Empel

2.5 Cultuurhistorische waarden

De bebouwing in Empel is geordend op basis van haar architectuur. Gemeente 's-Hertogenbosch hanteert vijf orden:

• 1. eerste orde: beschermde monumenten en panden met monumentale architectuur;. De volgende gebouwen in Empel zijn vanwege hun stedenbouwkundige, architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde een gemeentelijk monument:
  • a. de kerk H. Landolinus (Proosdijstraat 12);
  • b. de bij de kerk horende pastorie (Proosdijstraat 14);
  • c. het voormalige gemeentehuis (Brink 6 en 7);
  • d. Proosdijstraat 7 (woonhuis);
  • e. Sint Landolinuslaan 2 (woonhuis).
• 2. tweede orde: panden met een nadrukkelijke architectonische verbijzondering;
• 3. derde orde: panden met een architectonische meerwaarde;
• 4. vierde orde: panden met een architectuur die kenmerkend is voor de betreffende periode;
• 5. vijfde orde: 'indifferente architectuur': architectonisch ingrijpend verstoorde panden en recente architectuur.

Deze inventarisatiemethode is gericht op een zo objectief mogelijke vaststelling van de bestaande architectonische kwaliteit en niet zozeer op het in kaart brengen van eventueel bestaande monumentale waarden. De architectonische kwaliteit van individuele panden kan worden versterkt door een stedenbouwkundig ensemble waarvan ze deel uitmaken. De stedenbouwkundige kwaliteiten binnen een wijk zijn geordend in zones:

• 1. eerste orde: hoogwaardige stedenbouwkundige structuur of ruimte die de status heeft van beschermd stadsgezicht of deze status zou moeten krijgen;
• 2. tweede orde: stedenbouwkundige structuur of ruimte met een bijzondere kwaliteit;
• 3. derde orde: stedenbouwkundige structuur of ruimte met een kwalitatieve meerwaarde;
• 4. vierde orde: stedenbouwkundige structuur of ruimte met voor de betreffende periode kenmerkende kwaliteit;
• 5. vijfde orde: stedenbouwkundige structuur of ruimte zonder (cultuurhistorische) kwaliteit.

De inventarisatiemethode leidt tot een kaartbeeld waarin de stedenbouwkundige samenhang van de gebouwen in de verschillende categorieën goed tot uiting komt. Zo vormt de ordenkaart een welstandskaart die verder gaat dan de kwaliteit van afzonderlijke panden. Om de werkbaarheid van de kaart te verhogen zijn de panden uit de eerste en de tweede orde samengevoegd. De panden uit de overige orden zijn eveneens in één categorie ondergebracht waardoor de monumenten en de panden met een bijzondere architectuur sterker afsteken tegen de overige bebouwing.

De ordenkaart heeft een signalerende functie. Op het moment dat het voornemen ontstaat om ingrepen in de bebouwde omgeving van de wijk te doen plaatsvinden, is er aan de hand van deze kaart inzicht in de aanwezigheid van panden met een bijzondere of monumentale architectuur. De ordenkaart (zie afbeelding 9) is samengesteld na een verkenning van het dorp. Naast het in het veld categoriseren van de architectuur is ook het daktype van de panden in de wijk geïnventariseerd. De nokrichting en de kapvorm van panden die ondergebracht zijn in de eerste vier orden, is ook op de kaart weergegeven.

afbeelding 9: cultuurhistorische ordekaart Empel

De vroegste dorpswoningen in de kom van Empel kunnen worden gekarakteriseerd als eenvoudige traditionele wederopbouwwoningen met een landelijk karakter. Dit komt tot uiting in de vorm (dubbele woningen, éénlaags met zolderverdieping onder doorlopende zadeldaken), situering (ruime opzet met aan drie zijden tuin) en materiaalgebruik (traditioneel baksteenmetselwerk, dakpannen). Langs de Brink en de Burgemeesters Godschalxstraat bevinden zich het (voormalig) gemeentehuis en de kerk en op de straathoeken veelal een verbijzondering zoals een (voormalig) dorpscafé, traditioneel met luifel. De zeer kenmerkende bebouwingsstructuur van eenvoudige wederopbouwwoningen vormt tezamen met het voormalige gemeentehuis, in combinatie met het stratenpatroon rondom de Brink, een cultuurhistorisch waardevol stedenbouwkundig ensemble. Te midden van de sobere wederopbouwarchitectuur zijn ook diverse voorbeelden van de Bossche-Schoolarchitectuur aanwijsbaar naar ontwerp van Bureau Van der Laan, Hansen en Van Hal en architect Jan de Jong. Deze zijn echter inmiddels grotendeels onherkenbaar verbouwd (Pastoor Verhoevenstraat 1, 3 en 4) of gesloopt (Brink 6), met uitzondering van het voormalige gemeentehuis (Brink 7) en de zeer markante villa Pastoor Verhoevenstraat 2.