Kern Kwintsheul

2.2 Ruimtelijk functionele structuur

Landschappelijke context

De ontstaansgeschiedenis van Kwintsheul gaat terug tot in de 13e eeuw. In die tijd bestond reeds een landgoed te Huul. Het begrip heul duidt op de aanwezigheid van een overwelfde opening of een brug in een dijk of weg, om de doorstroom van water mogelijk te maken. Kwintsheul is ontstaan op de zuidelijke stroomrug van de Gantel waar deze aansluit op de zuidoostelijk van Den Haag gelegen strandwal. De strandwal loopt vanaf Voorschoten via Voorburg, Wateringen en Rijswijk naar Naaldwijk. Direct ten oosten van deze strandwal ligt het meer aaneengesloten, uit veen- en kleigronden opgebouwde oorspronkelijke poldergebied van Zuid-Holland. De Gantel maakte deel uit van een destijds wijd vertakt stelsel van getijdenkreken die bij Naaldwijk en Monster uitmondden in de Maas. De oorspronkelijke kern van Kwintsheul is ontstaan direct ten noorden van een tolplaats bij de kruising van de Holte Watering en de Lange Watering met een oude verbindingsroute vanuit Naaldwijk naar Wateringen (de huidige doorgaande route van de N466 via Middelbroekweg - Kerkstraat - Heulweg). De Holte Watering - Lange Watering loopt vanaf Loosduinen naar de Zwet bij 't Woudt. Kwintsheul ligt in het overgangsgebied van een strandwal met strandvlakte, de stroomrug van een getijdekreek en het laag gelegen poldergebied. Karakteristiek voor het dorp waren destijds de ronde bruggetjes die de huizen aan de overkant van het water met de Kerkstraat en Heulweg verbonden.

Historische kaart Kwintsheul

Ontwikkeling woonkern

Nadien heeft de oude kern zich eerst door middel van lintbebouwing in noordoostelijke en zuidwestelijke richting uitgebreid langs de oude verbindingsroute. Toen Kwintsheul aan het einde van de 19e eeuw een zelfstandige parochie werd is er een houten kerk gebouwd die naderhand werd vervangen door een stenen kerk. Ook werden – naast de kerk – een school met onderwijzerswoning gebouwd en – aan de andere zijde van de Kerkstraat – een bejaardentehuis. Nadien werd op de locatie van het bejaardenhuis ('Huize Maria') een Rabobank gebouwd.

De meest omvangrijke uitbreidingen hebben plaatsgevonden in de 2e helft van de vorige eeuw in de vorm van aaneengesloten nieuwbouwwijken. Daarbij vonden de omvangrijkste uitbreidingen vooral plaats in oostelijke richting binnen de Nieuwe en Oude Broekpolder. Daarnaast heeft – zij het minder omvangrijk – dorpsuitbreiding ook plaatsgevonden ten noordwesten van de oude verbindingsweg. De woonkern wordt nu aan de noordoostzijde begrensd door een bedrijventerrein; aan de overige zijden door het uitgestrekte kassengebied van het Westland. In de zuidwestrand van de woonkern bevindt zich echter een groot sportveldencomplex. De woonkern strekt zich nog gedeeltelijk uit binnen een smalle zone langs de noordwestzijde van de Middelbroekweg en Heulweg.

De oorspronkelijke landschappelijke verkaveling is nog herkenbaar gebleven binnen de huidige stedenbouwkundige verkaveling van de woonkern en bestaat uit een rechthoekig stramien van haaks en evenwijdig bij de Lange Wateringkade, Mariëndijk en het wegenpatroon van het kassengebied aansluitende wegen.

De Kerkstraat en Heulweg zijn de twee belangrijkste en oudste dorpsstraten. Ter hoogte van de kerk waar het centrum van Kwintsheul zich bevindt is sprake van een geleidelijke verbreding van het straatprofiel. Deze verbreding is kenmerkend voor veel van de op een strandwal gestichte dorpen. Aan de Kerkstraat en de Heulweg komt een gevarieerde, vaak ook historische bebouwing voor. Eenvoudige woningen worden afgewisseld met enkele statige grote voormalige boerderijen en herenhuizen en andere – vaak naar een agrarische herkomst verwijzende – dorpsbebouwing in één of twee bouwlagen onder kap. De woonbebouwing bestaat zowel uit vrijstaande als uit aaneengebouwde panden en rijenwoningen en is sterk individueel en vaak gedetailleerd vormgegeven. Plaatselijk komen nog bedrijven voor die ooit ontstaan zijn vanuit aan huis gebonden bedrijven, zoals een garagebedrijf, een installatiebedrijf (klimaatbeheersing) en adviesbureaus.

Rond de katholieke Andreaskerk uit 1893 is sprake van een kleinschalig centrumgebied dat zich deels voortzet in noordelijke richting langs de Heulweg tot voorbij de Lange Watering.

Haaks op de Kerkstraat en Heulweg liggen een paar rond de eerste helft van de vorige eeuw gerealiseerde woonstraten, zoals de Lange Wateringkade en de Hoenderparklaan. De Hoenderparklaan en de Pastoor Vinkesteynstraat zijn beide een van de eerste straten waar planmatige woningbouw plaatsvond.

Na de Tweede Wereldoorlog is het dorpsgebied van Kwintsheul sterk uitgebreid, deels in westelijke richting, maar grotendeels in oostelijke richting. De woningen binnen de betreffende nieuwbouwbuurten bestaan verreweg voor het merendeel uit eengezinsrijenwoningen. Er komen slechts beperkt twee-onder-een-kapwoningen en nog minder vrijstaande woningen voor; hoofdzakelijk bij Weideland, Voorkotterstraat, Brasem en Mariëndijk.

Verspreid binnen de woonbuurten komen enkele appartementengebouwen voor, te weten een woongebouw in 5 bouwlagen aan de Grutto en aan de Leeuwerik, een paar woongebouwen in 3 en 4 bouwlagen aan de Lange Wateringkade, een woongebouw in 3 bouwlagen onder een kap op de hoek van de Kievit en Raaphorst en een woongebouw in 4 bouwlagen aan de Karper.

Voorzieningen

Rond de kerk ligt een kleinschalig centrumgebied met woonappartementen (al dan niet boven een winkellaag), een supermarkt, kleinschalige food en non-food detailhandel, horeca, dienstverlening (onder andere in reclame, accountancy en uitzendwerk), een school en cultureel verenigingsgebouw De Speelhoek. Dit centrumgebied zet zich aan de overzijde van de kruising van de Heulweg met de Lange Wateringkade verder door met onder meer horeca en enkele bedrijven waaronder een garagebedrijf, een bouwbedrijf en dienstverlening. Ook aan de zuidzijde van de Lange Wateringkade komt verspreid tussen de woonbebouwing nog enige bedrijvigheid voor, zoals een detailhandel (fietsen), dienstverlening en horeca.

Buiten het centrumgebied gelegen maatschappelijke voorzieningen betreffen onder meer de bibliotheek met daarbij gelegen kinderdagopvang en scholen aan de Leeuwerik, een school achter het dorpslint tussen de bebouwing aan de Hoenderparklaan en Raaphorst en woonzorgwoningen. In de zuidrand van de woonkern ligt tot slot het sportcomplex van Quintus.

Groen en water

De belangrijkste groenvoorzieningen en waterpartijen zijn het sportveldencomplex Quintus, de begraafplaats, de Lange Watering en de groenvoorziening met grote waterpartij bij de Blankvoorn en Riviergrondel. Binnen de woonbuurten komen behalve kleine pleinachtige ruimten, ook enkele verspreid gelegen groene ruimten (eventueel met speelvoorzieningen) voor, onder meer bij de kerk, de bibliotheek, de Gele kwikstaart, Berestein en Hoenderparklaan. Sommige straten zijn voorzien van bomenrijen en solitaire bomen en plantvakken. De oorspronkelijke landschappelijke verkaveling is deels nog zichtbaar gebleven door de aanwezigheid van enkele oorspronkelijke agrarische poldersloten.