Bestemmingsplan Kleine Dorpskernen Ten Boer

3.5 Thesinge

3.5.1 Ontstaansgeschiedenis

Thesinge ligt in het westen van de gemeente Ten Boer. Het dorp ligt aan het Thesingermaar dat ook wel het Geweide wordt genoemd. Er is weinig bekend over de achtergrond van de naam Thesinge, voorheen Tiasinge en Thiessing. Er zou een verwantschap kunnen bestaan met de familienaam Tiaso, Tyase, Te(e)se.

Thesinge heeft haar ontwikkeling voornamelijk te danken aan haar kerkelijke instelling. In de 12e eeuw kwam een nieuw godsdienstig elan over West Europa, dat in de tweede helft ook de provincie Groningen bereikte. In die tijd werden veel kloosters gesticht, waar men leefde in afzondering, soberheid en nederigheid. In Thesinge werd rond 1180 één van de eerste kloosters gevestigd: het nonnenklooster Germania, waarschijnlijk gesticht door de Benedictijner abt Hathebrand. Op en rond dit kloosterterrein is in de loop van de eeuwen de vlakvormige nederzetting Thesinge ontstaan, waar vanaf de 19e eeuw uitbreiding plaatsvond in de vorm van lintbebouwing langs de (huidige) Molenweg en G.N.Schutterlaan. Van het klooster zelf is echter weinig overgebleven. De abdijgebouwen vielen rond het jaar 1629 onder de slopershamer; het grootste deel van de abdijkerk rond het jaar 1786.

Voor 1850 bestaat Thesinge uit een dichtbebouwde kern met een bijna vierkante grondvorm (deze is zeer goed te herkennen in het oude stratenpatroon). De bebouwing is eenvoudig van aard en bevindt zich direct aan de weg. Ook is het dorp in bezit van een school en een kerk. In grote lijnen besloeg Thesinge de volgende (huidige) straten: de Dijk, de Singel, de Kapelstraat, de Luddestraat, de Havenstraat, de Kapeldwarsstraat, de Schoolstraat en het H.Ridderplein.

Van 1850 tot 1940 vinden er in feite twee ontwikkelingen plaats. Er vindt verdichting plaats in de oorspronkelijke dorpskern. Daarnaast ontstaat er lintbebouwing langs de doorgaande wegen: aan de Molenweg verschijnen over het algemeen eenvoudige huizen op kleine kavels; aan de G.N.Schutterlaan grotere huizen op ruime kavels.

Na 1940 heeft hier en daar nog wel verdichting plaatsgevonden, incidenteel en ook planmatig zoals in 1965 de bebouwing aan de oostkant van de Molenweg en onlangs aan de Bakkerstraat. In de laatste decennia is nieuwbouw gerealiseerd aan de Molenhorn, een uitbreiding achter het lint van de Molenweg. Thesinge wordt aangemerkt als een beschermenswaardig dorpsgezicht, omdat het een bijna geheel gaaf (historisch gezien authentiek) dorp is met eveneens gave dorpsranden, grenzend aan het landelijk gebied (met name de westzijde van het oude dorpscentrum van Thesinge).

3.5.2 Ruimtelijke karakteristiek

Thesinge is landelijk gelegen. In latere eeuwen is het dorp voornamelijk lintvormig uitgebreid langs de hoofdontsluitingswegen: de Molenweg, de Kerkstraat en de G.N.Schutterlaan. Deze wegen bepalen samen met het Thesingermaar de hoofdstructuur van het dorp. Het oude dorpscentrum is gelegen ten westen van de Kerkstraat.

Structuurkaart Thesinge

Functioneel bestaat er geen relatie met het agrarische gebied. Wel zijn er diverse kleine vormen van bedrijvigheid aanwezig. Andere typische uiterlijke kenmerken zijn de voor een dorp dichtbebouwde vierkantvormige kern en de kleinschalige bebouwing, gebouwd op kleine percelen in smalle straten.

Met betrekking tot de bebouwing in Thesinge bestaan er grote verschillen in schaal en detaillering. De Molenweg, Kerkstraat en G.N. Schutterlaan vormen, van het zuidwesten naar het noordoosten, een doorgaande route dwars door Thesinge. De lintbebouwing bestaat uit vrijstaande grote woningen gebouwd op ruime kavels. Echter, hoe verder men van de dorpskern afgaat, hoe ruimer de kavels worden. Aan de Molenweg heeft overigens wel enige verdichting plaatsgevonden in de vorm van een drietal nieuwbouwwoningen. De woningen van de Kerkstraat behoren tot het oude dorpscentrum van Thesinge. Voorts zijn alle woningen, op een enkele uitzondering na, één laag hoog en afgedekt met een kap. Het zuidelijke deel van de Molenweg is niet genoemd, omdat het min of meer een buitenbeentje is in de reeks. De woningen staan hier dichter op elkaar en zijn gebouwd op kleinere kavels. Ook onderscheidt dit deel van de Molenweg zich, omdat hier in de jaren zestig drie blokken met rijwoningen zijn gebouwd. Deze zijn, in tegenstelling tot bijna alle andere woningen in Thesinge, twee lagen hoog.

De oude centrumbebouwing, waar ook de Kerkstraat deel van uitmaakt, is voor een groot deel het tegenovergestelde van de lintbebouwing: kleinschalige bebouwing op kleine percelen, gebouwd in smalle straten. Heel karakteristiek is dat de meeste deuren en kozijnen nog de originele afmetingen hebben en op dezelfde hoogte zitten als vroeger, toen men gemiddeld een stuk kleiner was. De bebouwing langs de zuidkant van het Thesingermaar (tegenover het oude centrum) aan De Dijk, is grotendeels gebouwd in dezelfde tijd als het oude centrum. De bebouwing is echter minder karakteristiek en is, doordat er meer ruimte was, ook diverser qua type en grootte. Hier en daar heeft vervangende nieuwbouw plaatsgevonden.

Een planmatige uitbreiding heeft ooit plaatsgevonden aan de Bakkerstraat. Het betreffen vrijstaande en twee-onder-één-kap woningen, één laag hoog en afgedekt met een kap. Met deze uitbreiding is aangesloten op het bestaande rasterpatroon van Thesinge: in het verlengde van de Kapelstraat en daarna evenwijdig aan het Ridderplein. De meest recente uitbreiding van Thesinge is het plan Molenhorn dat bestaat uit grotendeels vrijstaande woningen. Dit wijkje is inmiddels helemaal gerealiseerd en bestaat uit 16 woningen.

Bebouwing van cultuurhistorische waarde

Voorts heeft het dorp Thesinge een aantal cultuurhistorische elementen, waaronder vier rijksmonumenten, waarvan één archeologisch rijksmonument. Het archeologische monument betreft het terrein achter de molen. Het is een terrein met overblijfselen van het voormalige benedictijner nonnenklooster Germania uit de middeleeuwen.

De Nederlands Hervormde Kerk of Kloosterkerk aan de Kapelstraat 2 is rijksmonument. De kerk bestaat uit het koorgedeelte van de kerk van het klooster Germania. De kerk is in de loop van de tijd vaak het slachtoffer geweest van overvallen en sloopacties (de laatste in 1798), zodat heden ten dage alleen het koor over is gebleven. Maar vooral inwendig is het nog een waardig gebouw, met onder andere een kansel uit 1650 en een kerkvoogdenbank en orgel uit de 19e eeuw.

De Kloosterkerk van Thesinge (bron: Kloosterkerk Thesinge Wikipedia)

Het derde rijksmonument in Thesinge is de molen Germania aan de Molenweg 11. Het is een achtkante bovenkruier met een stelling die in 1852 is gebouwd ter vervanging van een standaardmolen. De molen Germania werd in 1852 gebouwd door R.K.Mulder, bakker, die de bestaande grondmolen (molen zonder stelling) met 5 ellen liet verhogen tot koren- en pelmolen. De grondmolen dateerde uit 1825 en kwam in de plaats van een standermolen (gekruid, op de wind gezet rond een verticale as). Van 1950 tot 1971 werd de molen aangedreven door een elektromotor. Sinds januari 1995 is de molenstichting Fivelingo eigenaar van de molen.

Molen Germania (bron: Germania (molen) Wikipedia)

Het laatste rijksmonument in Thesinge betreft de Gereformeerde Kerk aan de Kerkstraat 7. De Gereformeerde Kerk en de pastorie werden gebouwd in 1876. De pastorie is verbonden met de kerk en is van het symmetrische type met schilddak en kajuit, gedecoreerd met neo-classicistische elementen. De onderwijzerswoning die acht jaar later aan de Kerkstraat werd gebouwd is van hetzelfde type, maar eenvoudiger van aard. Acht jaar later volgden de Christelijke school, links van de kerk en de zogenaamde meesterswoning. In de kerk werd in 1917 een orgel geinstalleerd en het gebouw werd voorzien van een galerij. In 1921 verrees aan de andere kant van de straat een nieuwe school. De oude school kreeg een functie voor diverse (verenigings-)activiteiten en werd uitgebreid en verbonden met de kerk. Sinds 1967 draagt het gebouw de naam Ons Trefpunt.

In Thesinge zijn vier karakteristieke panden aan te wijzen. Ten eerste het pand aan de Molenweg 7, een café. Daarnaast zijn de panden aan de Kerkstraat 3 en 5 karakteristiek te noemen. Dit zijn een voormalige meesterswoning en de voormalige Christelijke School. Als vierde kan de Kapelstraat 11 karakteristiek genoemd worden. Dit is de voormalige Openbare Lagere School.

Tot slot heeft Thesinge naast haar markante gebouwen en de archeologische overblijfselen van het klooster Germania tevens een aantal zogenaamde 'karakteristieke open ruimten'. Dit betreffen de open ruimten achter de molen Germania, de ruimten rond het Nederlands Hervormde Kerk en de ruimten naast en tegenover de begraafplaats. De ruimten bepalen voor een groot deel het karakter van de betreffende locaties. Bebouwing zou betekenen dat het beeld en de beleving van Thesinge zoals het nu is, aangetast zou worden. Hetzelfde geldt voor de 'gave dorpsranden' van Thesinge: langs de G.N.Schutterlaan en de westzijde van het oude dorpscentrum.

3.5.3 Functionele karakteristiek

De woonfunctie overheerst in Thesinge dat circa 595 inwoners en 225 woningen kent. Het dorp is ook voor de dagelijkse goederen en voorzieningen in grote mate aangewezen op Ten Boer en Groningen. In het dorp zijn een café en een aantal bedrijven gelegen. Daarnaast heeft Thesinge enkele openbare voorzieningen. Dit betreffen drie kerken, een basisschool, het dorpshuis en de begraafplaats. Aan de oostkant ligt een sportveldje.