Wilhelminapark beschermd stadsgezicht 2012

4.3 Archeologie, cultuurhistorie en monumentenzorg

4.3.1 Archeologie

4.3.1.1 Nota ´Grond voor het verleden´

Op 1 september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) in werking getreden. Hiermee is het Verdrag van Malta uit 1992 in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd. Dit betekent onder meer het volgende:

• 1. De introductie van het veroorzakersprincipe, waardoor de kosten van archeologisch onderzoek verhaald kunnen worden op de verstoorder;
• 2. De verankering van de archeologische monumentenzorg in de ruimtelijke ordening.

Met de komst van de wet wijzigt het archeologiebestel in Nederland met name voor de overheidsorganen sterk. De nota 'Grond voor het verleden' (2007) is het beleidsplan voor het Tilburgse archeologiebeleid.

4.3.1.2 Archeologisch en cultuurhistorisch bureauonderzoek

De standaard archeologische inventarisatie ten behoeve van het onderhavige bestemmingsplan is reeds eerder uitgevoerd door Fontys-Bilan te Tilburg naar aanleiding van de bestemmingsplannen Theresia/Loven/Besterd, Groeseind 2007 en Soey 2007 en is tot stand gekomen op basis van verschillende bronnen.

De volgende werkinstrumenten zijn hoofdzakelijk gebruikt bij het archeologische deel van bureauonderzoek:

• 1. De Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek;
• 2. De database van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Archis, Archeologisch informatiesysteem);
• 3. De Archeologische Monumenten Kaart (AMK).

Naast deze bronnen is gebruik gemaakt van de Archeologische Waarschuwingskaart Tilburg (ARWATI) en het databestand van het Regionaal Archief Tilburg (RAT). Op grond van de beschikbare gegevens wordt een goed beeld verkregen van de algemene archeologische verwachtingswaarde in het plangebied. Dit beeld wordt verder aangescherpt door een landschapsanalyse en door gebruik van lokale bronnen. De landschapsanalyse is opgesteld aan de hand van onder andere de geomorfologie en de bodem, maar ook door het interpreteren van bijvoorbeeld de (vroegere) infrastructuur en lokale archeologische waarnemingen. Om de historische ontwikkelingen in het plangebied in een breder kader te kunnen plaatsen, werd eerst de ontwikkelingsgeschiedenis van Tilburg in het algemeen onderzocht en vervolgens die van het plangebied in detail. De lokale bronnen omvatten onder andere historische kaarten, architectuurfoto´s en luchtfoto´s en geschreven bronnen waaronder plaatsbeschrijvingen en veldnamen, bebouwingsgegevens en veldverkenningen. Landschappelijke, archeologische en (cultuur)historische gegevens werden in het onderzoek samengevoegd tot een reconstructie van de ontwikkelingsgeschiedenis van het plangebied. De reconstructie werd vervolgens vertaald naar een archeologische verwachtingswaarde voor het plangebied, die nader kon worden gespecificeerd door er bodemverstorende activiteiten zoals wegen- en huizenbouw bij te betrekken.

4.3.1.3 Vertaling naar bestemmingsplan

Deze gronden hebben de dubbelbestemming Waarde-Archeologie gekregen. Deze dubbelbestemming brengt een omgevingsvergunningplicht voor het uitvoeren van werken, geen bouwwerken zijnde, en werkzaamheden met zich. Daarnaast geldt ten aanzien van de onderliggende enkelbestemming een beperking van de bouwmogelijkheden.

4.3.2 Cultuurhistorie en monumentenzorg

Het gemeentelijk beleid is erop gericht om bestaande cultuurhistorische en architectonische kwaliteiten te handhaven en nieuwe toe te voegen. Hierbij zijn vooral de Monumentenwet, de gemeentelijke Monumentenverordening en de lijst van gemeentelijke monumenten het kader.

4.3.2.1 Inleiding

Op grond van de Tilburgse Monumentenverordening is het gebied Wilhelminapark in 1986 aangewezen als gemeentelijk beschermd stadsgezicht. Het Rijk heeft aangegeven dat dit gebied (samen met de Goirkestraat) op grond van de Monumentenwet 1988 in aanmerking komt voor bescherming als rijksbeschermd stadsgezicht. De begrenzing zoals aangegeven door het rijk kan als basis worden overgenomen. De toelichting behorende bij het voorgenomen besluit tot aanwijzing van het rijksbeschermd stadsgezicht Wilhelminapark is als Bijlage 1 Besluit tot voorgenomen aanwijzing rijksbeschermd stadsgezicht Wilhelminapark/Goirkestraat bij de toelichting opgenomen. Naar verwachting zal in 2013 het plangebied officieel als rijksbeschermd stadsgezicht worden aangewezen.

Beleidskader:

• Monumentenwet 1988
• Gemeentelijke monumentenverordening
• Gemeentelijk monumentenbeleid en archeologiebeleid (Nota Archeologie, Grond voor verleden)
• Monumentenlijst Tilburg (2011)

Bronnen:

• Raadsbesluit, 8 december 1986, Redengevende omschrijving behorende bij het raadsbesluit tot aanwijzing van het beschermd stadsgezicht "Goirkestaat e.o.", 1986

• Toelichting bij het besluit tot aanwijzing van he rijksbeschermd stadsgezicht Wilhelminapark/ Goirkestraat gemeente Tilburg (Noord-Brabant), Ex artikel 35, Monumentenwet 1988 (concept), mei 2009

• H. van Dijk, M. van der Hout, Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen), Bilan-rapport 2009/78, Tilburg (NB)

• H. van Dijk, Goirkestraat - Tilburg (NB), Bureauonderzoek, FONTYS Hogescholen RAPPORT 2011, 2011

Voorgenomen rijksbeschermd stadsgezicht Wilhelminapark/Goirkestraat

4.3.2.2 Waardevolle objecten

In het plangebied bevinden zich de volgende rijks- en gemeentelijke monumenten:

GASTHUISRING	2		3	rmon
WILHELMINAPARK	13	A	3	rmon
WILHELMINAPARK	13		3	rmon
WILHELMINAPARK	25		4	gmon
WILHELMINAPARK	31		3	rmon
WILHELMINAPARK	31		3	rmon
WILHELMINAPARK	34		3	rmon
WILHELMINAPARK	35		3	rmon
WILHELMINAPARK	36		3	rmon
WILHELMINAPARK	37		3	rmon
WILHELMINAPARK	42		4	gmon
WILHELMINAPARK	63	A	3	rmon
WILHELMINAPARK	63		3	rmon
WILHELMINAPARK	106		4	gmon
WILHELMINAPARK	107		4	gmon
WILHELMINAPARK	108		4	gmon
WILHELMINAPARK	124	A	3	rmon
WILHELMINAPARK	124		3	rmon
WILHELMINAPARK	126	A	4	gmon
WILHELMINAPARK	126		4	gmon
WILHELMINAPARK	133		4	gmon
WILHELMINAPARK	Beeld		3	rmon

Deze monumenten zijn op de verbeelding zichtbaar gemaakt door middel van de specifieke bouwaanduidingen ´rijksmonument´ respectievelijk ´gemeentelijk monument´.

4.3.2.3 Beschermd stads- en dorpsgezicht

In het voorgenomen besluit tot aanwijzing van het rijksbeschermd stadsgezicht Wilhelminapark is het gehele plangebied aangewezen als integraal te beschermen stadsgezicht. Met deze aanwijzing wordt beoogd de in het gebied voorkomende aanwezige cultuurhistorische en architectonische waarden en stedenbouwkundige structuur te waarborgen. Het beschermde gebied heeft de dubbelbestemming Waarde-Cultuurhistorie gekregen. Deze dubbelbestemming brengt een omgevingsvergunningplicht voor het uitvoeren van werken, geen bouwwerken zijnde, en werkzaamheden alsmede bijzondere (beperkende) bouwregels met zich. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen monumenten, cultuurhistorisch waardevolle panden en overige panden.

4.3.2.4 Cultuurhistorisch waardevolle bebouwing

In het plangebied ligt een groot aantal objecten en ensembles met cultuurhistorische waarde. Naast beschermde rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten (beschermd op grond van resp. Monumentenwet 1988 en Monumentenverordening gemeente Tilburg) is in de aanwijzing van het stadsgezicht de categorie "beeldbepalende panden" opgenomen.

Uitgangspunt is de ruimtelijke karakteristiek van het gemeentelijk beschermd stadsgezicht Wilhelminapark en de voor dat gezicht beeldbepalende waarden van objecten en ensembles. Die objecten en ensembles zijn van belang vanwege: beeld, gaafheid, herkenbaarheid, ensemble, ligging, massa en schaal. Globaal gezien zijn de criteria uit Monumenten selectieproject (MSP) toegepast: naast cultuurhistorische en architectuurhistorische waarden zijn met name ensemblewaarden en gaafheid/herkenbaarheid van belang. Bij dit laatste speelt met name het belang van object/complex in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving, in dit geval dus met het linten Wilhelminapark en gedeeltelijk de linten Hasseltstraat en Kwaadeindstraat.

In verband met de visie van de gemeente op de lintenproblematiek is voor een groot aantal linten, waaronder Wilhelminapark en gedeeltelijk de linten Hasseltstraat en Kwaadeindstraat een nadere inventarisatie van waardevolle ensembles verricht, gekoppeld aan een waardering. Zeker in een beschermd stadsgezicht hebben deze ensembles meerwaarde voor de ruimtelijke kwaliteit. Deze zijn nu opgenomen als cultuurhistorisch waardevol.

Bij een eventuele herontwikkeling dient rekening te worden gehouden met die elementen, waarbij gestreefd dient te worden naar behoud. Hergebruik verdient de voorkeur boven sloop en vervangende nieuwbouw.

In het gebied ligt daarnaast nog een aantal objecten die zijn opgenomen in het Monumenten Inventarisatieproject van eind jaren '80. Als zodanig zijn de meeste ook opgenomen in de Cultuurhistorische waardenkaart van de provincie (versie 2006, de onderlegger van waardenkaart van 2010). Een groot aantal heeft nog steeds een relatief gaaf exterieur. Conform de aanpak in het beschermde stadsgezicht Stadskern Tilburg worden deze gave en herkenbare objecten ook aangeduid als cultuurhistorisch waardevolle bebouwing.

In de bijlagen bij dit bestemmingsplan is een lijst gevoegd "Cultuurhistorische waardevolle objecten en ensembles Wilhelminapark e.o.".

4.3.2.5 Richtlijnen en voorwaarden

De beschreven cultuurhistorische waarden moeten conform Monumentenverordening gemeente Tilburg worden geborgd in het te actualiseren bestemmingsplan met als uitgangspunt de huidige, bestaande situatie en de huidige karakteristieken en kwaliteiten van gebouwen, structuren en openbare ruimte. Aandacht voor ruimtelijke kwaliteit: bestaande bebouwing, maat en schaal, gesloten en open ruimten, gesloten en open gevelwanden, diepe percelen, verdiepingshoogte, dakvormen, kenmerkende bedrijfsbebouwing, ook achter op de diverse percelen, poorten en doorgangen.

De in de plansytematiek voor het opstellen van (beheer)bestemmingsplannen beschreven methodiek ten aanzien van beschermde stads - en dorpsgezichten, die al eerder is gebruikt bij het opstellen van bestemmingsplannen, is ook in dit geval benut voor het beschermd stadsgezicht Wilhelminapark.