Philipsdorp 2013

2.3 De buurten

De wijk is opgebouwd uit vier buurten die tezamen Philipsdorp vormen. De buurten zijn gebouwd in verschillende perioden en hebben ieder een eigen geschiedenis, opzet en architectuur. Hierdoor zijn de buurten als zelfstandige onderdelen te herkennen.

Oud Philipsdorp (periode 1910 tot 1916)

In 1910 begon Philips met de bouw van zijn Companytown. Het eerste gedeelte wordt Oud Philipsdorp genoemd. Architect G.J. de Jongh maakte een stedenbouwkundig plan, waarbij woningen werden gesitueerd rondom een gemeenschappelijk park. Dit park werd begrensd door brede lanen met een middenberm en een dubbele bomenrij. De Frederiklaan en de Jonghlaan zijn nog wel aanwezig maar het groen is verdwenen. Van de winkelvoorzieningen rondom de 'Green' zijn er nog enkele over.

Kenmerkend voor Oud Philipsdorp is de romantisch landschappelijke opzet met gebogen straten die uitkomen op de voormalige 'Green'. Iedere straat is anders ontworpen. De meest bijzondere straat was de Hulstlaan die uitkwam op de 'Green'. Ook het oorspronkelijke karakter van de Hulstlaan is verdwenen.

De architecten die aan Philipsdorp werkten, hanteerden voor de woningen een pittoreske stijl om een dorpse sfeer te benadrukken. Door (soms subtiele) variaties in architectuur is een afwisselend gevelbeeld ontstaan.

De woningen kregen geen voortuinen, omdat Philips er geen vertrouwen in had, dat de tuinen goed werden onderhouden door de bewoners. Wel hadden de woningen diepe achtertuinen waar de bewoners - vaak van agrarische afkomst - groenten konden kweken. De Hulstlaan vormde hierop een uitzondering. Hier hadden de woningen in het verleden wel een voortuin, maar deze zijn bij een herinrichting van de openbare ruimte verdwenen. De 'Green' is nu bebouwd met het PSV-stadion en het stadionkwartier. Deze grootschalige bebouwing vormt een groot contrast met de kleine en lage huisjes van Oud Philipsdorp. De woningen, die tussen 1910 en 1916 zijn gebouwd, naar ontwerp van architect L.J.P. Kooken zijn allen aangewezen als monument.

Vanwege grondposities werd Oud Philipsdorp pas in 1923 gecomplementeerd met 74 kleine arbeiderswoningen aan en in de omgeving van de Henriëttestraat. Dit gedeelte van Oud Philipsdorp werd ontworpen door architect C. Smit. Deze woningen zijn niet aangewezen als monument, maar behoren wel tot het beschermd stadsgezicht.

Bazelbuurt, Lijsterbesbuurt en Plataanbuurt (periode 1917 tot 1920)

Philips huurde in 1916 architect K.P.C de Bazel in om Philipsdorp verder uit te breiden. De stedenbouwkundige opzet van de Bazelbuurt, Lijsterbesbuurt en Plataanbuurt zijn van zijn hand. De Bazel ontwierp de uitbreiding van deze buurten als een 'Gesamtkunstwerk' met een sterke samenhang tussen stedenbouw, architectuur en de inrichting van de openbare ruimte. Dit komt met name tot uiting in:
- Een gesloten straatperspectief middels toepassing van T-kruisingen;

- Geleding in de straatruimte;

- Pleintjes op knooppunten;

- Beplanting als articulatie van de architectonische ruimte.

De Bazel ontwierp behalve het stedenbouwkundige plan ook de woningen rond de Iepenlaan/Wingerdlaan (De Bazelbuurt).

Architect C. Smit verzorgde op basis van het stedenbouwkundig ontwerp van De Bazel de architectonische uitwerking van de Lijsterbesbuurt en de Plataanbuurt. Hierbij volgde hij op onderdelen de methodiek van de Bazel.

De Lijsterbesbuurt is een scharnier tussen twee belangrijke perioden in het ontstaan van Philipsdorp. De overgang tussen de periode van G.J. de Jongh, waarin Philipsdorp zich overwegend autonoom ontwikkelde en de periode waarin de basis werd gelegd voor de Glaslaan, Kastanjelaan en Essenstraat en Philips meer nadrukkelijk meebouwde aan de stedelijke structuur van de stad. Hoewel de Lijsterbesbuurt een cruciale bouwsteen is voor Philipsdorp, is dit de enige buurt van Philipsdorp die niet aangewezen is als beschermd stadsgezicht.

Op hoek van de Essenstraat en Lijsterbesstraat werd in 1919 een broodfabriek annex winkel gesticht. Het gebouw is nog steeds aanwezig, maar heeft een andere functie gekregen.

De Plataanlaan en de Acaciastraat haken met een symmetrisch vormgegeven plein aan op de Kastanjelaan. Hiermee wilde de Bazel de Plataanbuurt op een monumentale wijze laten aansluiten op de "radiaal" Kastanjelaan. De woningen rondom dit plein zijn aangewezen als monument.

De interne structuur van de Plataanbuurt bestaat uit het Plataanplein waar groen ingerichte straten op uit komen. De straten eindigen hier op de gevelwanden van het plein. Dit gesloten straatperspectief zorgt voor het ontstaan van een besloten stedelijke ruimte. Het Plataanplein werd ingericht als het groene hart van de buurt. De woningen rondom het plein kregen voortuin omgeven door lage hagen om zo het groene karakter te benadrukken. Dit beeld is nog steeds herkenbaar maar het groene karakter van de straten en het plein is grotendeels verdwenen.

De Rafelige Rand

Aan de zuidkant van Philipsdorp is de aansluiting minder helder. Hier ligt een wat ongedefinieerd gebied tussen de organisch gegroeide historische lintbebouwing en de planmatig opgezette buurten van Philips. Dit gebied wordt de rafelige rand genoemd door haar rommelige structuur met veel open veldjes.

Voor de rafelige rand wordt een plan opgesteld dat enerzijds de aansluiting tussen Philipsdorp en omliggende gebieden moet verbeteren en anderzijds ruimte biedt voor maatschappelijke voorzieningen, groen, parkeren en differentiatie in het woningaanbod. Het contrast tussen de ontworpen structuur van Philipsdorp en de organische structuur van historisch Strijp aan de ene kant en het contrast tussen het hoogstedelijke karakter van Strijp S/Stadionkwartier en het tuindorpkarakter van Philipsdorp aan de andere kant, dienen te worden gewaarborgd. Bij toekomstige ontwikkelingen in de gebouwde omgeving en/of de openbare ruimte aansluitend op die van Philipsdorp worden daarom kaders gesteld vanuit het cultuurhistorische karakter van de wijk.