Zuid

2.3 Ruimtelijke structuur

2.3.1 Bebouwingsstructuur

2.3.1.1 Woningvoorraad

In Zuid staan ruim 3500 woningen. Dit is 6% van de totale woningvoorraad van de gemeente 's-Hertogenbosch. Alle woningen zijn na 1945 gebouwd. Een relatief groot deel van de bebouwing is gebouwd in de periode tot 1969 (79%). Een relatief klein deel is gebouwd na 1990 (8%).

Het aandeel koopwoningen in het plangebied ligt lager dan het gemiddelde percentage van de stad. Het dient te worden opgemerkt dat het percentage per buurt erg kan verschillen. Met name de wijken Bazeldonk en de Gestelse buurt kennen een zeer klein aandeel koopwoningen (resp. 24% en 11%).

De verhoudingen van de woninggrootte in het plangebied is ongeveer gelijk met het stedelijk gemiddelde. Ook hier zijn de verschillen op buurtniveau, tussen Zuid en Bazeldonk en de Gestelse buurt echter duidelijk aanwezig. In Bazeldonk ligt het percentage van grote woningen van zes of meer vertrekken bijvoorbeeld op slechts 3,2% tegen 8,4% gemiddeld in 's-Hertogenbosch. Voor Zuid bedraagt dat percentage 10,2%.

Ten aanzien van de woningtypologie valt op dat in het plangebied een groot deel van de woningvoorraad gestapelde woningbouw betreft. Het gaat hier om bijna 56% tegen een stedelijk gemiddelde van ongeveer 37%. De ééngezinswoningen in het plangebied zijn over het algemeen rijwoningen. De tussenwoning heeft in Zuid een aandeel van 63%, terwijl over de hele stad genomen ongeveer de helft van alle ééngezinswoningen in deze categorie is onder te brengen.

Wat betreft de gestapelde woningbouw ligt het gemiddelde van alle buurten binnen het plangebied boven het stedelijk gemiddelde in 's-Hertogenbosch, hoewel Bazeldonk er met ruim 65% relatief de meeste gestapelde woningbouw kent. De rijwoningen bepalen met name in de Gestelse buurt het straatbeeld, waar nagenoeg alle eengezinswoningen min of meer binnen deze categorie vallen.

Al met al kan geconcludeerd worden dat er wat betreft de woningvoorraad niet alleen (grote) verschillen zijn tussen het gehele plangebied en het stedelijk gemiddelde, maar dat er vooral opvallende verschillen zijn tussen de buurten onderling. De homogene samenstelling van verschillende delen van Zuid geeft de buurten een duidelijke en herkenbare karakteristiek mee.

2.3.1.2 Bebouwingskarakteristiek

Zuid

De woonbuurt Zuid kan op basis van de bebouwingskarakteristiek worden opgedeeld in twee gebieden. Het eerste gedeelte betreft het deel dat ook bekend staat als 'Zuid I'. Het behoort tot de eerste bebouwing in Zuid en kent ondertussen een bijzonder welstandsniveau. Het overige deel van Zuid is in een latere fase, in de jaren zestig, gerealiseerd. De belevingswaarde en met name de cultuurhistorische waarde van dit laatste deel is van een geheel ander niveau dan Zuid I, vandaar dat beide gedeeltes apart worden besproken.

Zuid I

De woonbebouwing in Zuid I wordt gekenmerkt door de karakteristieke Bossche en Delftse School-architectuur.

Enkele voorbeelden van de specifieke architectuur in Zuid I, waar de invloeden van de Bossche en Delftse School duidelijk herkenbaar zijn.

De bebouwing aan de randen, grenzend aan de groenzones Bossche Broek en het Zuiderpark, kent een sterk individueel karakter. Het gaat hier om vrijstaande villa-achtige bebouwing. Aan de belangrijke verkeersassen, zoals de Pettelaarseweg en –in mindere mate- de Zuiderparkweg, is gestapelde woningbouw te vinden. Ook deze gebouwen zijn over het algemeen vormgegeven volgens de sobere ontwerpprincipes van de Bossche en Delftse School. De tussenliggende bebouwing betreft over het algemeen traditionele eengezinswoningen, rijwoningen in baksteen-architectuur in twee woonlagen met een kap. De woningen kennen een zeer geraffineerde detaillering. Diepliggende raampartijen en natuursteenbanden in het gevelvlak zijn kenmerkend. Dit geldt ook voor de zorgvuldig gedetailleerde erkers, daklijsten en timpanen.

Incidenteel is er in Zuid I bebouwing te vinden dat in een later stadium tot stand is gekomen. Dit zijn kleinschalige inbreidingslocaties, die in de loop der jaren een invulling hebben gekregen. Een voorbeeld hiervan zijn de drie urban villa's aan de Gregoriussingel, nabij de Zuidwal.

Overige deel Zuid

Woonbebouwing in het deel van Zuid dat in de jaren '60 is gerealiseerd. Dit deel van de wijk wordt ook wel Zuid II genoemd.

Het overige deel van Zuid wordt gekenmerkt door haar overzichtelijke rijbebouwing in twee lagen met kap en de heldere stedenbouwkundige opzet. Er is weinig variatie in woningtypologie. Ook hier is er aan de randen, nabij de groenzones, sprake van vrijstaande woningbouw. Incidenteel zijn er grotere volumes in het gebied ondergebracht. Het zijn voorzieningen zoals een sporthal, een schoolcomplex en een kantoorgebouw.

Afwijkende bebouwing is er met name rondom de Pettelaarseweg. De bebouwing van de zorginstelling Zuiderschans en het winkelcentrum Pettelaarpoort betekenen een schaalsprong voor de gebouwde omgeving. Bijzonder is ook de zuidrand met hoogbouw aan de Zuiderplas. Hier vormen een aantal woontorens een duidelijke afbakening van de stad en daarmee een onmiskenbaar stedelijk front naar het buitengebied.

Bazeldonk

De Bazeldonk behoort, evenals Zuid I, grotendeels tot het gebied dat tijdens de eerste bouwfase van de wijk Zuid is gerealiseerd. Ook dit deel is opgenomen in het gebied met een bijzonder welstandsniveau. De stijlkenmerken van de Bossche School, die herkenbaar zijn in de bebouwing en de stedenbouwkundige patronen, geven deze buurt een meerwaarde. In vergelijking met Zuid I kent Bazeldonk overigens een groter aandeel gestapelde woningbouw. De bouwblokken - veelal niet hoger dan vier lagen - zijn vaak in clusters rondom collectieve buitenruimtes gesitueerd. Ook hier spelen de verhoudingen tussen bebouwd en onbebouwd een belangrijke rol in de belevingswaarde van het straatbeeld. De inrichting van de openbare ruimte hangt nauw samen met de toegepaste architectuur.

Impressie van Bazeldonk.

De overige bebouwing betreft over het algemeen traditionele woningbouw in de vorm van rijwoningen van twee lagen met kap of vrijstaande woningbouw.

Het deel van Bazeldonk dat later is gebouwd, rondom de Zuiderpassage, kan eveneens worden gekenmerkt als traditionele rijbebouwing. Hier speelt de wisselwerking tussen architectuur en openbare ruimte een ondergeschikte rol. De Zuiderpassage zelf betreft een karakteristiek winkelcentrum waar gestapelde woningbouw met commerciële ruimtes in de plint zijn gecombineerd. Het winkelcentrum kent een introvert karakter. Aan de Zuiderparkweg vindt tot slot een schaalvergroting plaats met ruim bemeten kantoorblokken.

Gestelse buurt

De woonbuurt aan de oostzijde van de Gestelseweg betreft één van de eerste bouwprojecten die tot stand is gekomen met geïndustrialiseerde bouwmethodes. Over het algemeen is hier sprake van een sobere architectuur, gericht op een snelle productie. Seriematige bouw in hoog tempo is ten koste gegaan van individuele kwaliteiten. De Gestelse buurt wordt dan ook gekenmerkt door een relatief grote mate van eenvormigheid en herhaling. Er is gebruik gemaakt van stedenbouwkundige stempels waarbij een zekere compositie van rijbebouwing en portieketageflats meerdere keren terugkeert in de wijk. De geïndustrialiseerde bouwmethoden hebben een duidelijke invloed op de architectonische vorm, die een hoge mate van rationaliteit kent. Kenmerkend is de horizontale geleding en eenvoudige opzet van het gevelvlak dat zich tussen de woningscheidende wanden herhaald. De Gestelse buurt heeft hierdoor een formeel en grootschalig, maar tegelijkertijd overzichtelijk en rustig karakter. De rust en samenhang in het bebouwingsbeeld ontstaan door de heldere en eenvoudige hoofdmassa's en de eenheid in de kapvorm.

Gestelse Buurt: herkenbare doelmatige architectuur

Afwijkende bebouwing in de Gestelse buurt is te vinden aan de Hildebrandstraat met een strook gestapelde woningbouw met detailhandel en horeca in de plint. Aan de noordzijde is een onderwijscluster gevestigd. De verschillende scholen zijn ondergebracht in een aangesloten bebouwingsvlak met een beperkte hoogte.

Pettelaarpark

Het kantorenpark rondom het Provinciehuis is in de jaren negentig van de vorige eeuw gerealiseerd. De kantoren die hier gestalte hebben gekregen kunnen worden gekenmerkt als autonome bouwwerken met een eigen identiteit. Ze zijn per perceel individueel tot stand gekomen. De onderlinge samenhang tussen de kantoren is daardoor beperkt. De architectonische uitstraling is veelal gericht op representativiteit. In de gevels van de verschillende kantoren komt een zeer grote diversiteit aan materialen voor. Ook in de detaillering en kleurgebruik zijn grote verschillen herkenbaar. De gebouwen oriënteren zich met een duidelijke entree op de openbare ruimte.

Pettelaarpark, kantoren in een ruim opgezette, parkachtige setting.

Overig

In de wijk Zuid is aan de Zuid-Willemsvaart nog een klein bedrijventerrein gevestigd, Bedrijventerrein Zuid. Het is een relatief kleine locatie met een vrij gesloten karakter. De bebouwing bestaat overwegend uit eenvoudige loodsen met eventueel een klein kantoor- of kantinegedeelte. Binnen het gebied zijn aan de westzijde kleinschaligere bedrijven gevestigd. Aan de oostzijde vindt een schaalsprong plaats naar grotere opslagloodsen. Verspreid over het bedrijventerrein staan enkele bedrijfswoningen. Deze woningen hebben geen enkele stedenbouwkundige verwantschap met de bedrijfsbebouwing en vormen afwijkende elementen op het bedrijventerrein.

Ten westen van de Gestelse buurt is een woonwagenlocatie gelegen. Het betreft een kleinschalige locatie met een beperkt aantal standplaatsen. De woonwagens vormen de overgang tussen het huidige onderwijscluster in de Gestelse buurt en Meerendonk.

2.3.2 Verkeersstructuur

's-Hertogenbosch-Zuid heeft een goede auto-ontsluiting op de hoofdinfrastructuur, de Rijksweg A2. De Gestelseweg sluit aan op de op- en afritten van deze Rijksweg A2. Hierdoor is de Gestelseweg een belangrijke invalsweg voor 's-Hertogenbosch.

Andere belangrijke wegen op wijkniveau zijn: de Pettelaarseweg, de Zuiderparkweg, de Van Veldekekade en de Pieter Langendijksingel. Deze wegen vallen onder de categorie 'gebiedsontsluitingswegen' en hebben een snelheidsregime van 50 km/uur. De overige wegen zijn 'erftoegangswegen', hier geldt een 30 km/uur-regime.

Gebiedsontsluitingswegen 's-Hertogenbosch-Zuid

De Gestelseweg heeft een wijkoverstijgende functie en is één van de entrees van de stad. In de 'Koersnota Hoofdinfrastructuur' van de gemeente 's-Hertogenbosch is deze weg aangewezen als 'doorstroomas'. Een doorstroomas vangt als eerste het verkeer van de “Ruit”, snelwegen en randweg rondom de stad, op en zorgt er vervolgens voor dat het verkeer zich verdeelt over de verschillende wegen in de Bossche wijken.

De Pettelaarseweg is voor het centrumverkeer een belangrijke verbinding. Verkeer op de “Ruit” bereikt via de Gestelseweg en de Pettelaarseweg het centrum. De Pettelaarseweg ontsluit de buurten op Zuid en vormt een verbinding met het centrum.

De Gestelseweg en de Pettelaarseweg zijn niet alleen belangrijke autoroutes, maar vormen ook belangrijke fiets- en openbaar vervoersverbindingen. Zij vormen een belangrijke OV-verbinding van en naar het transferium Pettelaarpark en naar de kernen Schijndel en St. Michielsgestel. Daarnaast zijn zij onderdeel van het fietsnetwerk. De fietsvoorzieningen op deze wegen zijn op een kwalitatief hoogwaardig niveau ingericht.

Parkeren

De openbare ruimte in Zuid is vooral ingericht voor het autoverkeer en parkeren. In de binnenstad van 's-Hertogenbosch en de schilgebieden daaromheen geldt een regime van betaald- en vergunningenparkeren. In een deel van Zuid, langs de Pettelaarseweg, is het vergunningenparkeren van kracht. Een aantal buurten in Zuid (Bazeldonk, Gestelsebuurt en rond de Pettelaarseweg) worden gekenmerkt door een hoge parkeerdruk. De woningen zijn gebouwd in de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw; het parkeren is hierdoor dan ook voor het overgrote deel geregeld in de buitenruimte. Door het toenemende autobezit komt het parkeren in Zuid steeds meer onder druk te staan.

De bereikbaarheid en de leefbaarheid van de binnenstad van 's-Hertogenbosch is in de afgelopen jaren steeds sterker onder druk komen te staan. Actueel op dit moment is het verder stimuleren van het gebruik van milieuvriendelijke vervoerswijzen, zoals het openbaar vervoer en de fiets. Voor de autobereikbaarheid wordt op een steeds succesvollere manier ingestoken op uitbreiding en gebruik van transferia aan de rand van de stad. Transferia hebben primair een functie voor bezoekers van en werkenden in de binnenstad. Men kan hier parkeren en de weg vervolgen met één van de pendelbussen richting de binnenstad. In Zuid is bij het kantorenpark Pettelaarpark een tijdelijk transferium gesitueerd met een capaciteit van ca. 490 parkeerplaatsen.

2.3.3 Groen- en waterstructuur

Het groen in en om de stad 's-Hertogenbosch verhoogt de leefbaarheid in de stad en heeft een recreatieve functie voor de bewoners. De Bossche Buitens vormen de belangrijkste elementen van de groenstructuur in het buitengebied van 's-Hertogenbosch. De stedelijke groenstructuur bestaat uit lange lijnen (droog en nat) die door de stad lopen naast brede of grotere groenplekken, zoals de parken en zandwinplannen. In het bestemmingsplan Zuid zijn deze groene routes op het schaalniveau van de stad aanwezig.

De volgende groen- en waterstructuren zijn structureel in of grenzend aan het plangebied:

• Het Bossche Broek: De wijk Zuid grenst aan het Bossche Broek, een belangrijk landschappelijk element voor de stad met een hoge ecologische waarde. Het gebied ligt lager dan Zuid, waardoor er vanaf de randen van Zuid mooie uitzichten zijn over het Bossche Broek, zoals vanaf de Pettelaarse Schans. Door de lage ligging van het Bossche Broek heeft Zuid vanaf de A2 gezien een karakteristiek silhouet, bestaande uit vijf hoge gebouwen die cachet geven aan het gebied tussen het Provinciehuis en de oude binnenstad. De wijk kent diverse zichtrelaties met het Bossche Broek.

• Het Zuiderpark: Het Zuiderpark is een belangrijk stadspark, dat aansluit op de binnenstad. De oude vestigingswerken zijn nog zichtbaar in het westelijke deel van het park. De wijk Zuid is gebouwd rondom het centraal gepositioneerde Zuiderpark. Ten noorden en ten zuiden van het Zuiderpark kent Zuid laanstructuren van formaat.

• De Zuiderparkweg (interne ontsluitingsweg van Zuid): Deze weg loopt ten zuiden van het park en wordt gekenmerkt door haar groene karakter en haar ruim opgezette profiel.

• De Zuid-Willemsvaart: Op het niveau van de stad is de Zuid-Willemsvaart een structurerend element, op het lagere schaalniveau vormt het een barrière. Door de maat van de tussenliggende zone en de moeilijke oversteekbaarheid is de interactie tussen beide zijden van het kanaal minimaal.

Naast de genoemde elementen vormen de groene ruimtes aan de randen van het Bossche Broek en de singel langs de Gestelseweg structuurbepalende openbare groenelementen. Als versterking van de hoofdontsluiting van de wijk zijn langs de Gestelseweg en de Pettelaarseweg laanbomen geplant. De ruimte rondom het Sweelinckplein vormt een stedelijke openbare ruimte.

Op het terrein van de groenstructuur is vooral de ontwikkeling van het Zuiderpark een punt van aandacht. De voorgenomen ontwikkeling van een parkeergarage op het voormalige 'Vonk en Vlamterrein', noodzakelijk voor het goed functioneren van de Binnenstad op langere termijn en de daarmee gepaard gaande verplaatsing van het tenniscomplex noopt tot een herinrichting van een gedeelte van het Zuiderpark. Voor dit gebied is een aparte bestemmingsplanprocedure gevoerd onder de noemer 'Zuiderpark-Stadswalzone'.

Het gedeelte van het Zuiderpark, waarvoor geen wijzigingen te verwachten zijn, wordt opgenomen in onderhavig bestemmingsplan en krijgt een bestemming als stadspark.

Het lineaire karakter van de Zuid-Willemsvaart zal versterkt worden door bebouwing die langs het kanaal, met name in de Meerendonk zal worden opgericht. De landelijke setting, waarin het kanaal nu ligt, zal veranderen naar een meer stedelijke setting.