Centrum

3.4 Cultuurhistorie en archeologie

Beleid en normstelling

Cultuurhistorie 

De 'Cultuurhistorische waardenkaart' (vastgesteld 26 september 2006, aangevuld 1 februari 2011) van de provincie Noord Brabant vormt het toetsingskader voor het inhoudelijke cultuurhistorische beleid. Op de cultuurhistorische waardenkaart (CHW) zijn meerdere aanduidingen opgenomen (historische bouwkunst, historische stedenbouw, historische geografie (lijnen en vlakken), historische groenstructuren, historische zichtrelaties, archeologische monumenten en indicatieve archeologische waarden).

Archeologie

Met de ondertekening van het verdrag van Valletta (1992) en de parlementaire goedkeuring daarvan (1998) heeft de Nederlandse overheid zich verplicht er op toe te zien dat met archeologische vindplaatsen rekening wordt gehouden bij ruimtelijke ordening, milieueffectrapportage, bouwactiviteiten en andere ingrepen in een gebied.

Het verdrag heeft inmiddels zijn weerslag verkregen in een wijziging van de Monumentenwet 1988, die op 1 september 2007 in werking is getreden, de Wet op de archeologische monumentenzorg (WAMZ). Een belangrijk uitgangspunt in het archeologisch beleid is dat ingrepen die tot de aantasting van de verwachte archeologische resten leiden, zoveel mogelijk worden vermeden. Het behoud in situ (op de oorspronkelijke plaats) gaat voor op het behoud ex situ (opgraven en bewaren in depot). Van belang is dat door middel van vooronderzoek tijdig inzicht wordt verkregen in de archeologische waarden van een gebied, zodat deze bij de beoogde planontwikkelingen kunnen worden betrokken. Voor de ruimtelijke ordening is een belangrijke bepaling, dat de wet niet van toepassing is op projecten met oppervlakten kleiner dan 100 m2; de gemeenteraad kan een hiervan afwijkende andere oppervlakte vaststellen.

Om ervoor te zorgen dat het archeologisch erfgoed wordt beschermd en er bij ruimtelijke afwegingen rekening wordt gehouden met archeologische waarden, zijn de volgende instrumenten beschikbaar:

• de Archeologische Monumenten Kaart (AMK);
• de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW);
• het Nationaal Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS).

Op de AMK staat informatie van bekende en vastgestelde archeologische waarden, waaronder archeologische monumenten. Het betreft onder andere historische stads- en dorpskernen en clusters oude bebouwing. Deze zijn aangeduid als gebieden van hoge archeologische waarden. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn.

De IKAW gaat uit van een verwachtingswaarde voor het aantreffen van archeologische resten. In ARCHIS zijn alle bekende archeologische waarden opgenomen waaronder gegevens over bekende vindplaatsen. Deze instrumenten vormen de ruggengraat van het inhoudelijk archeologisch beleid met behulp waarvan het beleid getoetst en ontwikkeld kan worden.

Erfgoedverordening van de gemeente Dongen 2010

Deze verordening is op 30 september 2010 door de gemeenteraad vastgesteld. Centrale beleidsregel daarin is dat het verboden is om in een archeologisch monument of archeologisch verwachtingsgebied de bodem dieper dan 50 cm onder de oppervlakte te verstoren. Op het verbod zijn uitzonderingen mogelijk, zoals voor een verstoring in een gebied:

• met een lage archeologische verwachtingswaarde en het te verstoren gebied kleiner is dan 50.000 m²;
• met een middelhoge en hoge archeologische verwachtingswaarde en het te verstoren gebied kleiner is dan 100 m² (hiermee wordt aangesloten op de oppervlaktemaat uit de Monumentenwet 1988);
• waarvoor in het bestemmingsplan reeds bepalingen zijn opgenomen voor archeologische monumentenzorg.

Het verbod geldt evenmin indien een rapport is overgelegd waaruit blijkt dat aanwezige archeologische waarden in voldoende mate kunnen worden veiliggesteld of dat deze niet onevenredig worden geschaad dan wel dat in het geheel geen archeologische waarden aanwezig zijn.

Archeologische beleidsadvieskaart gemeente Dongen 2011

De archeologische beleidskaart is vastgesteld door de gemeenteraad op 10 februari 2011 en moet gelezen worden in relatie tot de vastgestelde Erfgoedverordening. In figuur 3.1 is een fragment van deze kaart opgenomen. Het oranje gebied is een terrein van een hoge archeologische waarde. Voor deze gebieden gelden de bepalingen uit de Monumentenwet 1988 (rijks-) en de gemeentelijke Erfgoedverordening.

De gebieden met een donkeroranje/rode kleur zijn gebieden met een hoge verwachtingswaarde, de lichtoranje gebieden zijn gebieden met een middelhoge verwachtingswaarde. Voor deze gebieden is het uitgangspunt dat onderzoek wordt uitgevoerd als ruimtelijke ingrepen worden uitgevoerd of gepland die de eventuele archeologische waarden kunnen aantasten. Archeologisch onderzoek is nodig bij gebieden groter dan 100 m² en bij een diepte van meer dan 50 cm.

Figuur 3.1 Fragment archeologische beleidskaart

Toetsing/beoordeling

Cultuurhistorie

Voor het plangebied zijn de volgende aanduidingen uit de CHW van belang.

Historische stedenbouw

Binnen het plangebied hebben de historische, herkenbare ruimtelijke structuren van de Hoge Ham en het Park Vredeoord tot aanwijzing als historische stedenbouw met redelijk hoge waarden. In het voorliggende bestemmingsplan zijn deze gebieden en aanliggende bebouwing overeenkomstig de huidige situatie bestemd.

Historische bouwkunst

Op de CHW zijn de rijksmonumenten en de cultuurhistorisch waardevolle panden uit een provinciale inventarisatie (MIP-panden) weergegeven.

In het plangebied zijn verscheidene panden aangemerkt als rijksmonument en MIP-panden. De waardevolle bouwwerken zijn voornamelijk gevestigd aan de Hoge Ham en Kardinaal van Rossumstraat. Historische bouwwerken zijn beschermd in de Monumentenwet.

Historisch groen

De historische groenelementen en structuren zijn veelal door ingrepen van de mens ontstaan. Het betreft zowel groenstructuren (vlakken) en monumentale bomen (punten).

In het plangebied is Park Vredeoord aangewezen als historisch groen (vlak-elementen).

Dit element is in het voorliggende bestemmingsplan gerespecteerd.

Archeologie

In het plangebied komen geen (beschermde) archeologische monumenten voor. Op de CHW, IKAW en de archeologische beleidsadvieskaart heeft het grootste deel van het plangebied een hoge- en middelhoge verwachtingswaarde. Dit betekent dat voor dat gebied ingeval van bouwplannen of van andere werkzaamheden die de ondergrond kunnen verstoren archeologisch onderzoek noodzakelijk is indien de ontwikkeling of verstoring betrekking heeft op een oppervlakte van 100 m² of meer en op een diepte van meer dan 0,5 m.

Conclusie

De cultuurhistorisch waardevolle elementen in het plangebied worden in het voorliggende bestemmingsplan gerespecteerd. Een specifieke regeling is niet nodig. De bescherming van de rijksmonumenten is geregeld in de 'Monumentenwet 1988' en die van het gemeentelijke monumenten is geregeld in de 'Erfgoedverordening van de Gemeente Dongen 2010'.

Aan de zuidwestzijde van het plangebied liggen gronden die een hoge archeologische waarde hebben. Voor deze gronden gelden bepalingen uit de Monumentenwet 1988 (rijks-) en de gemeentelijke Erfgoedverordening.

Een groot deel van het plangebied heeft een middelhoge tot hoge archeologische verwachtingswaarde. Bij bodemingrepen in dit gebied die dieper gaan dan 0,5 m en een oppervlakte beslaan van 100 m² of meer is archeologisch onderzoek nodig. Dit is in voorliggend bestemmingsplan vastgelegd.

De conclusies over archeologie met betrekking tot de nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen Jan Mertenslaan (Centrumring), De Cammeleur en het plan Binnenhoven zijn hierna toegelicht. Voor de volledige toelichting van het onderdeel archeologie van deze ruimtelijke ontwikkelingen wordt verwezen naar de bijlagen en 1, 2 en 3.

Jan Mertenslaan (woningbouw langs afronding Centrumring)

In het kader van de 1e herziening van het Centrumplan en het projectbesluit voor de centrumring is geconcludeerd dat ter plaatse geen archeologische waarden aanwezig zijn. Het onderdeel archeologie vormt derhalve geen belemmering voor de beoogde ontwikkeling.

In en in de directe omgeving van het plangebied bevinden zich geen cultuurhistorische waarden waar rekening mee gehouden dient te worden.

Herontwikkeling 'De Cammeleur'

Aangezien de beoogde ontwikkeling uitsluitend voorziet in de herontwikkeling van bestaande bebouwing is archeologisch onderzoek niet nodig.

Naast De Cammeleur staat een karakteristiek en cultuurhistorisch waardevolle villa waarin een hotel/restaurant is gevestigd. Aan de achterzijde grenst De Cammeleur aan het cultuurhistorisch waardevolle Park Vredeoord.

Bij de herontwikkeling van 'De Cammeleur' zal rekening worden gehouden met het karakter van deze elementen.

Woningbouwontwikkeling Binnenhoven

Tijdens onderzoek zijn geen archeologische vindplaatsen aangetroffen. Op grond van het uitgevoerde onderzoek wordt aanbevolen om het plangebied vrij te geven voor het aspect archeologie, zonder nader onderzoek uit te voeren. Het college van burgemeester en wethouders heeft op 9 april 2013 ingestemd met het selectieadvies, waarmee de gronden zijn vrijgegeven voor het aspect archeologie.