Lemmer Centrum

3.2 Historie van Lemmer

De historisch gegroeide structuur van Lemmer is in belangrijke mate bepaald door de ligging aan de Zuiderzee. De oude kern van Lemmer heeft zich ontwikkeld aan de Streken rond het Dok, aan de Binnenhaven en aan de Nieuwburen, de beëindiging van de voormalige Rijksstraatweg van Sneek naar Lemmer.

Nieuweburen

Lemmer was niet alleen een havenplaats maar bood tevens doorvaartmogelijkheden naar Sloten en het Tjûkemar en daardoor naar geheel Friesland. Vandaar dat de belangrijkste bebouwing niet alleen aan de Binnenhaven en de Nieuwburen wordt aangetroffen, maar ook langs de Oudesluis en de Zijlroede. Langs de Vissersburen is de historische bebouwing van ondergeschikte betekenis gebleven. In dit oostelijk deel van Lemmer was de wegverbinding naar Oosterzee en Kuinre over de Schans en de Zeedijk van meer belang.

Vissersburen

De veranderingen in de scheepvaart, zoals die zich na 1850 deden gelden, zijn terug te vinden in de structuur van het centrumgebied. In de route Sloten-Zijlroede-Zuiderzee werd de sluis te klein. Een verbreding of verlenging ter plaatse was niet goed mogelijk, zodat een verlegging in zuidelijke richting werd overwogen. Op de route Tjûkemar-de Rien-Zuiderzee deden zich andere problemen voor. Ter plaatse van de Nieuwburen en de Kortestreek moesten twee bruggen worden gepasseerd. Tesamen met de vernauwing van de Gracht ter plaatse van het gemeentehuis gaf dit problemen. De schepen konden namelijk zeer moeilijk de bocht naar de sluis maken. Samen met het ruimteprobleem in de sluis was dit aanleiding tot het verleggen van de sluis in zuidelijke richting en het scheppen van een nieuwe en ruimere doorvaartmogelijkheid van de Rien naar de Zuiderzee. Hiervoor werd de Markt (thans Burg. Krijgerplein) doorgraven en moest een tiental panden worden gesloopt. Tegelijkertijd werd de Gracht gedempt.

Toch waren nog niet alle waterstaatkundige problemen opgelost. Het afwateringsprobleem bleef nog over. Via de Oude Sluiskolk werd overtollig regenwater gespuid. Wanneer echter bij sterke noord-oostelijke wind werd gespuid, veroorzaakte dat in de nauwe Sluiskolk een dergelijke stroomsnelheid dat het voor de schepen onmogelijk werd hier tegenin te varen. Daarom werd aan het einde van de Schans een spuisluis gebouwd. Toen in de vijftiger jaren het tracé voor de Rijksweg (A6) definitieve vorm kreeg, betekende dit dat de Lemster Rien als scheepvaartroute verviel. De Vissersburen werd gedempt en de doorgraving van de Markt kon ongedaan worden gemaakt. Om de bedrijven aan het open blijvende deel van de Rien voor schepen bereikbaar te houden werd de spuisluis vervangen door een schutsluis. Door deze verandering werd de doorgaande route via de Schans richting Oosterzee verlegd naar de Vissersburen.

Gelukkig is het gemotoriseerde verkeer op veel plaatsen binnen het aanwezige profiel opgevangen, zodat de beslotenheid van de historisch gegroeide structuur op veel plaatsen aanwezig is. Deze beslotenheid wordt echter op een aantal plaatsen bedreigd door grootschalige nieuwbouw en parkeervoorzieningen.