Halve Maan 2013 (De Lieven-Drents Dorp)

2.2 Stedenbouwkundige structuur

Ruimtelijke opbouw

Drents Dorp wordt (als geheel) begrensd door de Ring (Beukenlaan), Noord Brabantlaan, Tilburgseweg en aan de oostzijde door de (voormalige) Philips bedrijfscomplexen Strijp T en Strijp R. De wijk bestaat voor het grootste deel uit een complex arbeiderswoningen dat tussen 1925 en 1930 in opdracht van Philips voor zijn werknemers uit de noordelijke provincies is gebouwd. Het is een typisch voorbeeld van de volkswoningbouw uit die tijd.

Figuur: Begrenzing studiegebied Drents Dorp en deelgebieden (Masterplan Drents Dorp, 2003)

De twee delen ten zuiden van de Halvemaanstraat (in het Masterplan Drents Dorp zijn dit deelgebied B en C) karakteriseren zich door onregelmatig blokkenpatroon, opgespannen tussen de geknikte woonstraten ter plaatse van de oorspronkelijke wegen. Blokken van de jaren '20 zijn grotendeels bebouwd in rijen arbeiderswoningen, bestaand uit een laag met kap. Soms zijn dwarskappen toegepast. Totaal is hier het kleinschalige en gevarieerde beeld ontstaan. In het midden van deelgebied B ligt een bijzonder landschappelijk element: het Gelderlandplein met zijn grote bomen. De meest zuidelijke delen zijn bebouwd na de oorlog met zowel huur- als koopwoningen in twee bouwlagen met de kap en flatgebouwen gelegen aan de Noord Brabantlaan. De bebouwing van deelgebied B is door de woningcorporatie ongeveer tien jaar geleden gerenoveerd. Daarnaast is rond de jaren '90 een fors kantorencomplex verrezen op de hoek van de Ring en de Noord Brabantlaan.

De delen van de wijk die gelegen zijn aan de noordkant van de Halvemaanstraat zijn anders van opzet. Het deelgebied aan de oostelijke kant van de Koenraadlaan (Strijp R) is vol bebouwd geweest met grootschalige en orthogonaal gelegen blokken van het bedrijventerrein van Philips. De diagonale "Oude Aast dijk" is het enige overblijfsel van het oorspronkelijke wegenpatroon. De laatste jaren zijn meerdere bedrijven van Strijp R gesloopt, een paar oude loodsen zijn gerenoveerd en dienen als designwinkel, werkplaats en restaurant. Het overige terrein zal komende jaren ontwikkeld worden als woongebied voor circa 600 woningen. Het industriële verleden vormt daarvoor een inspiratiebron. Dit woongebied zal worden omringd door een groene parkachtige zone (Zoompark). De richting van de oude dijk komt terug in een diagonale groene ruimte met speelvoorzieningen (Schakelpark).

Het gebied gelegen aan de westelijke kant van de Koenraadlaan (deelgebied A ) vormt een voorbeeld van het latere (modernistische) stedenbouwkundige principe, waarbij de smalle wegen en de blokken met kleine arbeiderswoningen een strak, functioneel en orthogonale structuur vormen.

Deelgebied A is in 2007 voor een aanzienlijk deel gesloopt en zal de komende jaren opnieuw bebouwd gaan worden. Deze woningen sluiten aan op de stijl van het Drents Dorp maar heeft een eigentijds en modern karakter meegekregen. De vrijkomende ruimte rondom de gerenoveerde huizen wordt opnieuw verkaveld in een passende orthogonale structuur. Het plan is gebaseerd op twee rechthoekige verkavelingsvelden. De beide velden worden bebouwd met 140 grondgebonden woningen. De woningen worden overwegend in twee lagen met kap uitgevoerd. Op enkele plekken worden woningen in drie lagen, plat afgedekt, uitgevoerd. In februari 2012 is voor deze ontwikkeling de omgevingsvergunning verleend.

De buurt De Lieven, aan de andere zijde van de Tilburgseweg, is vrij recent gebouwd en bestaat uit ruim 200 woningen in zowel het koop- als huursegment. De buurt is opgetrokken op de plaats waar voorheen de markante 'polynormwoningen' stonden en wordt begrensd door de Johannes Buijslaan, Van Vollenhovenstraat, Pieter Stockmanslaan en de Tilburgseweg. Het nieuwe stratenpatroon kenmerkt zich door een groene en autovrije centrale as (Van Maanenstraat), gekruist door de eveneens groene en autovrije Willem Pompestraat en de Willem Schorerstraat. De woonblokken zijn orthogonaal en symmetrisch verkaveld en de bebouwing wordt gevormd door een aantal verschillende stroken met woningen met een lessenaars- of plat dak. De hoeken van de Johannes Buijslaan worden gemarkeerd door middel van hogere appartementencomplexen. Tussenin bevinden zich woningen met bedrijven aan huis of ateliers in de plint.

Functionele opbouw

In het plangebied zijn weinig winkelvoorzieningen voor handen. Wel grenst de buurt De Lieven aan het buurtsteunpunt aan de Johannes Buijslaan en ligt dit steunpunt ook voor de buurt Drents Dorp op korte afstand. Daarnaast is het stadscentrum van Eindhoven goed bereikbaar via de HOV-lijn. Op diverse plekken in het deelgebied Drents Dorp zijn horecavoorzieningen te vinden. Zo is er één café gevestigd aan de Halvemaanstraat (deze is sinds enige tijd gesloten) en twee eetgelegenheden aan de Needestraat en de Plaggenstraat.

Aan de Koenraadlaan bevinden zich enkele maatschappelijke functies, zoals een basisschool en een gemeenschapshuis. Ook aan de Kootwijkstraat staat een basisschool, maar deze zal op termijn overgeplaatst worden naar het SPIL-centrum aan de Halvemaanstraat/Apeldoornstraat. SPIL staat voor spelen, integreren en leren. Het SPIL-centrum is dan ook een multifunctioneel gebouw waarin diverse voorzieningen worden gehuisvest, zoals een school en een kinderdagverblijf. Andere maatschappelijke voorzieningen zijn de drie verschillende kerken voor verschillende (protestantse) geloofsgemeenschappen aan de Plaggenstraat, Venstraat en Elburglaan.

In het noorden van het plangebied is een sportpark aanwezig, welke gebruikt wordt door voetbalvereniging LEW. In het zuidoosten van het plangebied, aan de Beukenlaan, bevinden zich andere afwijkende functies zoals kantoren en dienstverlenende functies. Ook is hier de infowinkel Drents Dorp gevestigd.

Verkeersstructuur

De basis voor het stratenpatroon en de stedenbouwkundige hoofdstructuur werd destijds grotendeels bepaald door het verloop van de voormalige zandwegen. Het plan voor Drents Dorp is opgebouwd op het kruis van de twee brede lanen (circa 24 meter breed), Halvemaanstraat en Koenraadlaan. Deze lanen verdelen de wijk in vier verschillende delen.

De Halvemaanstraat is nog steeds een belangrijke drager in het deelgebied Drents Dorp. Vroeger was het de verzamelweg voor arbeiders die toegang bood tot de Philipsterreinen. Vrijwel alle straten komen op de Halvemaanstraat uit. Daarmee vormt deze de ruggengraat van de buurt, samen met de Koenraadlaan. De begrenzing door de Ring, Tilburgseweg, landgoed De Wielewaal en bedrijventerrein Strijp R zijn er debet aan dat deze assen niet buiten Drents Dorp zijn doorgezet en het gebied een introvert karakter heeft. Strijp R wordt nu echter gesloopt en herontwikkeld als woonbuurt.

De ontsluiting van buitenaf vindt plaats via de rotonde Noord Brabantlaan in de richting van de Koenraadlaan en langs de Tilburgseweg-Oost. De Koenraadlaan en Halvemaanstraat verdelen het verkeer over Drents Dorp. De randen en entrees van Drents Dorp hebben niet zozeer te maken met het woongebied zelf. Ze zijn eerder georiënteerd en gebaseerd op de infrastructurele lijnen zoals de Beukenlaan en Noord Brabantlaan, of zijn niet aanwezig (Tilburgseweg en Elburglaan). De Noord Brabantlaan maakt daarnaast deel uit van de HOV-verbinding tussen het centrum enerzijds en Eindhoven Airport anderzijds.

Door de sterke scheiding door de Noord Brabantlaan en de Tilburgseweg is er weinig onderlinge ruimtelijke- en functionele samenhang tussen de buurten in de wijk De Halve Maan. Het centraal gelegen circuit in de buurt Lievendaal, welke gevormd wordt door de Bredalaan, Loeffstraat, Lievendaalseweg en Johannes Buijslaan, is dan ook belangrijk om de onderlinge nog aanwezige relatie van de wijken te waarborgen. Dit betekent voor het gehele plangebied dat de Johannes Buijslaan en de Halvemaanstraat een belangrijke ontsluitingsfunctie hebben voor zowel Drents Dorp als De Lieven en de rest van Lievendaal.

Groen en water

De Halvemaanstraat vormt een centrale as in het deelgebied Drents Dorp en loopt aan de andere zijde van de Tilburgseweg door in de Johannes Buijslaan, welke de zuidelijke begrenzing vormt van De Lieven. Beide lanen worden begeleid door bomen aan beide zijden van de straat. Daarnaast zijn verspreid over Drents Dorp een flink aantal van bomen als waardevol of monumentaal bestempeld. Een boom krijgt volgens het Bomenbeleidsplan 2008 van de gemeente Eindhoven de monumentale status wanneer deze 80 jaar of ouder is, in goede conditie verkeert en tenminste één specifieke kenmerk heeft (beeldbepalend, cultuurhistorische waarde, dendrologische waarde, natuurwaarde, zeldzaamheid). De laanbeplanting langs de Halvemaanstraat, Koenraadlaan en de Zwaanstraat heeft daarnaast een cultuurhistorisch waardevolle betekenis, in die zin dat deze een belangrijk onderdeel van de stedenbouwkundige opzet van de buurt Drents Dorp vormen en bijdragen aan de historische karakteristiek van deze buurt.

Het Gelderlandplein vormt een redelijk groot landschappelijk element midden tussen de woonbebouwing. Dit plein bestaat voornamelijk uit gras en struikgewas, maar wordt daarnaast ook nog eens gemarkeerd door grote monumentale bomen in de zin van het bomenbeleidsplan (2008). Verder is zowel de buurt Drents Dorp als De Lieven tamelijk groenarm, op enkele bomen, groenstroken of groenplekken na. Enkele woonblokken in Drents Dorp beschikken over een open binnenplek tussen de achtertuinen. Deze binnenplekken worden momenteel benut als volkstuintjes en hebben hiermee enigszins een groen karakter. In De Lieven is met name het kruis Willem Pompestraat/Van Maanenstraat groen aangekleed. In de Van Maanenstraat wordt dit groen tevens ingezet voor de tijdelijk opvang en infiltratie van hemelwater, in de vorm van wadi's.

De woonbuurten Drents Dorp en De Lieven worden van elkaar gescheiden door de Tilburgseweg. Deze weg ligt een aantal meter boven het maaiveld en het talud is groen aangekleed met bomen en struikgewas. Daarnaast zorgt het sportpark aan de Elburglaan voor een groen karakter. Ten slotte grenst het plangebied aan het Philips van Lenneppark en landgoed De Wielewaal, waardoor een groen ontspannings- en recreatiegebied voor zowel Drents Dorp als De Lieven dichtbij voor handen is.