Kom Vrouwenpolder

3.3 Archeologie

Beleid

In Europees verband is het zogenaamde “Verdrag van Malta” tot stand gekomen. Uitgangspunt van dit verdrag is het archeologisch erfgoed zo veel mogelijk te behouden. Waar dit niet mogelijk is dient het bodemarchief met zorg ontsloten te worden. Bij het ontwikkelen van ruimtelijk beleid moet het archeologisch belang vanaf het begin meewegen in de besluitvorming. Om dit meewegen te laten plaatsvinden wordt, naast de bestaande regelgeving en beleid, een economische factor toegevoegd. De kosten voor het zorgvuldig omgaan met het bodemarchief, dus de kosten voor inventarisatie, (voor)onderzoeken, bodemonderzoek en documentatie, worden door de initiatiefnemer betaald.

De provincie Zeeland en gemeente Veere streven naar een versterking van de relatie tussen archeologie en ruimtelijke ordening. In de geest van het Verdrag van Malta is in 2007 een wijziging van de monumentenwet 1988 in de vorm van de Wet op de archeologische monumentenzorg (WAMZ) van kracht geworden. Een belangrijk onderdeel van de WAMZ is dat de verantwoordelijkheid voor het cultureel erfgoed bij de gemeenten komt te liggen. In de WAMZ wordt geregeld dat de gemeenteraad bij de vaststelling van een bestemmingsplan rekening houdt met de in de grond aanwezige dan wel te verwachten monumenten. Volgens de wet kan in het belang van de archeologische monumentenzorg bij een bestemmingsplan worden bepaald dat de aanvrager van een aanleg- en bouwvergunning een rapport dient over te leggen, waarin de archeologische waarde van het terrein dat blijkens de aanvraag zal worden verstoord naar het oordeel van burgemeester en wethouders voldoende is vastgesteld.

Vooruitlopend op de WAMZ hebben de Walcherse gemeenten een eigen archeologiebeleid geformuleerd en vastgesteld in de Nota Archeologische monumentenzorg Walcheren 2006, die in 2008 is geëvalueerd in de Nota Archeologische monumentenzorg Walcheren evaluatie 2008. Deze laatste nota schrijft nu het vigerende archeologiebeleid binnen de gemeente Veere voor, waardoor het provinciale archeologiebeleid op de tweede plaats komt. Om ervoor te zorgen dat het Nederlandse archeologisch erfgoed wordt beschermd en er bij ruimtelijke afwegingen rekening wordt gehouden met archeologische waarden, is vanuit het Rijk een Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS) opgemaakt, waarin alle bekende archeologische waarden zijn opgenomen. Terreinen van archeologisch belang of waarde zijn vastgelegd op de Archeologische Monumenten Kaart (AMK). Om een indicatie te krijgen voor een archeologische verwachting is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld in de vorm van de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW). Beide kaarten, naast enkele historische kaarten, liggen aan de basis van de Walcherse archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart 2008. De vrijstellingsregeling behorende bij het Walchers archeologiebeleid gaat uit van deze laatste kaart.

Onderzoeksresultaten

Naar aanleiding van de herziening van het bestemmingsplan kom Vrouwenpolder heeft de Walcherse Archeologische Dienst een beperkte bureaustudie uitgevoerd naar de te verwachten archeologische waarden in het gebied.

Hieruit is gebleken dat de parochie Vrouwenpolder is gesticht in 1314. Op de historische kaart van Visscher en Roman uit circa 1650 is te zien hoe de bebouwing van de kom Vrouwenpolder in de 17e eeuw was uitgelegd. Rondom zijn boomgaarden en tuinen aangeduid. Uit de kaart van de gebroeders Hattinga uit circa 1750 blijkt dat de bebouwing voornamelijk aan de zuidzijde is toegenomen. Vervolgens blijkt uit latere kaarten en bijvoorbeeld ook uit een kaart van 1875, dat in de daaropvolgende eeuwen nauwelijks meer toename van de bebouwing heeft plaatsgevonden.

Op basis van deze informatie is ten behoeve van deze herziening de begrenzing van het AMK-terrein (nr. 13416 dorpskern Vrouwenpolder) en dus van het archeologisch waardevol gebied op de voorschriftenkaart aangepast. De gebieden die volgens de geraadpleegde kaarten eeuwenlang tuinen en akkers, weiden of boomgaarden zijn geweest, zijn uit het AMK-terrein, zoals deze op de Archeologische Monumentkaart staat gekarteerd, gesneden. De bestaande grenzen van het AMK terrein werden hierdoor sterk ingekrompen. In de ondergrond van de uitgesneden delen zijn geen archeologische resten te verwachten die samenhangen met de historische dorpskern van Vrouwenpolder.

Net ten oosten van de historische kern bevindt zich het afzonderlijke AMK-terrein dat het gebied van het voormalige klooster van Vrouwenpolder beslaat (AMK-nr. 13646). Hoewel dit terrein op verschillende delen al onderwerp van onderzoek is geweest, blijft het gehele terrein als gebied van hoge archeologische waarde (Waarde - Archeologie-1) gehandhaafd. De onderzoeken hebben namelijk aangetoond dat in de ondergrond belangrijke archeologische waarden bewaard zijn gebleven. Het terrein is oranje aangeduid in de voorschriftenkaart.

In de noordelijke punt van het plangebied kom Vrouwenpolder ligt het terrein van het voormalige Fort Den Haak (AMK-nr. 13787), dat in 1588 is gebouwd om de ingang van het Veerse Gat te verdedigen. Hoewel bekend is dat het fort in de 19e eeuw grotendeels is ontmanteld geldt voor dit terrein eveneens Waarde - Archeologie-1. In de ondergrond kunnen nog belangrijke resten behorende bij het fort aanwezig zijn.

Op de archeologische verwachtingskaart Walcheren 2008 wordt voor vrijwel het gehele oppervlak van Walcheren een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de kreekruggen als gebieden met een hoge verwachtingswaarde op met name archeologie uit de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd en anderzijds de tussenliggende poelgronden met een middelhoge verwachtingswaarde op met name archeologische resten uit de IJzertijd en de Romeinse tijd in de top van het onderliggende veen. Het noordelijk puntje van Walcheren met daarin de kom Vrouwenpolder beslaat echter een gebied dat tot in de Middeleeuwen onder water heeft gestaan. Hier geldt een lage verwachting op archeologie. Het gehele plangebied kom Vrouwenpolder ligt in dit gebied met de lage verwachtingswaarde.

Voor gebieden gelegen binnen een straal van 50 meter rondom bekende vindplaatsen gelden vrijstellingsmaten behorende bij de zogenaamde Waarde Archeologie 1. Ten tijde van deze herziening zijn in de landelijke database ARCHIS II een tiental vindplaatsen binnen de kom van Vrouwenpolder bekend. Hiervan overlappen de meeste met de AMK-terreinen (dorpskern, kloosterterrein en fort) en zijn om deze reden niet overgenomen in dit bestemmingsplan. Ook is een in ARCHIS II bekende vindplaats niet meegenomen, omdat de exacte locatie niet bekend is.

Zodoende zijn alle vindplaatsen binnen de plangrens van kom Vrouwenpolder komen te vervallen en zijn alleen vindplaatsen buiten het plangebied gehandhaafd.

Figuur 3.1. Kaart van de kern van Vrouwenpolder met verschillende archeologische verwachtingszones en gebieden met vastgestelde archeologische waarden.

Aandachtspunten vanuit het beleid

Het bestemmingsplan voor de kom van Vrouwenpolder beslaat drie verschillende zones, waarvoor volgens het gemeentelijk archeologiebeleid verschillende vrijstellingen gelden.

• 1. Ten oosten naast de historische kern ligt het gebied van het voormalige klooster van Vrouwenpolder. In het noorden ligt het terrein van het voormalige Fort Den Haak. Deze gebieden zijn als archeologisch waardevol gebied (AMK-gebied) met Waarde Archeologie 1 op de voorschriftenkaart aangeduid. Het Walcherse archeologiebeleid stelt dat bodemingrepen dieper dan 40 cm onder maaiveld en groter dan 30 m2voorafgegaan moeten worden door archeologisch onderzoek (oranje weergegeven op figuur 3.1).
• 2. Het bestemmingsplan voor de kom van Vrouwenpolder beslaat de historische kern die als archeologisch waardevol gebied (AMK-gebied) met Waarde Archeologie 2 op de voorschriftenkaart is aangeduid. Het Walcherse archeologiebeleid stelt dat bodemingrepen dieper dan 40 cm onder maaiveld en groter dan 60 m2 voorafgegaan moeten worden door archeologisch onderzoek. Hetzelfde geldt voor het perceel rond de molen (groen weergegeven op figuur 3.1).
• 3. Het overige deel van de kom van Vrouwenpolder beslaat een zone die op de archeologische beleidsadvieskaart voor Walcheren is aangegeven als gebied met lage trefkans op archeologische vondsten (verwachtingszone). Dit gebied heeft geen Waarde Archeologie. In dit gebied geldt dat alle bodemingrepen zijn vrijgesteld van archeologisch onderzoek.

Advies over bovenstaande vrijstellingen kan ingewonnen worden bij de Walcherse Archeologische Dienst.