Bestemmingsplan Buitengebied Noordenveld

4.1 Huidige situatie

In deze paragraaf worden de ecologische waarden binnen de gemeente beschreven. Deze beschrijving vindt plaats aan de hand van de drie grote, binnen het plangebied voorkomende landschappelijke eenheden. Op kaart 4.1 zijn deze waarden inzichtelijk gemaakt.

LAAGVEENONTGINNINGEN

Hoewel een groot deel van de gemeente Noordenveld bestaat uit landbouwgebied, komen enkele grotere en veel kleinere natuurgebieden voor, welke hoofdzakelijk zijn gelegen op de overgang van de beekdalen naar het laagveengebied. Op de hogere delen van het laagveengebied, in de infiltratiegebieden (zie kaart 2.1), wisselen enkele grotere boscomplexen zich af met vele kleine bos- en heideterreinen. In de beekdalen komen slechts lokaal goed ontwikkelde beekdalvegetaties voor. Er komen enkele relicten van schraalgraslanden voor in het gebied. Er staan zeldzame plantensoorten als vlozegge, tweehuizige zegge en paardehaarzegge. De meest waardevolle vochtige graslanden worden gevormd door de schraalgraslanden langs het Lieversche Diep. De oeverlanden en omliggende graslanden van het Leekstermeer en de Peizer- en Eeldermaden hebben een belangrijke functie als gebied voor ganzen en weidevogels. Het aquatische systeem van het Leekstermeer is echter matig ontwikkeld als gevolg van een slechte waterkwaliteit.

ESDORPENLANDSCHAP

Door het gebruik van essen als bouwland komen in het gebied, vooral in bermen, de meer algemeen bekende akkeronkruiden voor, zoals akkerviooltje, hennepnetel, knopherik en gele ganzebloem. De meeste bossen en houtwallen in dit gebied worden gerekend tot het eiken-berkenbos met soorten van het beuken-eikenbos in de onderlaag (hulst, wilde appel, trosvlier en hazelaar). Het Tonckenbosch bij Zuidvelde is zeer soortenrijk, zowel in de boomlaag als in de struik- en kruidlaag. In de kruidlaag komen onder andere waardevolle soorten voor als dennenorchis en kleine keverorchis. Het esbos Norgerholt (een eeuwenoud Markebos) staat in Nederland bekend als vegetatiekundig zeer waardevol en is vanwege zijn leeftijd een voorbeeld van een 'oerbos'. Het Norgerholt herbergt daarnaast een ondersoort van de bosmuur. Op de dichtgroeiende heiderestanten zijn ook boomsoorten van het eiken-berkenbos te vinden. De meest gave vennen liggen binnen de grotere natuurterreinen. Veel andere vennen in het gebied zijn geëutrofieerd en hebben hun specifieke waterkwaliteit verloren. De verschillende verlandingsstadia maken deze vennen in vegetatiekundig opzicht wel interessant. Door intensieve agrarische exploitatie is de vogelpopulatie op de bouwlanden sterk achteruitgegaan. Afhankelijk van de begroeiingen langs de essen en de omvang hiervan, broeden en foerageren er soorten als sperwer, buizerd, torenvalk en ransuil. De jonge veldontginningen zijn daarentegen matig vogel- en zoogdierenrijk. Op en rond de essen komen zoogdieren voor als bunzing, egel, mol en ree. De in het gebied gelegen veenrestanten zijn vooral van betekenis voor reptielen (adder, hazelworm en levendbarende hagedis). Ook komt de zeldzame heikikker in deze gebieden voor.

Ten noorden van Roden ligt een potkleigebied dat grote betekenis heeft als broed- en foerageergebied van tal van zang- en roofvogels.

Er komen in het esdorpenlandschap loofbosjes voor die van grote botanische waarde zijn (Lieverder Noordbos, Kleibosch, Maatlanden, Elzenbroek). Deze bostypen behoren tot het elzen-vogelkersverbond en staan bekend om de zeer soortenrijke ondergroei (schedegeelster, welriekende agrimonie en heelkruid) en de goed ontwikkelde zoomvegetaties. Het complex van Havezathe Mensinghe bestaat grotendeels uit aangelegde bossen. Op de overgang naar het beekdal komt nog natuurlijk moerasbos voor. Vermeldenswaardig zijn de bosgebieden van het potkleigebied. Deze zijn in mycologisch (schimmelkundig) opzicht van groot belang. Door gevarieerde milieuomstandigheden komen er veel verschillende (paddenstoelen)soorten voor. De vele houtwallen en singels vervullen in het gebied een functie als broed- en foerageergebied voor veel verschillende soorten vogels. Het kleinschalige cultuurlandschap zorgt ook voor veel verschillende zoogdieren. Met name in de bossen, houtwallen en wegbermen komen veel verschillende soorten muizen voor. Verder worden soorten aangetroffen als boommarter, bunzing, wezel, hermelijn, eekhoorn en ree. Het Lieverder Noordbos is interessant in verband met het voorkomen van veel verschillende soorten dagvlinders (onder andere gentiaanblauwtje).

BEEKDALEN

De beekdalen worden gekenmerkt door een grote variatie aan diersoorten en een hoge botanische waarde. Dit wordt voornamelijk ontleend aan de variatie, de hoeveelheid en vitaliteit in perceelsranden. Vooral de onderhoudstoestand en ouderdom van de houtwallen is hierbij van betekenis. In het gebied zijn nog veel houtwallen waarbij sprake is van een complete opbouw (boomlaag, hoge en lage struiklaag, kruidlaag en moslaag). Op de zandgronden bestaat de boomlaag uit een eiken-berkenbos (zomereik, zachte berk, wilde lijsterbes, sporkehout en grauwe wilg) met in de kruidlaag soorten als rankende helmbloem, bochtige smele, schapegras en struikhei. Wanneer de bodem rijker is of in de ondergrond keileem voorkomt, behoort de boomlaag tot het beuken-eikenbos. In de onderbegroeiingen komen dan soorten voor als klimop, gewone vlier, hazelaar, blauwe bosbes en gewone salomonszegel. Het reservaat Broekland herbergt een gevarieerde begroeiing, waaronder schraalgraslanden en een kleine oppervlakte blauwgrasland. De sloten in de beekdalen beschikken veelal over gevarieerde en soortenrijke begroeiingen. Vooral het dotterbloem-verbond is nog vrijwel overal herkenbaar aanwezig. In het Peizerdiep en in mindere mate in het Eelderdiep komen soorten voor die kenmerkend zijn voor stromende laaglandbeken. De beekdalen hebben een belangrijke functie voor overwinterende vogels als wintertaling, pijlstaart, kuifeend en brilduiker. Ook zijn de beekdalen van belang voor weidevogels. Wintertaling en kuifeend broeden in de beekdalen. In de meer opgaande beplantingen broeden soorten als torenvalk, ransuil en spotvogel. Zoogdieren zijn ook goed vertegenwoordigd in de beekdalen. Dit hangt echter ook weer samen met de hoeveelheid perceelranden in het gebied. Verschillende soorten muizen bevinden zich in slootranden en houtwallen; marterachtigen gebruiken het beekdal als foerageergebied. Bijzonder is het voorkomen van bedreigde diersoorten als de heikikker en de hazelworm. Andere amfibieën en reptielen die voorkomen, zijn gewone pad, bruine kikker en ringslang.

VEENKOLONIEN

Het gebied rond Veenhuizen herbergt botanische waarden voornamelijk in de bossen en lanen. Langs de Slokkert bestaan de bossen uit het type eiken-berkenbos. De boomlaag bestaat uitsluitend uit zomereik met soms zachte berk. De struiklaag is over het algemeen goed ontwikkeld met vuilboom, wilde kamperfoelie, zure kers, grauwe wilg en jonge eiken en berken. De kruidlaag herbergt soorten als dalkruid, gewone salomonszegel, eikvaren, rankende helmbloem en brede en smalle stekelvaren. In sommige bossen komt zevenster voor.

Aan de zuidoostzijde van de Schipsloot (gelegen ten zuiden van Een) ligt nog een restant vochtige heide, deels dichtgegroeid met eiken-berkenbos. Het gebied wordt gedomineerd door pijpestrootje, afgewisseld met hier en daar gewone dophei. Op de vochtige plekken komt pitrus, waternavel, eenarig wollegras en kruipend struisgras voor. Verondersteld kan worden dat de fauna van dit gebied overeenkomt met andere, vergelijkbare bossen.

HOOGVEEN

In het Fochteloërveen ligt een van de laatste restanten 'levend' hoogveen binnen Nederland. Hier groeit de veenlaag nog steeds aan. Overigens is vrijwel het gehele oorspronkelijke hoogveengebied afgegraven. Het gebied bestaat voor het grootste deel uit veengronden, heide en vennen, in het noorden zijn enkele naaldbossen aangeplant.

Het gebied heeft een zeer grote floristische en vegetatiekundige waarde en is van grote betekenis voor broedvogels en reptielen.

Beekdal van het Eelderdiep