Buitengebied Emmen

3.2 Archeologie en monumenten

3.2.1 Algemeen

De aanleiding voor het opnemen van de archeologische waarden en verwachtingen in het bestemmingsplan Buitengebied Emmen vloeit voort uit het Verdrag van Valletta, de Monumentenwet 1988, de Wet op de archeologische monumentenzorg 2007 en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht 2010.

In de Monumentenwet is vastgelegd dat bij het opstellen van een bestemmingsplan nadrukkelijk rekening gehouden moet worden met de archeologische waarden in de bodem en dat deze beschermd moeten worden. Daarbij gaat het zowel om aanwezige als mogelijk te verwachten archeologische waarden. Uit de verbeelding en de planregels van het bestemmingsplan dient de zorg voor de genoemde archeologische waarden te blijken. Door de herziening en actualisering van het bestemmingsplan voor het buitengebied is er een goede mogelijkheid om de aanwezige archeologisch waarden planologisch te beschermen.

In het kader van een Culturele Alliantie tussen de gemeente Emmen en de provincie Drenthe heeft de gemeente Emmen een inventarisatie en een daarop gebaseerde beleidsadvieskaart Archeologie laten opstellen. In het kader van de beleidsadvieskaart Archeologie is door adviesbureau Arcadis uitgebreid onderzoek gedaan naar de specifieke Emmense archeologische waarden. De bevindingen zijn opgenomen in het Basisrapport archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart van Emmen (Arcadis). In Bijlage 2 is een samenvatting van dit rapport opgenomen.

3.2.2 Archeologische waarden in het plangebied

Landschappelijk gezien vormen de voormalige veengebieden, die tot voor enkele eeuwen nog grotendeels onontgonnen waren, een belangrijk landschappelijk kenmerk. Tegenwoordig is het meeste veen tot op de zandige ondergrond verdwenen door ontwatering, turfwinning en oxidatie. Een tweede belangrijk landschappelijk kenmerk vormt de Hondsrug, een langgerekte rug die in het noordwesten circa 20 m boven NAP uitsteekt en in zuidoostelijke richting geleidelijk wegduikt. Delen van de westelijke en zuidelijke gemeentegrens worden bepaald door twee (grotendeels gekanaliseerde) beekjes, respectievelijk de Sleenerstroom en het Schoonebeekerdiep.

Met name op de Hondsrug zijn zeer veel archeologische waarden bekend: vanaf het Neolithicum is dit deel bewoond geweest en er zijn sporen die erop wijzen dat het gebied al vanaf het Laat-Paleolithicum bewoning kende. Het veengebied is tot voor enkele eeuwen vrijwel onbewoond geweest; wel zijn tijdens de ontginningen in het begin van de vorige eeuw vele sporen gevonden die erop wijzen dat de pre- en protohistorische mens dit gebied regelmatig bezocht.

Beschermde AMK-terreinen genieten wettelijke bescherming via de Monumentenwet. De bestemming van het terrein dient in overeenstemming te zijn met de archeologische bestemming. Voor deze monumenten geldt een in de Monumentenwet geregeld vergunningenstelsel.

Voor AMK-terreinen die niet volgens de Monumentenwet beschermd zijn, wordt gestreefd naar planologische bescherming. Dit houdt in dat deze monumenten worden opgenomen in bestemmingsplannen.

Het archeologisch potentieel van Emmen komt duidelijk tot uitdrukking in het aantal AMK-terreinen. De gemeente heeft er maar liefst 96. Dit betreft met name grafheuvels en hunebedden. Opvallend is, dat het bij de meeste terreinen gaat om waarden uit de prehistorie. Slechts een relatief klein deel betreft waarden uit de Late Middeleeuwen/Nieuwe Tijd (stads-/dorpskernen zoals deze op oud kaartmateriaal zijn weergegeven) en een schans uit de Nieuwe Tijd.

Binnen de gemeentegrenzen zijn 37 terreinen geregistreerd die wettelijke bescherming genieten. De overgrote meerderheid van deze terreinen bergt één of (aanzienlijk) meer grafheuvels uit het Neolithicum, de Bronstijd en/of de IJzertijd. Voorts komen diverse hunebedden voor, evenals een aantal urnenvelden. In een aantal gevallen omvat een AMK-terrein zowel een of meer grafheuvels als een hunebed en/of een urnenveld. Naast sporen van het prehistorische dodenbestel komen terreinen voor met nederzettingsresten, middeleeuwse karrensporen, een celtic field en prehistorische veenwegen .

In de gemeente Emmen komen 23 AMK-terreinen voor met een zeer hoge archeologische waarde Ook hierbij gaat het in verreweg de meeste gevallen om terreinen met één of meer grafheuvels. Daarnaast komt een terrein voor met een urnenveld en met twee veenwegen.

Binnen de gemeentelijke grenzen zijn 18 terreinen van hoge archeologische waarde aangewezen. In de meeste gevallen gaat het om terreinen met nederzettingsresten uit de prehistorie. Voorts is een aantal dorpskernen aangewezen als van hoge archeologische waarde. Op de lijst bevinden zich tevens een schans, twee celtic fields en een grafheuvel.

In Emmen komen 18 terreinen voor met een archeologische waarde. Het betreft daarbij vooral terreinen met nederzettingsresten en terreinen waarin celtic fields zijn waargenomen. Deze terreinen zijn nog niet archeologisch gewaardeerd. In 2008 heeft Jager een bureaustudie verricht naar celtic fields in Zuid-Drenthe, gebaseerd op de aanwezigheid van walsporen op luchtfoto's, aanwezigheid van reliëf, aanwijzingen voor gelijktijdige bewoning en samenhang met oudere bewoningsfasen. De in voornoemd rapport aangegeven begrenzingen zijn op de verbeelding opgenomen. Uit deze inventarisatie blijkt dat zich binnen de grenzen van de gemeente Emmen een vijftal (restanten van) celtic fields bevinden.

3.2.3 Monumenten

In de gemeente Emmen komen diverse gebouwde monumenten voor. Deze monumenten worden getypeerd als gemeentelijke-, provinciale-, of Rijksmonument. Onderstaande monumenten liggen binnen het plangebied. De monumenten zijn niet op de verbeelding weergegeven. Bescherming vindt plaats via de gemeentelijke- of provinciale monumentenverordening of de Monumentenwet waarin een eigen vergunningensysteem geldt.

Monument				Adres	Plaats	Omschrijving (datering)
GM				Verlengde Oosterdiep OZ (bij 167)	Barger-Compascuum	Schutsluis (1900)
GM				Pannenkoekendijk 82	Erica	Krimpenboerderij (1911)
GM				Pannenkoekendijk 90	Erica	Villaboerderij (1935)
GM				Vaart ZZ 104a	Nieuw-Amsterdam	Marechausseekazerne (1890)
GM				Vaart ZZ 105	Nieuw-Amsterdam	Marechausseekazerne (1890)
GM				Dommerskanaal ZZ 110	Nieuw-Amsterdam	Krimpenboerderij (1912)
GM				Weerdingerkanaal ZZ 68	Nieuw-Weerdinge	Villaboerderij (1910)
GM				Weerdingerkanaal NZ 208	Nieuw-Weerdinge	Villa (1910)
GM				Weerdingerkanaal NZ 212	Nieuw-Weerdinge	Dwarsboerderij (1919)
GM				Roswinkelerstraat 101	Roswinkel	Krimpenboerderij (1922)
GM				Eemslandweg 26	Zwartemeer	Villaboerderij (1930)
PM				Oosterdiep OZ (bij 116)	Barger-Compascuum	Viertorenbrug
PM				Griendtsveenstraat (in Dommerskanaal)	Erica	Schutsluis (rond 1925)
PM				Grens Europaweg paal 160 I	Nieuw- Schoonebeek / Nederlands-Duitse grens	Grenspaal (rond 1800)
PM				Europaweg 46	Schoonebeek	Boerderij (1905)
PM				Schoonebeekerdiep	Schoonebeek	Waarnemingspost Luchtwacht (1954)
RM				Roswinkelerstraat 82	Roswinkel	Boerderij (1910-1915)
RM				Europaweg 12	Schoonebeek	Boerderij
RM				Nieuw Amsterdamseweg 7	Schoonebeek	Boerderij

GM	Gemeentelijk monument
PM	Provinciaal monument
RM	Rijksmonument

Tabel 1: Monumenten binnen de gemeente Emmen