Hoogersmilde

2.1 Historie

Hoogersmilde ligt in de zuidelijke punt van een groot hoogveengebied dat doorloopt tot Assen. Rondom liggen afzettingen van wind en ijs (zand en keileem). Het gebied was aan het begin van de 17e eeuw nog een moeilijk toegankelijke veenrug, de bodem was erg nat en moerassig. In 1612 werd begonnen met het ontginnen van het gebied. Amsterdamse kooplieden en ambtenaren kochten diverse percelen en vormden een ‘veencompagnie’.

Afbeelding 1: Het veengebied rondom Hoogersmilde (lichtpaars)

In 1633 werd Hoogersmilde tot heerlijkheid (bestuursvorm met een heer aan het hoofd) uitgeroepen. De eerste heer van Hoogersmilde was Adriaan Pauw, die onder meer ook burgemeester was van Amsterdam en bewindvoerder van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Kort daarna werd Jan Jacobs Hummel pander van de Heerlijkheid (assistent van de schulte en soort deurwaarder in dienst van de landheer). Diverse percelen grond werden op erfpacht uitgezet en daardoor ontstond het dorp Hoogersmilde. In 1770 werd Hendrik Hummel de eerste ‘inheemse’ schulte van de heerlijkheid. Verschillende straatnamen in Hoogersmilde herinneren aan deze periode, zoals de Adriaan Pauwstraat en de Mr. M. Alewijnstraat.

In 1630 werd vanuit de Oude vaart een kanaal gegraven naar Hoogersmilde voor het vervoer van de turf. In 1767 werd vervolgens besloten ook een nieuw kanaal te graven aan de noordzijde van Hoogersmilde. Vanuit dit kanaal werden zijkanalen of wijken gegraven. In Hoogersmilde vestigden zich vele kanaalgravers en veenarbeiders die in het gebied werkten. De Drentsche Hoofdvaart werd uiteindelijk in 1774 doorgetrokken tot Assen. Vanwege de veenontginning ontstond langs het kanaal een langgerekte nederzetting. In 1795 kwam een einde aan de heerlijkheid Hoogersmilde en ging het dorp op in de gemeente Smilde.

Na de hoogtijdagen van de veenwinning (tussen 1840 en 1870) vertrokken veel veenarbeiders uit het gebied en ontwikkelden zich agrarische bedrijven.

Tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was Hoogersmilde een agrarisch dorp. Bijna alles in het dorp was daarop gericht. In het dorp stond een melkfabriek en op enige afstand bevonden zich twee aardappelmeelfabrieken. In de loop der tijd is er veel veranderd in Hoogersmilde. Door de economische omstandigheden gedwongen, zijn veel agrarische bedrijven verdwenen. Veel boerderijen worden nu gebruikt als woonboerderij. Daarnaast zijn vlakbij de kern enkele vakantieparken gelegen.

De gemeente Smilde is op 1 januari 1998 na de gemeentelijke herindeling samen met Beilen en Westerbork opgegaan in de gemeente Midden-Drenthe.