgezicht.