Kloosterpark

4.4 Historische kwaliteit

4.4.1 Archeologie

Het betreffende gebied kenmerkt zich door een lage bebouwingsdichtheid. Dat is niet alleen het gevolg van het gesloopte klooster gebouw aan de Maastrichterweg, maar geldt voor het historisch gebruik in het algemeen. Als zodanig kan men stellen dat de mogelijkheid bestaat dat zich ter plaatse een intact en gaaf bodemarchief bevindt met een flinke omvang. Historisch-geografisch zijn er verder indicatoren dat archeologie een belangrijke randvoorwaarde kan zijn bij de planontwikkeling. Het betreft immers een locatie vlak bij het centrum van het dorp (de Markt). Een archeologisch onderzoek kan om genoemde redenen bijdragen aan de kennis over de ontwikkeling van het dorp. Dan gaat het met name om de ontwikkeling van de 13e tot en met de 19e eeuw. In de 12e en 13e eeuw is er waarschijnlijk sprake van een groep van gehuchten op het grondgebied van Valkenswaard. Een van de belangrijkste gehuchten is de Kromstraat waarbij we dan thans moeten denken aan het begin van de Dommelseweg ofwel het gebied dat plaatselijk bekend is als het Florapark. Op enig moment is het opvallend hoe juist dit gehucht groeit in noordoostelijke richting en dat die ontwikkeling doorzet tot de vorming van de kern van het huidige Valkenswaard. Deze ontwikkeling heeft zich waarschijnlijk afgespeeld in de 16e en 17e eeuw. Archeologisch onderzoek kan ons mogelijk meer inzicht en kennis verschaffen waarom, in de wijze waarop en wanneer deze ontwikkeling zich heeft voltrokken.

Tegen die achtergrond heeft er een verkennend archeologisch onderzoek plaatsgevonden (Valkenswaard (NB) – Kloosterpark, Archeologisch vooronderzoek, Bilan, 24 mei 2006). Het onderzoek is opgenomen in bijlage 5 Archeologisch onderzoek van deze toelichting. De aanleiding voor dit onderzoek was de voorgenomen nieuwbouw op de locatie. Hierbij zullen bodemverstorende activiteiten plaatsvinden waardoor een archeologisch onderzoek noodzakelijk is.

Uit het bureauonderzoek is gebleken dat het plangebied een hoge archeologische verwachting heeft, die te relateren is aan de ligging in hoge zwarte enkeerdgronden. Deze gronden worden gekenmerkt door een humeus dek (esdek) van 50 cm of meer, die het oorspronkelijke bodemprofiel, en dus mogelijk onderliggende archeologie, tegen diepe grondverstoringen heeft beschermd.

In de omgeving van het plangebied zijn diverse archeologische vondsten gedaan, die met name dateren uit het Neolithicum, IJzertijd, Romeinse tijd, late Middeleeuwen en Nieuwe tijd. Het plangebied lag in het begin van de negentiende eeuw in het zuidoostelijke deel van het dorp Valkenswaard. In deze periode was het noordelijke deel al bebouwd, terwijl het zuidelijke deel nog een agrarische functie had. In de loop van de negentiende en twintigste eeuw is in het centrale en oostelijke deel van het plangebied bebouwing aanwezig geweest. Alleen het zuidwestelijke deel is voor zover bekend nooit bebouwd geweest. Als gevolg hiervan zal afhankelijk van de funderingsdiepte de bodem in het plangebied gedeeltelijk verstoord zijn geraakt. Aangezien in het plangebied een esdek aanwezig is, is de verwachting dat de bodem en daarmee de mogelijk aanwezige archeologische waarden, in een groot deel van het plangebied onverstoord zullen zijn. Uit het veldwerk blijkt dat de bodem in het plangebied kan worden geclassificeerd als een hoge zwarte enkeerdgrond. Het oorspronkelijke bodemprofiel'is door ploegen in het esdek opgenomen. Door latere verstoringen is ook de overgang van het esdek naar de C-horizont gedeeltelijk verstoord. Hierdoor kunnen alleen nog diepere archeologische sporen nog aanwezig zijn. In het noordelijke deel van het plangebied werd in de tuin van een huis aan de Luikerweg nog een vrijwel volledig onverstoord podzolprofiel aangetroffen, waarin dus mogelijk nog een onverstoord archeologisch sporenniveau aanwezig is. In het oostelijke deel langs de Maastrichterweg is het bodemprofiel door bouw- en sloopwerkzaamheden in de negentiende en twintigste eeuw geheel verdwenen. Er werden geen relevante archeologische indicatoren aangetroffen. Ondanks deze vaststellingen behoudt het plangebied een hoge archeologische verwachting. Deze is gerelateerd aan enerzijds de aanwezigheid van hoge zwarte enkeerdgronden en anderzijds de ligging nabij de hoeve 'Hatenhof' Op basis van het booronderzoek enerzijds en de verstoringen door de historische bebouwing anderzijds is het onvoldoende duidelijk in welke mate deze de mogelijk onderliggende archeologische sporen hebben verstoord. Om duidelijkheid hierover te krijgen wordt een vervolgonderzoek in de vorm van proefsleuven geadviseerd.

Inmiddels is door BILAN een gedeeltelijk proefsleuvenonderzoek verricht (Valkenswaard (NB) – Kloosterpark, Proefsleuvenonderzoek, Bilan, 11 mei 2007). Het onderzoek is opgenomen in bijlage 5 Archeologisch onderzoek bij deze toelichting. In totaal werden drie werkputten aangelegd in het plangebied. De aanleg van een vierde proefsleuf kon geen doorgang vinden daar zich op de betreffende locatie een winkel bevond. Tijdens het onderzoek werden een aantal sporen aangetroffen, waaronder een middeleeuwse kuil, mogelijk een waterput die waarschijnlijk onderdeel uitmaakt van een nederzetting. In zijn totaliteit ontbrak het echter aan voldoende informatie over het gehele plangebied om de vragen zoals die in het Programma van Eisen worden opgesteld te kunnen beantwoorden. Het onderzoek heeft mede hierdoor onvoldoende informatie opgeleverd om tot een waardestelling over te gaan.

Het proefsleuvenonderzoek is beoordeeld door de SRE Milieudienst in opdracht van de gemeente Valkenswaard (bevoegd gezag). De beoordeling resulteert in het volgende advies.

Geadviseerd wordt om het archeologisch onderzoek uit te voeren in de vorm van een combinatie:

• proefsleuven voorafgaand aan de bouwwerkzaamheden in het noordelijke nog niet onderzochte deel;
• en een opgraving rond de reeds aangetoonde archeologische vindplaats in het centrale deel van het plangebied.

De sloop van de bestaande gebouwen kan tot en met vloerniveau tot circa 20 cm onder maaiveld (exclusief kelders) zonder archeologische begeleiding plaatsvinden. Gezien de geringe grootte van het plangebied wordt aangeraden om het proefsleuvenonderzoek in het noordelijke deel direct uit te breiden naar een opgraving, in het geval er behoudenswaardige archeologische waarden worden aangetroffen. Dit onderzoek is alleen daar nodig waar de bodem verstoord zal worden. Een voorstel voor het vervolgonderzoek zal worden vastgelegd in een Programma van Eisen, dat vervolgens door het bevoegd gezag dient te worden goedgekeurd.

4.4.2 Cultuurhistorie

De historische kaart laat het plangebied zien en de omgeving omstreeks 1900. Het plangebied ligt in het historische centrum van Valkenswaard nabij de Markt. De omliggende wegen als Luikerweg, Molenstraat en Maastrichterweg vormen onderdeel van de historische dorpskern en hebben een hoge historische waarde. De Luikerweg en Maastrichterweg zijn oude invalswegen vanuit de omgeving naar de doprskern. In het plangebied zelf is weinig bebouwing aanwezig. Het betreft enkele panden aan de Luikerweg. Het plangebied is overwegend in gebruik als tuin.

In het plangebied zelf bevinden zich geen monumenten. Wel grenst het plangebied aan de kloostertuin behorende bij de monumentale Sint Nicolaas kerk en pastorie.

Cultuurhistorische waarden verdienen het om behouden te worden, maar vooral ook om als inspiratiebron te worden gebruikt bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. “Behoud door ontwikkeling” is hierbij een belangrijk uitgangspunt. De planontwikkeling voorziet in sloop van de huidige bebouwing en nieuwbouw passend binnen de ruimtelijke structuur van de omgeving. De historische wegenstructuur van Luikerweg, Molenstraat en Maastrichterweg blijft hierbij behouden en wordt versterkt door de nieuwbouw. Aan de Luikerweg blijft het kenmerkende smalle straatprofiel als corridor tussen de Dommelseweg / Florapark en de Markt behouden. Aan de Molenstraat en het Kloosterplein wordt een gesloten bouwblok gerealiseerd dat zich als een nieuw element voegt in de ruimtelijke structuur van de omgeving. De stedenbouwkundige opzet zorgt voor nieuwe routes en zichtlijnen die de historische structuur versterken.

In de beeldkwaliteit van de bebouwing vormen de kenmerken van de historische bebouwing in het centrum het uitgangspunt waarbij onder andere aandacht is voor een verticale geleding van de gevel en een geleding van de totale gevelwand in verschillende panden.

Historische kaart Valkenswaard, omstreeks 1900