Bestemmingsplan Kleine Dorpskernen Ten Boer

3.4 Ten Post

3.4.1 Ontstaansgeschiedenis

De eerste vermelding van het dorp Ten Post is uit de 12e eeuw. In die tijd kwam een nieuw godsdienstig elan over West Europa, dat in de tweede helft ook de provincie Groningen bereikte. In die tijd werden veel kloosters gesticht. Ten Post is geen parochie- of kerkdorp en speelde lange tijd een ondergeschikte rol van betekenis: “het gehucht onder bij Wittewierum”. In 1380 werd melding gemaakt van 'dat goet te Post'. Post is afgeleid van het Groninger woord 'post', dat 'brede dikke plank' betekent. In dit geval lag een plank over een watertje voordat in ongeveer 1425 het Damsterdiep werd gegraven. Aan Post verwant is ook het woord 'bounpost': een houten stoepje aan het water, zoals die ook in Woltersum en Ten Boer (Schipsloot) voorkwamen.

Naast en na de geestelijkheid werden de bestuurlijke touwtjes steeds meer in handen genomen door borgheren. In de omgeving van Ten Post hebben drie borgen gestaan: het Oldenhuis (13e eeuw – 1715), Tuwinga (15e eeuw – 1789) en Tamminga (14e eeuw – 1765). Anno 1850 bestond Ten Post uit twee dorpsdelen. Het ene deel was ontstaan aan de Stadsweg, het buurtschap Kroddeburen, en het andere deel ontstond na de aanleg van het Damsterdiep. Door de toenemende scheepvaart breidde de bebouwing langs het water zich snel uit en groeiden de beide dorpsdelen naar elkaar toe.

Van 1850 tot 1900 vindt er daardoor uitbreiding plaats in de vorm van lintbebouwing langs het water en aan de Stadsweg. Naast woningen komen er ook enkele voorzieningen voor in het dorp, zoals een kerk aan de Rijksweg en verschillende winkels. Ten noorden van het dorp wordt een steenfabriek gebouwd, welke inmiddels is verdwenen. De Stadsweg is nooit helemaal verhard, doordat met de toename van de scheepvaart langs het Damsterdiep zijn functie werd overgenomen door het trekpad langs dit water.

Van 1900 tot 1940 vindt er verdere lintbebouwing plaats. Langs het Damsterdiep worden twee rijtjes van tien woningen gebouwd en aan de Stadsweg wordt een rijtje van zeven woningen bijgebouwd. In 1907 komt er aan de Eestumerweg een school met een onderwijzerswoning. Een andere school wordt in 1935 aan de Rijksweg gebouwd. Anno 1940 is een stelsel van verbonden linten ontstaan.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog is het gebied ten westen van de oude Rijksweg in hoog tempo voor het grootste deel volgebouwd. Na 1960 is de bevolkingsgroei echter gestagneerd, waarmee tevens een einde kwam aan verdere grote uitbreidingen. In 1958 is de nieuwe Rijksweg aangelegd: de huidige provinciale weg N360, die het dorp in tweeën heeft gedeeld.

In 2006 is een nieuwbouwplan in Ten Post, het plan ‘Oldersum’ afgerond. In dit plan zijn ongeveer 20 vrijstaande woningen gebouwd. Alle huizen staan aan het water, met een open verbinding naar het Damsterdiep.

3.4.2 Ruimtelijke karakteristiek

Ten Post is een nederzetting op het kruispunt van water- en wegverbindingen. Dit zijn tevens de belangrijke structuurbepalende elementen (Damsterdiep en N360). Het dorp kent geen echt centrum. Verspreid langs de oude Rijksweg komen wat gemengde functies voor. Aan de zuidoostkant van het dorp ligt een bedrijventerrein.

Structuurkaart Ten Post

Langs het Damsterdiep, de Eestumerweg en de Stadsweg zet lintbebouwing zich vrijwel zonder onderbreking voort, zodat hier gesproken wordt van gave dorpsranden. Kenmerkend voor de woningen is dat vrijwel alle woningen vrijstaand zijn in één laag met een kapconstructie. De dichtheid en kleinschaligheid van bebouwing tussen oude Rijksweg en Jaagpad is kenmerkend. Desondanks zijn dit vrijstaande woningen van afwisselend één à twee lagen met kap.

Ten westen van de oude Rijksweg is in de jaren zestig een woonwijk gebouwd. Alle woningen zijn van hetzelfde type: twee bouwlagen met kap, evenwijdig aan de straat en strakke uniforme voorgevels. Gemiddeld zijn drie à vier woningen aaneengebouwd met een maximum van zes. Aan de Oldenhuisstraat staat een kerkgebouw. De woningen in deze omgeving zijn slechts één bouwlaag hoog.

De bebouwing aan de noordkant van de N360, in het buurtschap Kroddeburen, is gekarakteriseerd als 'gave dorpsrand'. De variatie van woningen in het buurtschap is zeer groot. Schuren en woningen staan door elkaar en bijna alle kappen zijn verschillend. Door het smalle straatje doen de woningen, hoewel deze relatief gezien vrij groot zijn, klein aan.

Bebouwing van cultuurhistorische waarde

Ten Post heeft een aantal cultuurhistorische elementen. De molen aan de Eestumerweg 37 is monumentaal. Dit geldt tevens voor de kerk aan de B.Kuiperweg 14. Ook een oorspronkelijke winkelwoning uit 1910 aan de oude Rijksweg 213 en een oorspronkelijke rentenierswoning met achterhuis aan de Eestumerweg 1 zijn monument. Daarnaast zijn er nog twee karakteristieke panden die vanwege hun geschiedenis cultuurhistorische waarde hebben. Dit zijn de Gereformeerde kerk aan de oude Rijksweg 197 en de voormalige school met onderwijzerswoning aan de Eestumerweg 31 met bouwjaar 1907.

Zoals gezegd heeft Ten Post een aantal karakteristieke gave dorpsranden. Dit zijn de randen van het dorp welke een nog goed zichtbare historische en/of karakteristieke structuur hebben en niet in ernstige mate zijn aangetast door latere toevoegingen zoals bijgebouwen en aanbouwen. De gave dorpsranden zijn het zuidelijk deel van de oude Rijksweg langs het Damsterdiep, het Jaagpad en de randen langs de Eestumerweg en de Stadsweg.

3.4.3 Functionele karakteristiek

Ten Post heeft circa 915 inwoners en kent circa 365 woningen. Voor dagelijkse goederen en voorzieningen is Ten Post aangewezen op Ten Boer, Groningen of Appingedam. Toch is er een redelijk voorzieningenaanbod aanwezig. In het dorp bevindt zich relatief veel bedrijvigheid. Naast enkele agrarische functies zijn er aan de zuidoostkant grote bedrijven gevestigd. Ook in Kroddeburen, aan de noordkant, liggen grote percelen met een bedrijfsbestemming. Langs de oude Rijksweg en Eestumerweg zijn nog wat kleinere bedrijven gevestigd. Het dorp beschikt over een dorpshuis, enkele scholen en kerken. Daarnaast is er horeca aanwezig: een restaurant bij de molen aan de N360 en wat horeca langs de Rijksweg.