Landelijk Gebied

3.4 Archeologie en cultuurhistorie

In deze paragraaf wordt aan de hand van de landschapsstructuur, archeologie en cultuurhistorisch waardevolle bebouwing een beeld gegeven van de cultuurhistorische waarden.

3.4.1 Huidige situatie

Landschapsstructuur
Opvallend aan het landschap is dat het relatief open gebied is, dat is ingeklemd tussen de stedelijke bebouwing van Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg, Voorschoten en Zoeterwoude. Het grondgebruik bestaat hoofdzakelijk uit weidegronden. Het recreatiegebied Vlietland met haar meren en opgaande beplanting en de beboste delen van Leidschendammerhout vormen hier een uitzondering op. Noordwestelijk van Stompwijk ligt een glastuinbouwconcentratiegebied. In het plangebied is Stompwijk de enige kern. De overige bebouwing is als halfopen lintbebouwing gesitueerd langs de wegen. De Stompwijkseweg em het Wilsveen zijn de belangrijkste linten met lintbebouwing van voor 1850. Beide linten zijn binnen de cultuurhistorische hoofdstructuur aangeduid als nederzettingslandschap van redelijk hoge waarde. Andere bebouwingslinten bevinden zich o.a. langs de Ondermeerweg, de Bovenmeerweg en de Oostvlietweg.

De lange, smalle percelen, omgeven door sloten, zijn kenmerkend voor de verkaveling van de voormalige veenontginningen. Van de polders is de Zoetermeerse Meerpolder aangewezen als polder met een redelijk hoge historisch landschappelijke waarde en de Drooggemaakte Geer en Kleine Blankaardpolder als polder met een hoge historisch landschappelijke waarde.

In het gebied Leidschendammerhout is de bebouwing aan de Oostvlietweg en de Kniplaan aangewezen als historisch landschappelijke lijn met hoge waarde. Vanuit kasteel Duivenvoorde in Voorschoten bevindt zich een bijzondere zicht-lijn over de Vliet en de Vogelplas Starrevaart. Verder is er nog een bijzondere zichtlijn vanuit de buitenplaats Bijdorp over de Vliet richting Vlietland.

Archeologie
Volgens de Beleidskaart Archeologie van de gemeente Leidschendam-Voorburg geldt voor circa 30% van het plangebied een hoge archeologische verwachting (gebiedstype nr. 7 op de Beleidskaart Archeologie). Het betreft de gehele noord- en oosthoek van het plangebied - uiteraard met uitzondering van de in dit gebied gelegen recreatieplassen - en de zone met lintbebouwing langs de Stompwijkseweg. In deze gebieden kunnen bewoningssporen uit de periode vanaf de 16e/17e eeuw worden aangetroffen: lintbebouwing langs de ontginningsassen en overige historische bebouwing. Voor de rest van het plangebied geldt een lage archeologische verwachting (gebiedstype nr. 8 op de Beleidskaart Archeologie). Dit heeft te maken met de ligging in een relatief laag gelegen, kleiig gebied, waar grootschalige afgravingen hebben plaatsgevonden. Direct buiten het plangebied bevinden zich de historische dorpskernen van Leidschendam en Stompwijk, waaraan een zeer hoge archeologische waarde wordt toegekend.

Cultuurhistorisch waardevolle bebouwing
Een rijksmonument is een object welke van algemeen belang is wegens de schoonheid, de betekenis voor de wetenschap of de cultuurhistorische waarde. Dit staat omschreven in de Monumentenwet van 1988. Er geldt een minimum leeftijd van 50 jaar om in aanmerking te komen voor de status beschermd rijksmonument. In het plangebied zijn de volgende rijksmonumenten aanwezig:

• Boerderij "Weltevreden" (Oosteinde 21);
• Gemaal "Antagonist" (Stompwijkseweg 11);
• Boerderij en brug (Stompwijkseweg 13).

Buiten het plangebied liggen drie molens aan de Stompwijkseweg. De molens maken deel uit van de molendriegang van de Nieuwe Driemanspolder. Om de molens liggen molenbiotopen met een straal van 400 m, zodat de windvang niet wordt belemmerd. De molenbiotopen liggen wel deels in het plangebied.

Een gemeentelijk monument is een object die op grond van een gemeentelijke monumentenverordening bescherming geniet vanwege bijzondere cultuurhistorische of architectonische waarde. Objecten met een gemeentelijke monumentenstatus zijn van lokaal of regionaal belang.

Adres	Omschrijving
Dr. van Noortstraat 2	De Volharding, gemaal
Ondermeerweg ong.	Grenspaal bij nr. 10
Ondermeerweg 4, 6	Gemaal
Oostvlietweg ongenummerd	Kilometerpaal bij nr.'s 6, 13, 21b, 28 en 35
Oostvlietweg 21	Boerderij
Oostvlietweg 31	Boerderij
Stompwijkseweg 33	Boerderij met stal, kapberg, karnhuis en brug
Stompwijkseweg 48c	Boerderij "Elke Morgen Nieuwe Zorgen", met kapberg
Stomwijkseweg 90	"Maria's Hoeve"
Westeinderweg 16	Boerderij inclusief hooiopslag (in één)

Figuur 3.5: Gemeentelijke monumenten

Alle gebouwen van vóór 1940 zijn geïnventariseerd in het Monumenten Inventarisatie Project (MIP). Dit zijn panden die onderzocht zijn op de mogelijkheid om als Rijks- of gemeentelijk monument aangemerkt te worden. In figuur 3.6 is een overzicht gegeven van de MIP-panden. Een aantal hiervan is inmiddels aangewezen als gemeentelijk monument (zie figuur 3.5). De overige panden op deze lijst hebben geen beschermende status.

Adres	type
Bovenmeerweg 21	Boerderij
Meer- en Geerweg 5	Boerderij
Oostvlietweg 21	Woonboerderij
Oostvlietweg 24	Woning
Oostvlietweg 26	Woning
Oostvlietweg 28	Woning
Oostvlietweg 31	Woonboerderij
Oostvlietweg 33	Woning
Oostvlietweg 37	Boerderij
Stompwijkseweg 21	Ophaalbrug
Stompwijkseweg 46	Boerderij
Westeinderweg 8	Boerderij
Westeinderweg 14	Boerderij

Figuur 3.6: MIP-panden

In het plangebied bevinden zich nog een aantal karakteristieke bruggen en dammen, zoals een aantal ophaalbruggen langs de Stompwijkseweg. Een groot aantal hiervan, waaronder de pontonbrug in Vlietland, is inmiddels verdwenen.

3.4.2 Toekomstige ontwikkelingen

De cultuurhistorische waarden van het plangebied hebben betrekking op de ontstaansgeschiedenis, herkenbaarheid en gaafheid van het landschap en de objecten daarin. Voor het plangebied zijn de overblijfselen van de veenontginningen (openheid, strokenverkavelingen, lintbebouwing, weide als grondgebruik) en droogmakerijen (hooggelegen vaarten, gemalen, molens) in cultuurhistorisch (en landschappelijk) opzicht van belang. Deze kenmerken dienen behouden te blijven.
Het beleid met betrekking tot de cultuurhistorisch waardevolle bebouwing richt zich op behoud, versterking en mogelijk herstel van de aan de bebouwing eigen zijnde cultuurhistorische waarde.
De cultuurhistorische waarden kunnen worden aangetast door de volgende ontwikkelingen.

• Een toename van de bebouwing (verstening) kan de openheid aantasten en de lintbebouwing doen verdichten. Eveneens kan bij een onzorgvuldig gekozen locatie voor nieuwbouw de zichtlijnen naar de polders worden aangetast of de molenwindvang worden bedreigd.
• Naast bebouwing kan ook een gewijzigd grondgebruik de openheid aantasten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan maisteelt, bosbouw.
• Dempen en graven van sloten kan het oorspronkelijke verkavelingspatroon aantasten.
• De wijze van bouwen en inrichting van erven in vormgeving en materiaalgebruik heeft ook grote invloed op het beoogde behoud, versterking en herstel. Dat geldt ook voor de inrichting van de openbare ruimte zoals verkeersvoorzieningen en kunstwerken.

De Ruimtelijke kwaliteitsparagraaf gaat nader in op de belangrijkste gebiedskwaliteiten.

3.4.3 Aanbevelingen voor visie en juridische vormgeving vanuit cultuurhistorie

• Behoud van cultuurhistorisch waardevol veenontginningslandschap en droogmakerijen.
• Alle lintstructuren met een historisch-landschappelijke waarde dienen behouden te blijven.
• Bestaande waardevolle zichtlijnen en de molenbiotopen moeten behouden blijven en gevrijwaard worden van een verdere verdichting.
• Rijksmonumenten worden op basis van de Monumentenwet beschermd. Uit het oogpunt van signalering is het wenselijk om zowel de gemeentelijke monumenten, als de rijksmonumenten op de verbeelding aan te duiden als panden met cultuurhistorische waarden;
• Waar mogelijk moet versterking van de landschappelijke structuur plaatsvinden. Dit wordt in de paragraaf ruimtelijke kwaliteit verder uitgewerkt.