Binnenstad

2.1 Het plangebied in ruimere context

Het Bestemmingsplan Binnenstad omvat de historische binnenstad - bestaande uit de gebiedsdelen Kernwinkelgebied en Catharinakwartier, plus het Tramstraatkwartier. Dit gebied omvat een groot deel van het vroegere stadje Eindhoven, direct gelegen aan de rivier de Dommel en waarschijnlijk op de plek van een toen al bestaande route naar omliggende dorpen. Met name de dekzandruggen tussen de beekdalen van ondermeer Dommel en Gender vormden een uitstekende, wat hoger gelegen ondergrond voor verbindingswegen met de omliggende dorpen. Dit is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van de stad als handelsplaats, en heeft onder meer geleid tot de toekenning van stadsrechten in het jaar 1232 en daarmee het recht op het houden van een markt. De markt is van oudsher het centrale plein in de binnenstad, gelegen in het gebied waar de belangrijkste noord-zuidroute: de Rechtestraat kruist met de beide oost-westroutes: de Vrijstraat – Marktstraat - Nieuwstraat én de Kerkstraat - Ten Hagestraat - Kanaalstraat. Deze straten spelen nog altijd een belangrijke rol in de alledaagse beleving van de binnenstad en verbinden deze met de rondom gelegen stadsdelen, de vroegere dorpen Strijp, Woensel, Tongelre, Stratum en Gestel. In 1920 vind de bestuurlijke samenvoeging plaats van Eindhoven (56 ha) met deze 5 dorpen, en ontstaat er van de één op de andere dag een 'Groot Eindhoven' met een grondgebied dat ruim 10 x keer zo groot is ( 6424 ha). Dit betekent dat de vroegere stad een binnenstad was geworden, en het huidige Tramstraatkwartier dat voorheen 'buiten de stad' lag aan de oostzijde op het grondgebied van de gemeente Woensel, vanaf dat moment meer en meer deel ging uitmaken van de huidige - vergrote - binnenstad.

Met het dempen van de stadsgrachten rondom de historische binnenstad in de jaren '30 werd dit nog eens versterkt, zoals dat ook en in nog sterkere mate gold voor het gebiedsdeel De Bergen aan de westzijde van de binnenstad (zie Bestemmingsplan De Bergen, vastgesteld 15 juni 2010). Ook het gebiedsdeel Emmasingelkwadrant dat tot voor enkele decennia nog volledig toebehoorde aan en gebruikt werd door Philips en niet openbaar toegankelijk was, is meer en meer deel gaan uitmaken van de vergrote binnenstad (Bestemmingsplan Fellenoord en Witte Dame, voorziene vaststelling medio 2013). Het 18-Septemberplein met daaraan de Piazza en de Bijenkorf, is het eerste voorbeeld van een doelgerichte vergroting van de historische binnenstad aan de noordzijde. Dit werd in het begin van de jaren '50 van de vorige eeuw mogelijk met de aanleg van het nieuwe half-hoge spoor. Met het opruimen van het vroegere spoortracée kwam aan de centrumzijde van het nieuwe spoor een langgerekte zone beschikbaar, die gaandeweg bebouwd werd met nieuwe en voor die tijd moderne gebouwen zoals het postkantoor, het station, de verschillende warenhuizen rondom het nieuwe 18-Septemberplein, een parkeergarage, en het politiebureau. Deze langgerekte zone maakt deel uit van het gebiedsdeel Stationsgebied (Bestemmingsplan Fellenoord en Witte Dame, voorziene vaststelling medio 2013) met uitzondering van het deel tussen Boschdijk en Vestdijk, i.c. het gebied met daarop de Piazza en de Bijenkorf. Door de transformatie van het 18-Septemberplein van straat tot plein in het begin van deze eeuw is deze locatie onlosmakelijk deel van de huidige binnenstad. Aan de zuidzijde wordt de historische binnenstad ruimer gemaakt door met voetgangersbruggen beide zijden nog beter met elkaar te verbinden. Het begin deze eeuw grootschalig vernieuwde Van Abbemusuem wordt inmiddels door een nieuwe voetgangersbrug verbonden met het Stadhuisplein, een nieuwe voetgangersbrug die Moleneind verbindt met het Onderdoor tussen Stratumseind en de Vestdijk zal dit nog eens versterken. Daardoor ligt de binnenstad niet langer aan de Dommel, maar stroomt de Dommel door de binnenstad heen. De hier genoemde gebiedsdelen vormen tesamen de huidige vergrote binnenstad en vormen met de gebiedsdelen Den Elzent, Rochusbuurt, Irisbuurt en Havenkwartier (Bestemmingsplan Stratum binnen de Ring II, voorziene vaststelling medio 2013) het centrum van de stad Eindhoven.