Buitengebied Landgoederenzone Bredaseweg

4.2 Cultuurhistorie

De landgoederenzone is een langgerekt gebied dat zich uitstrekt in westelijke richting aan weerszijden van de Bredaseweg vanaf de westelijke zijde van de wijken De Reit, Zorgvlied en De Blaak tot aan het stroomgebied van het riviertje De Donge.

Uitgezonderd in dit plangebied is het grote bebouwde complex van Amarant, het vroegere Piusoord, dat in de periode vanaf 1938 en de daaropvolgende decennia werd aangelegd aan de zuidelijke zijde van de Bredaseweg.

Tot de eerste helft van de negentiende eeuw bestaat het overige deel van het gebied voornamelijk uit heidevelden die gedurende de negentiende eeuw ontgonnen en grotendeels bebost worden. Deze ontginning is omstreeks 1920 nagenoeg voltooid. Kenmerkend hierbij is de langgerekte vorm van de percelen die zowel aan de noordelijke als aan de zuidelijke zijde haaks op de Bredaseweg staan. De nu grotendeels beboste percelen zijn veelal door brandgangen of smalle slootjes van elkaar gescheiden.

De belangrijkste ruimtelijk factor in het gebied is de Bredaseweg. Deze werd in de periode tussen 1820 en 1826 aangelegd als onderdeel van de Rijksweg van Tholen naar Grave. De nieuw aangelegde weg volgde deels enkele zandpaden die tenminste tot de late Middeleeuwen teruggaan en benutte de bestaande oversteekplaatsen van beekjes en de Donge. Kenmerkend voor de nieuwe Rijksweg was de beplating langs het gehele tracé met een dubbele rij eikenbomen. In de decennia na de aanleg worden langs de weg ruim opgezette landhuizen opgetrokken, vaak omgeven door een ruime tuin en/of bosaanleg. Langs de Bredaseweg werd in 1902 het eerste verharde fietspad van Nederland aangelegd.

Sinds 1897 wordt de bodem van het gebied deels benut voor waterwinning. Ten behoeve hiervan werd aan de Gilzerbaan een pompstation gebouwd.

Westelijk van de Burgemeester van Voorst tot Voorstweg wordt in het eerste decennium van de 21ste eeuw de nieuwe wijk Witbrant West aangelegd.

Cultuurhistorische waardenkaart provincie

In paragraaf 3.2 is een uitsnede opgenomen van de Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW-kaart) (2006) van de provincie Noord-Brabant. Hierna volgen afzonderlijk de aspecten cultuurhistorie en archeologie.

Cultuurhistorie

Het plangebied kent zowel lage als middelhoge tot hoge indicatieve archeologische verwachtingswaarden. Ter plaatse van de Oude Warande is de historische geografie hoog te noemen, hier is eveneens sprake van historisch groen. Verder zijn er nog een aantal monumentale bomen in het plangebied opgenomen.

De in het plangebied voorkomende rijksmonumenten:

• Bredaseweg 546 en 600.

Het in het plangebied voorkomende gemeentelijk monument:

• Bredaseweg 602.

Verder zijn er nog een aantal panden in het plangebied die op de MIP-lijst (Monumenten Inventarisatie Project) staan. Het gaat om de volgende panden:

• Bredaseweg, 530, 570, 429, 455, 461 en 529,
• diverse gebouwen in de omgeving Oude Warande.

De beschermde monumenten en gebieden (rijks- en gemeentelijke monumenten en beschermde stadsgezichten) vallen onder separate besluitvormingsprocedures, met name de Monumentenwet 1988 en de Monumentenverordening gemeente Tilburg. In geval van wijziging van bestemmingen van percelen waarop deze wet- en regelgeving van toepassing is, zal de cultuurhistorische waarde een afwegingsfactor zijn.

De cultuurhistorisch waardevolle objecten en structuren, zoals opgenomen in het MIP (en niet voorzien van een geautoriseerde status (rijks- of gemeentelijk monument)) en die uit de naoorlogse periode (wederopbouw), hebben geen officieel beschermde status. Desondanks dient in eventuele planontwikkeling rekening gehouden te worden met deze elementen, waarbij gestreefd dient te worden naar behoud. Hergebruik verdient de voorkeur boven sloop en vervangende nieuwbouw. Overigens zijn in het plangebied geen MIP-objecten aanwezig.

Verder worden de volgende objecten binnen het plangebied als cultuurhistorisch waardevol aangemerkt:

• Bredaseweg 467.
• Oude Warande, een jachtbos dat tussen 1712 en 1715 werd aangelegd door landgraaf Willem van Hessen Kassel. Hoewel het oostelijk deel van het bos tussen 1932 en 1973 werd benut door het Tilburgs dierenpark en er ook bebouwing aan de zijde van de Bredaseweg werd gerealiseerd (Auberge du Bonheur), is het park een nog steeds gaaf bewaard voorbeeld van de tuinarchitectuur en landschapsvisie van de vroege achttiende eeuw. In het centrum van de Oude Warande bevinden zich diverse, door de architect Jan van der Valk omstreeks 1915 ontworpen gebouwen: onder meer een veldwachterswoning en een woonhuis, beiden met schuren.
• Tracé Bels Lijntje, dit deel (nu een fietspad) werd in 1965 aangelegd om de lijn buiten de toenmalige bebouwde kom te laten lopen. Het binnenstedelijke deel werd opgebroken. Het westelijke deel van het plangebied werd vroeger van noord naar zuid doorkruist door het Bels Lijntje, een spoorwegverbinding van Tilburg naar Turnhout. De lijn werd in 1867 in gebruikgenomen. In 1958 werd een deel van het tracé verlegd over de huidige Vierwindenlaan en het Dongepad in de wijk De Blaak. In 1973 reed de laatste trein en in het midden van de jaren tachtig werd het hele tracé opgebroken. Het is nu, vanaf het Dongepad, in gebruik als fietspad.
• Een aparte plaats wordt ingenomen door de spoorlijn Tilburg-Breda die de noordgrens van het plangebied vormt. De spoorlijn kwam in 1863 gereed en werd in de jaren 1960-1965 in het stadscentrum omgebouwd tot hoogspoor.

Archeologie

De indicatieve archeologische waarde is volgens de CHW-kaart in grote delen van het plangebied hoog of middelhoog. In het plangebied liggen volgens de CHW-kaart geen archeologische monumenten. De gebieden met een hoge of middelhoge indicatieve archeologische verwachtingswaarde krijgen de dubbelbestemming 'Waarde - Archeologie'. De gemeente Tilburg heeft het voornemen om een gemeentelijke archeologische beleidskaart op te stellen. In de toekomst kunnen, na gemeentelijke vaststelling van deze kaart, archeologische gebieden van deze beleidskaart worden overgenomen in het bestemmingsplan.

In archeologisch waardevol gebied is bij bodemingrepen dieper dan 30cm onder maaiveld altijd archeologisch onderzoek verplicht. Voor verwachtingsgebieden met een archeologische waarde is archeologisch onderzoek noodzakelijk bij ingrepen dieper dan 40cm -Mv met een oppervlakte van meer dan 100m2.

Figuur: archeologie ArWaTi