Bestemmingsplan Kleine Dorpskernen Ten Boer

3.7 Wittewierum

3.7.1 Ontstaansgeschiedenis

De naam Wittewierum verwijst naar het klooster. Oorspronkelijk heette het dorp Wierum. Omdat er in Groningen meer plaatsen Wierum heetten, werd dit Wittewierum, een verwijzing naar de witte kleding van de Premonstratenzers.

Niet door zijn omvang, maar door zijn waardevolle bebouwing is Wittewierum een bekend dorp geworden. Dit heeft alles te maken met het monnikenklooster Bloemhof van de Premonstratenzer orde, dat hier heeft gestaan. Dit klooster werd in 1213 gesticht. Vanuit het klooster wordt de systematische ontginning van het omliggende gebied ter hand genomen. In 1566 gaat het klooster, tijdens de 80-jarige oorlog, in vlammen op. Later ontstaat er een kerk in het dorpje. Deze kerk werd gebouwd op een verhoging, de eerste wierde. Waarschijnlijk door het ontbreken van belangrijke weg- en waterverbindingen komt het dorp niet tot ontwikkeling. Na 1850 komen er nog wel een paar boerderijen en huizen bij.

Na de aanleg van het Eemskanaal rond 1875 komt er meer bebouwing aan de doorgaande weg en er komt zelfs een voetpad naar het kanaal. In 1863 wordt de oude kerk gesloopt en komt er een nieuwe voor terug. De toren van deze kerk wordt in de Tweede Wereldoorlog onherstelbaar beschadigd. De wierde waarop de kerk staat is dezelfde als waar eerst het klooster werd gesticht. De kerk en pastorie vormen nog steeds blikvangers in het dorp.

Het kloosterverleden maakt Wittewierum tot een bijzonder plekje in de gemeente. De kerk, die ondanks de relatief lage leeftijd is aangewezen als rijksmonument, is nu in bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken. In haar opdracht is het gebouw in 2005/06 gerestaureerd. Alleen enkele zeer oude grafstenen herinneren nu nog aan rijke historie van Wittewierum.

3.7.2 Ruimtelijke karakteristiek

Wittewierum ligt in de oosthoek van de gemeente, aan de doorgaande weg vanuit Ten Post richting Slochteren. Deze weg doorsnijdt het kleine dorp in twee gedeelten. In Wittewierum wonen circa 140 mensen. De oorspronkelijke entree liep via de Bloemhofweg naar de wierde waarop de kerk staat. Langs deze weg is de begraafplaats en een installatiebedrijf gelegen. Richting de kern is de woonfunctie overheersend.

Structuurkaart Wittewierum

De kern, op de wierde, bestaat uit de kerk met de voormalige pastorie. Rondom de wierde ligt een sloot die de begrenzing vormt. Naast enkele woningen bepalen twee agrarische bedrijven het dorpsgezicht. De Kerkhorn loopt over in de Kloosterlaan aan de overzijde van de Woldjerweg. Hier bevinden zich nog enkele kleine woonpercelen.

In zuidelijke richting bevindt zich, grenzend aan de kern, nog een agrarisch bedrijf. Op ongeveer 150 meter van dit laatste bedrijf bevindt zich nog een rij woningen die tot Wittewierum behoren. Ook zijn hier twee bedrijven gevestigd.

Bebouwing van cultuurhistorische waarde
De wierde is een archeologisch monument. Het aanzicht op de wierde is karakteristiek. De wierde is aan de zuidkant afgegraven, maar aan de noordzijde nog intact. Vanaf het buitengebied is een duidelijke ophoging waarneembaar. De kerk op de wierde (Kerkhorn 4) is een rijksmonument. De kerk zelf stamt uit 1863 en is gebouwd op de fundamenten van een vroeger kerkgebouw.

Het pand aan de Bloemhofweg 2 is als karakteristiek aan te merken. Het betreft een boerderij.

3.7.3 Functionele karakteristiek

Het dorp dat circa 140 inwoners en 52 woningen kent, is voor voorzieningen aangewezen op Ten Post of Ten Boer. Naast twee bedrijven aan de Woldjerweg en een aantal agrarische bedrijven is de woonfunctie de enig voorkomende functie.