Hansweert

2.1 Ontstaansgeschiedenis

De naam Hansweert voert terug naar de ontstaansgeschiedenis van het dorp toen het eiland (= weert) van Hans nog bestond. Dit eiland werd nog voor 1353 bedijkt en maakte deel uit van de voormalige Oudepolder van Hansweert. Tot aan het midden van de 19e eeuw was Hansweert een klein dorp met een haventje aan de Westerschelde. Het dorp bestond uit wat verspreid staande huizen en enkele boerderijen.

Openstelling Kanaal door Zuid-Beveland

In 1866 werd het Kanaal door Zuid-Beveland voor de scheepvaart opengesteld. De jonge geschiedenis van Hansweert is sterk verbonden met dit kanaal. Toen in de zestiger jaren van de 19e eeuw de werken aan het Kanaal van Zuid-Beveland in hun volle omvang in uitvoering waren, kwamen er honderden arbeiders naar Hansweert. Dit trok ook andere mensen aan, vooral uit de directe omgeving en uit Zeeuws-Vlaanderen. Verschillende neringdoenden gingen zich in Hansweert vestigen. Er werden huizen en winkels gebouwd. Zo ontstond de kom van Hansweert, gelegen tussen de Zeedijk, Kanaaldijk en Boomdijk, die samen een driehoek vormden, waarbinnen een rechthoekig stratenplan tot stand kwam. Nadat in 1916 de derde sluis in gebruik was genomen, werd Hansweert een welvarend dorp met veel winkels, cafés en leveranciers van scheepsbenodigdheden. Verder was er een grote groep parlevinkers die goederen aan boord brachten van de schepen in de sluizen of langs het kanaal.

De betekenis voor Hansweert als plaats bij de ingang van het Kanaal door Zuid-Beveland was groot. Dit kwam tot uitdrukking in scheepvaartgebonden werkgelegenheid, groei (uitbreiding) van de kern en voorzieningen en de oprichting van een internaat voor schipperskinderen. Bijna het hele dorp vergroeide in een of andere vorm met de scheepvaart.

Veel mensen van buiten Hansweert die zich hier vestigden, zoals douanepersoneel en sluiswachters, kregen een rijkswoning aan de oostzijde van het kanaal, het zogeheten Hansweert-Oost dat rond het begin van de 20e eeuw ontstond. Deze woonwijk was ruimer van opzet en groener dan het "oude" Hansweert.

Aanpassing Kanaal door Zuid-Beveland

Ontwikkelingen binnen de scheepvaart (toename gemiddelde scheepsgrootte, verruiming mogelijkheden duwvaart, vermindering oponthoud sluispassages) noodzaakten tot ingrijpende aanpassingen en verbeteringen van het Kanaal. Deze zijn uitgevoerd in de periode 1982-1994. De ruimtelijke en maatschappelijke gevolgen voor Hansweert waren groot: sloop Hansweert-Oost (circa 210 woningen), demping oude kanaal en buitenhaven, ontstaan nieuwe kanaal op afstand ("los") van de kern.

Deze ingrijpende veranderingen zijn goed afleesbaar in de huidige ruimtelijke situatie van Hansweert en hebben geleid tot sterke ruimtelijke contrasten: het compacte karakter van de oude kern en het open landelijke karakter aan de noordrand, het "nieuwe" land van de gedempte kanaalarm tussen kern en kanaal en de veranderde relatie tussen dorp, kanaal en Westerschelde.

Na de demping van kanaal en buitenhaven heeft de kern Hansweert zich eind jaren negentig weer "herpakt" en zijn belangrijke ontwikkelingen in gang gezet, namelijk:

• de ontwikkeling van de gedempte kanaalarm tot woongebied en parkgebied;
• de verdere uitbreiding van de kern aan de noord-oostzijde (gefaseerde ontwikkeling woongebied Tramper);
• diverse ontwikkelingen binnen het bestaande dorpsgebied: realisering brede school, nieuw dorpshuis, verplaatsing supermarkt, herstructurering Scheldestraat en omgeving.